‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 79,22 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə111/160
tarix24.12.2017
ölçüsü79,22 Kb.
#17347
1   ...   107   108   109   110   111   112   113   114   ...   160

bilan  ilk  kundalik  gazeta  orasidagi  farq  93  yilni  tashkil  etdi.  Benyamin 
T au n   vatanparvar  m uharrirlardan  edi.  1776-yiIi  u  Mystaqilllk  Dekla- 
ratsiyasini  birinchi  b o ‘lib  o ‘sha  paytlar hali  kundalikka  aylanmagan  «Ivning 
post*da  e ’ion  qilgach,  tezda  Füadelfiyadagî  boshqa  beshta  gazeta  ham 
uning  matnini  chop  etishdi.
XVIII  asm ing  ikkinchi  yarmida  Pensilvaniya  Amerikaning  siyosiy 
jihatdan  eng  faol  sh ta ti  b o 'lib   qoldi.  Buni  quyidagi  faktlar  ham  isbotlaydi. 
Masalan,  1800-yiIga  kelib  mamlakatning  yirik  bandargoh  (port)Iari  va 
tijorat  markazlarida  chiqadigati  16  ta  kundalik  gazetaning  oltitasi  Fila- 
delfïyada,  beshtasi  N yu-Y orkda,  uchtasi  Baltimorda  va  ikkitasi  Charls- 
tonda  chop  etilar  edi.  Qizig‘i  shundaki,  Amerika  gazetachiligi  tug'ilgan 
o ‘lka  boMmish  B ostondek  yirik  port  shaharda  hali  bironta  ham  kundalik 
gazeta  yo‘q edi.
Filadelfiyada  m a ’Ium  m uddat  hatto  Samuel  Harrison  Smitning  bir 
kunda  ikki  m arotaba  chiqadigan  «Nyu  uorld*  gazetasi  ham  chop  etilgan 
edi.  Lekin  bu  tajriba  muvaflaqiyatsizlikka  uchradi.  U m um an,  1820-yilga 
kelib  Amerika  Q o 'sh m a   Shtatlari  hududida  jam i  512  ta  gazeta  chop 
qilingan  bo‘lsa,  ulardan  24  tasi  kundalik,  66  tasi  haftada  uch  marotaba 
chiqadigan  va  422  tasi  haftalik  nashrlar edi.  G archand  gazetalar  soni  o ‘sib 
borayotgan  b o ‘lsa-da, 
narxi  qimmatligidan  ulam i 
asosan  badavlat 
fuqarolargina o'qishardi.
Amerika  m atbuotining  tarixiga  e’tibor qiladigan  bo‘lsak,  gazetalaming 
tashkil  topishi  va  tez  s u r’atlarda  tugatilishidan  ushbu  mamlakat  ju m a- 
listikasi  katta  qiyinchilik  bilan  shakllanganini  va  beqaror  rivojlanganini 
ko‘ramiz.  M asalan,  1690-yildan  1820-yilga  qadar  Amerikada  2120  ta 
gazeta  chop  qilingan.  Ulam irig  yarmidan  ko‘pi  ikki  yilga  yetmasdan 
tugatilgan.  Faqatgina  34  tasi  bir  avlod  umri  b o ‘yi  (2 5 -4 0   yi!)  chiqishda 
davom  etdi.  Bundan  xulosa  qilsa  boladiki,  Amerika  matbuotining  tarixi 
o ‘ziga  xos  uzoq  va  qiyin  tairaqqiyot  yoMini  bosib  o ‘tib,  zamonaviy 
jum alistika  uchun  zam in  yaratdi.
XIX  asr  boshidagi  matbuot.  Amerikaning  XIX  asrdagi  tarixi  asosan 
o ‘sish  va  rivojlanishdan  iborat:  shaharlar  ko‘paydi,  aholi  soni  o ‘sdi,  yangi 
texnologiyalar  paydo  b o ‘ldi,  biznes  taraqqiy  etdi,  erlar  kengaydi.  Eng 
muhimi,  1803-yiü  Prezident  Tomas  Jefferson  davrida  Amerika  hayotida 
olamshumul  hodisa  ro‘y   berdi:  «Luiziana  savdosi*  amalga  oshdi.  O'shanda 
Amerika  hukumati  Fransiyadan  sarhadsiz  Luiziana  hududini  atigi  15  mil­
lion  AQSH  dollariga  sotib  oldi.  Mazkur  savdo  natijasida  Montana  tog‘- 
laridan  tortib  Meksika  b o ‘g ‘ozigacha  bo'lgan  mülionlab  kvadrat  kilometr 
maydon  AQSH  tasarrufïga  o ‘tdi.  Keyinchalik  bu  hududda  12  ta  yangi  shtat 
tashkil  etildi.  M amlakat  erlari  ikki  barobaiga  kengaydi.  XVIII  asrda  AQSH 
tarkibiga  asosan  shim oli-sharqiy  va janubiy  hududlardagi  16  ta  shtat  kirgan 
bo‘lsa,  XIX asr davom ida yana 29 ta yangi shtat  qo‘shildi.
Um um an  olganda,  Amerikaning g‘arbiy yerlaiga  ekspansiyasi  «Luiziana 
savdosi*dan  bir  m u n ch a  ilgari,  1790-yilda  AQSH  Ittifoqi  tarkibiga janubiy 
va  janubi-g‘aibiy  hududlardagi  yangi  shtatlami  q o ‘shib  olishidan  bosh- 
langan  edi.  «Luiziana  savdosi»  esa  AQSHning  hududiy  ekspansiyasini
www.ziyouz.com kutubxonasi


yanada  kuchaytirib  yubordi.  Bu  davrda  AQSH  m atbuoti  rang-barang  va 
turfazabon  matbuotga  ayiandi.  f800-yilga  kelib  g'arbdagi  yangi  erlar 
hududida  21  ta  yangi  gazeta  faoliyat  ko‘rsata  boshladi.  U lar  o 'z   hududlari 
uchun  ilk nashrlar edi.
Mahalliy  tillardagi  gazetalar.  Amerika  Q o'sh m a  Shtatlari  tashkU 
topganidan  keyin  mamlakatda  ayrim  xorijiy  gazetalar  nashr  etila  boshladi. 
Shulardan  birinchisi  1794— 1798-yillar oralig‘ida  Filadelfiyada  nashri  yo‘lga 
qo'yilgan  fransuz tilidagi  «Courrier  Français»  (K urer  Franse)  edi.
AQSH  hududida  fransuz  tilidagi  birinchi  m ahalliy  «M oniteur  de  la 
Louisiane»  (M onityoor de  lya  Luizian)  gazetasi  esa  1794-yili  Luiziananing 
N yu-Orlean  shahrida  chop  etildi.  Luiziana  bu  paytlarda  hali  Ispaniya 
nazorati  ostida  edi.  M amlakatda  tspan  tilidagi  birinchi  «El  Misisipi»  (El 
Missisipi)  gazetasi  ham  1808-yili  Nyu-Orleanda  nashrdan  chiqdi.  Mahalliy 
amerikaliklar  —  hindilarning  ilk  nashri  bo'lm ish  «Cherokee  Phoenix» 
(Cherokki  finiks)  gazetasi  1828-yilda  Joijiya  shtatida  nashr  etildi.  To‘rt 
betdan  iborat  bu gazeta  qisman  ingliz va  qisman  cherokki  tilida bosilardi.
Ommaviy  nashrlaming  tug‘ilishi.  Amerika  gazetxonlari  partizan 
matbuoti  nashrlarining  o ‘zaro  «jangidan*  charchagan  edi.  Siyosiy  ruhdagi 
va  tijorat  yo'nalishidagi  gazetalarni  asosan  axborotga  ega  ziyolilar, 
ishbilarmonlar  va  aholining  ma’lumotli  qismi  m utolaa  qilardi.  Albatta,  bu 
qatlam  ozchilikni  tashkil  etardi.  Aholining  aksariyatini  tashkil  qiluvchi 
ishchilar,  dehqonlar  va  turli  xizmat  sohasi  vakillari  esa  gazetalardan 
ko‘pincha  bebahra  edi.  Qolaversa,  gazetalarning  qim m at  narxi  ham  ulami 
keng  ommadan  yiroqlashtirishga  xizmat  qilardi.  M asalan,  kundalik  gazeta 
o ‘rta  hisobda  olti  sent  turardi.  Bu  oddiy  ishchi  uchun  bir  kunlik  tushlik 
ovqat  narxi bilan  barobar edi.
1830-yillarga  kelib  ommaga  moMjallangan  gazetalar  paydo  bo'ldi. 
Ular,  birinchi  navbatda,  o ‘zining  arzonligi,  tilining  soddaligi  va  siyosatdan 
nisbatan  xoli  boiganligi  uchun  ham  keng  o'quvchi  om m asini  o ‘ziga  jalb 
qila  boshladi.  Ommaviy  nashrlar atigi  bir sent  turardi.  Shuning  uchun  ham 
bu  davr  matbuoti  Amerika  tarixida  «Penni  press»,  y a’ni,  «bir  chaqalik 
gazetalar»  nomi  bilan  mashhur bo'ldi.
Xo‘sh,  «bir  chaqalik  matbuot»  yoki  keng  om m a  uchun  m o‘ljallangan 
nashrlar  qanday  paydo  bo'ldi?  XIX  asming  birinchi  yarmida  amalga 
oshgan  sanoat  inqilobi  yangi  texnologiyalaming  kashf  etilîshi  va  ishchilar 
sinfining  o ‘sishiga  otib  keldi,  savodxonlik  darajasi  oshdi.  Asosan  qo‘l 
m ehnatini  talab  qiladigan  bosma  dastgohlar  o 'rn in i  bug*  yordamida 
ishlaydigan  uskunalar  egallay  boshladi.  1830-yilga  kelib  Angliyada  Devid 
N apier  tom onidan  bug*  kuchi  bilan  ishlab,  soatiga  4  ming  nusxagacha 
chop  etish  qudratiga  ega  bo‘lgan  bosma  uskuna  kashf etildi.  Amerikaliklar 
tez  orada  ushbu  dastgohdan  o ‘z  mamlakatlarida  keng  foydalanishni  yo'lga 
qo'yishdî.  Bu  gazeta  tannarxining  keskin  pasayishiga  va  axborot  bozorida 
katta  raqobatning  yuzaga  kelishiga  ko‘mak berdi.
Shunday  qilib,  XIX  asming  birinchi  yarmida  Am erikada  keng  om ­
maga  mo'ljallangan  matbuot  paydo  bo4Idi.  Ya’ni,  bu  matbuot  o ‘rta  hol 
kishilar  va  ishchilami  o ‘z  o ‘quvchilari  doirasiga  qam rab  oldi.  Tom
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yüklə 79,22 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   107   108   109   110   111   112   113   114   ...   160




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə