‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 79,22 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə114/160
tarix24.12.2017
ölçüsü79,22 Kb.
#17347
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   160

Vqism.  INDUSTRIAL  DAVR JURNALISTIKASI
X I V  bob.  X IX   A S R D A   M A T B U O T  T E X N IK A S 1N IN G  
R IV O JL A N IS H I
Dunyo  miqyosida  jurnalistika  taraqqiyoti  texnik  vositalarning  tako- 
millashuvi  va  bosma  mahsulotlarning  ko'payishi  bilan  uzviy  bog‘liq 
boigan.  Bu  asosan  XIX  asrda  matbuot  texnikasining  rivojlanish  davriga 
to'g'ri  keldi.  O 'sha  davrda  qo*l  mehnatidan  mexanizatsiyalashgan jarayon- 
ga  o'tish  matbuot  tcxnikasi  taraqqiyotining  bosh  yo'nalishi  edi.  Tabiiyki, 
texnik  taraqqiyot  matbaachilik  sohasining  ham  ravnaq  topishida  muhim 
omil  bo'ldi.
M atbuot  tex n ik asi  —  m atb aa  korxonasi  b ilan   u y g 'u n   tu sh u n ch a.  M at- 
baa  korxonasini  so 'z la sh u v   tilid a  .«bosm axona»  deym iz.  Bu  korxonaning 
asosiy  ishlab  c h iq a rish   v ositalarini  X IX   asrda  h a r f  terish ,  sahifalash,  bosm a, 
y a’n i,  c h o p   e tish   m a s h in a la r  tashkil  ctgan.  Y uqorida  aytib  o 'tg an im izd ek , 
birinchi  bosm a  d a stg o h   (stan o k )n i  nem is  kashfiyotchisi  logann  G u ten b erg  
1441—1445-yillarda  ix tiro   qilgan.  U ning  n oshirlik  faoliyatining  boshlanishi- 
dagi  asosiy  m aq sad i  —  B ibliyani  ko'p ay tirish   ed i.  O rad an   bir  n ech a  o ‘n 
yillar  o 'tib   sh u   d a stg o h   asosida  tashkil  etilgan  b o sm ax o n alard a  ilk  g azetalar 
ham   bosila  b o sh lad i.
X IX   asrd ay o q   m a tb a a c h ilik   sohasini  m exanizatsiyalashga  urinishlar 
b o 'lg an .  S h u   n u q tay i  n a z a rd a n   bu  asm i  «m atbaachilikni  m exanizatsiya- 
lashtirish  asri*  d e b   h a m   a tash   m um kin.  0 ‘sh a  d avrda  m atbaa  faoliyati 
bilan  bog'liq  ikki  m u h im   ish  -   h a rf  terish  va  c h o p   etish  jarayonlarini 
m exanizatsiyalashtirish  u stid a   ish  olib  borildi.  B iroq  bu  d arh o l  am alga 
oshaverm adi.  A sr  b o sh id a   q o g 'o z   massasi  q o z o n d a n   q o 'l  bilan  suzib 
o linardi,  so 'n g ra   u   h a ra k a t  qilib  turgan  elakka  quyiladigan  b o 'ld i.  N atijada, 
q o g 'o z  m assasini  tag  m o s la m a -p o lo tn o d a   tekisroq  yoyib,  tezroq  va  osonroq 
presslash  im k o n i  tu g ‘ildi.  S h u   tufayli  k o 'p   m iq d o rd a  q o g 'o z  ishlab 
chiqarishga  y o 'l  o c h ild i.
Q og‘oz  s a n o a tin in g   rivojlanishi.  M atbuotni  ravnaq  to p tirish d a  q o g 'o z- 
ning  aham iyati  h a q id a   izo h g a  hojat  y o 'q .  X itoyda  q o g 'o z   m iloddan  a w a l 
b am b u k d an   ta y y o rla n a rd i.  Y evropa  va  O siyoda  esa  uni  uzoq  yillar  d av o - 
m ida  la tta -p u tta la rd a n   tay y o riag an lar.  1840-yilda  nem is  to 'q u v ch isi  Sakson 
K eller  y o g 'o c h d a n   q o g 'o z   hosil  qilish  tcxnologiyasini  yaratdi.  S h u   tariq a 
q o g 'o zn i  a rz o n   va  k o ‘p  m iq d o rd a  ishlab  ch iq a rish n in g   oson  yo'li  topildi. 
Busiz,  tabiiyki,  ju r n a lis tik a   om m aviylik  h a m d a   tezkorlik  xususiyatiga  ega 
b o 'lo lm a s  edi.
Q o g 'o z  ish la b   c h iq a ris h   borasid a  birinchi  m exanizatsiyalashgan  m os- 
lam aning  loyihasi  1799-yilda  fransuz  m u h an d isi  Lui  R ober  to m o n id an
www.ziyouz.com kutubxonasi


tayyorlangan.  Biroq  bu  mashinaning o ‘zi  bir necha  yil  mobaynida  yaratildi. 
1803-yilda  ingliz. konstruktori  Donkon  maxsus  m oslam a  bunyod  çtib, 
mashina  yordamida  qog‘oz  olishni  yo‘lga  qo'ydi.  Bu  malisulotni  ishlab 
chiqamvchi  mashinalar  boshqa  davlatlarda  sal  kechroq,  aniqrog‘i,  Ros- 
siyada  1817-yilda,  Germ aniyada  1819-yilda,  Am erikada  1827-yilda  yara­
tildi.  1825-ylli  Angliyada  birinchi  ternir  yo'lning  ochilishi  ham  kom- 
munikatsiya taraqqiyotida  muhim bosqich  bo'Idi.
Qog'oz  ishlab  chiqarish  jarayonini  takomillashtirishga  qaratitgan 
texnik  tafakkurning  rivojlanishi  har  xil  yo'nalîshda  ko'zga  tashlanardi. 
1805-yili  angliyalik  muhandis  Jozef  Bama  aylanuvchan  o ‘qli  qog'oz  ishlab 
chiqarish  mashinasini  yaratishga  muvaffaq  bo'Idi.  Bu  bilan  o'ram a  (rulon) 
qog'oz olish  imkoni  tug‘ildi.
Bosmaxonalarning  paydo  bo'lishi.  G azetalar  bosib  chiqarishni  tezla- 
shtiruvchi  dastlabki  moslamalardan  biri  —  silindr  bo'Idi.  Nemis  muhandisi 
Fridrix  Kyonig  gazeta  nusxalarini  uzluksiz  olishda  yarim  aylana  bosma 
shakldan  foydalanish  borasida  olib  borgan  izlanishlar  samarali  yakunlandi. 
181 l-yilda  u  aylanma  silindrli  bug'  mashinasi  yaratishga  erishgan  bo'lsa, 
1818-yilga  kelib  gazeta  varag'ining  birato'la  ikki  tom onini  bosishga  qodir 
juft  silindrli  mashinani  barpo  qildi.
1844-yili  amerikalik  Richard  Xou  esa  birinchi  rotatsiya  bosma  mashi- 
nasini  yaratdi.  Unda  bosma  shakllar  silindrli  valga  joylashgan  bo’lib,  val- 
ning  aylanishi  yordamida  gazeta  nusxalarining  yanada  tezroq  olinishiga 
erishildi.
XIX  asr  o'rtalarida  Yevropada  zamonaviy  bosm a  vositalaming  ksilog- 
rafik  ierogliflar o 'm in i  egallay  borishi  Xitoy jum alistikasida  ham  o ‘ziga  xos 
voqelik  bo'Idi.
Asr  o'rtalarida  Yevropada  jumalistika  yanada  jadai  rivojlandi.  Buni 
asosan  ijtimoiy  hayotning  faollashuvi,  insoniyat  m adaniyat  darajasining 
o'sishi  taqozo  etardi.  Jurnalistikaga  oid  îxtirolar  va  texnika  taraqqiyoti 
qator  davlatlarda  bir  vaqtning  o'zida  mustaqil  ravishda  rivojlanib  bordi. 
Asrning  birinchi  yarmida  faqat  Angliyada  turli  zamonaviy  harf  terish 
mashinalarining  8  tasi  qayd  etilgan  bo'lsa,  ikkinchi  yarmida  bunday  ixti- 
rolar soni  S68 taga  yetdi.
Berlinda  yashovchi  Georg  Zigl  1851-yili  toshdan  litografik  nusxa 
(ottisk)lami  mexanizatsiya  yo'li  bilan  olishga  erishdi.  Bu  litografik 
jarayonning  takomillashuvi  va  ofset  usulining  ixtiro  qilinishiga  olib  keldi. 
Shu  yilning  o'zida  turli  rangdagi  qadoqlangan  m ateriallar  o'ylab  topîldi. 
1854-yili  linotipni  esSatuvchi  haff terish  mashinasi  yaratildi.  Asl  linotipning 
ixtirosiga esa  hali  yana  30 yil bor edi.
1853-yili  Angliya  va  Amerika  o 'rtasida  telegraf  aloqasi  o'rnatilib, 
Angliya  qirolichasi  jo'natgan  xabami  Amerika  prezidenti  shu  vaqtning 
o'zidayoq  qabul  qildi.  Bunday  tezkorlik  jum alistika  faoliyatida  haqiqiy 
.yuksalish sari  yana  bir dadil qadam  bo'Idi.
Angliyada  nashr  etiladigan  «Tayms»  gazetasi  1814-yil  28-noyabrda 
«Bugundan  boshlab  gazeta  odam  qo'li  yordamisiz  soatiga  1000  nusxada 
bosiladi,  buni  mashina  amalga  oshiradi»,  degan  kengaytirügan  xabar  bilan
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yüklə 79,22 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   160




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə