‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 79,22 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə119/160
tarix24.12.2017
ölçüsü79,22 Kb.
#17347
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   160

Jurnalistika  sohasida  keng  qoilaniluvchi  bo‘yoqlaiga ^ kelsak,  XIX 
asrga  qadar  m u sa w ir  va  muhandislar  qadim  zajnonlardan  o ‘simlik  va_yer 
pigmentidan  tashkil  topgan  tabiiy  bo'yoqlardan  foydalanishgan.  Faqat  XIX 
asixla  tabiiy  b o ‘yoqlar  o ‘m ini  sun’iy  bo‘yoqlar  egallay  boshladi.  Ular 
asosan turli  tuzlar,  kislota va  boshqa  kimyoviy moddalardan  iborat  bo  lgan. 
Bo‘yoq  ishlab  chiqarishdagi  bunday  usullar  takomillashib  boravergach, 
tabiiy  bo‘yoq  yaratish  borasidagi  donishm andona  kashfiyotlar  unutilib
1843-yili  Londondagi  Viktoriya  va  Albert  muzeyi  hamda  «Albertxoll» 
nomli  m ashhur  konsert  zalining  asoschisi  ingliz  G cnri  Koul  o ‘zining  ko‘p 
sonli  tanishlariga  bayrara  tabriknomalarini  bosmaxonada  chop  etishni 
o ‘yladi.  0 ‘shanda  faqat  imzo  qo‘yish  qolardi,  xolos.  Shu  tariqa  tabriknoma 
varaqchalari  paydo  b o ‘ldi.  Jon  XorsU  qo‘lda  rasmlar  chizib,  1000  nusxa 
ko‘chirilgan  ushbu tabriknom alar  litografiya usulida bosilgan edi.
Kitob  noshiriigi  va  matbaa-nashriyot  finnalari  Aslini  olganda,  kitob 
va  davriy  nashrlar  noshiriigi  uzoq  o'tm ishga  borib  taqaladi.  1992-yilda 
Stokgolmda  c h o p   etilgan  Bibliya  kitobida  shunday  satrlami  o ‘qish  m um - 
kin:  «Bibliya  dunyodagi  birinchi  bosma  kitobdir.  «Gutenberg  Bibliyasi» 
1452— 1455-yillarda  bosilib  chiqqan».  Demak,  kitob  noshirligini  rivojlan- 
tirishga  b o ‘lgan  intilishlar  asrlar  davomida  o ‘z  samarasini  bcrib  kelayotir. 
Biz  esa  ushbu  bobda  XIX  asrda  kitob  va  davriy  nashrlar  noshiriigi  soha- 
sidagi  m atbaa texnikasi  qay yo‘sinda  ravnaq topgani  haqida  hikoya qilamtz.
M a’lum ki,  b u   asr  boshlarida  kitob  chop  etish  deyarh  hunarmandlik 
darajasiga  yetdi.  Y a’ni,  durdona  a sa rla rq o ‘li  gul  hunarmandlar  tom onidan 
kitob  shaklida  chiqarilardi.  Texnika  taraqqiyotisiz  bunday  kitoblami  ko p 
nusxada  c h o p   qilish  muslikul  edi.  Yangi  mashinalar  va  fotomexanika 
usullari  ixtiro  etilishi  va  joriy  qilinislii  bilan  bu  sohadagi  taraqqiyotning 
yangi  bosqichi  boshlandi.  Texnika  yutuqlari  zamonaviy  kitob  ju m al  va 
eazetalar  nashrini  takomillashtirdi.  Bosma  davriy  nashrlar  ishlab  chiqarish 
boshqa  yo‘nalishlar  bilan  bab-baravar  qadam   tashlardi.  Bu  sohadagi  yangi 
mashinalar  nafaqat  mahsulot  ishlab  chiqarishni  ko'paytirishga,  aym  vaqtda 
arzonlashtirishga  ham   xizmat  qildi.  N atijada,  davriy  nashrlar  saydosi 
ommaviy  tus  oldi.  Bosmaxona,  matbaa  korxonalari  sanoat  nvojlamshining
bir qismi  b o ‘lib  qoldi. 
..
1867-yilda  «Reklam»  nashriyoti  tom onidan  ommabop  kitoblar  bosib 
chiqarilardi.  X X   asr  boshida  Inzel-Ferlag  nashriyoti  chop  etgan  kitoblar 
o ‘sha  davr  talablariga  muvofiq  bezatilar  edi.  Bu  davrda  kitoblarning  badny 
bezagiga  alohida  e ’tibor  berilishi  kitobxonlar  soni  tobora  ko‘payishiga 
xizmat  qilardi.  K itob  noshiriigi  insoniyat  tarixida  buyuk  solnoma  bo  lib 
qoldi  M a’naviy durdonalarni  keng  ommaga  yetkazish va  kelgusi avlodlarga 
meros  sifatida  qoldirishda,  qo‘yingki,  o ‘tm ish  va  kelajakm  abadulabad 
bogiovchi  buyuk  vosita  bo‘lmish  kitoblar  qadr-qim m atm i  ongli  va  tafak- 
kurli  xalq  anglab  yetgandi.  Shunga  yarasha  kitob  va  shu  kabi  to p la m la ip
*  ehtiyoi  o rta  bordi.  Buni  to ‘g‘ri  tushungan  noshirlar  hamda  matbaachilar 
kitobxonlam ing  ehtiyojlarini  hisobga oigan  holda  ish tutdüar.  O sha davrda 
boshlangan  bunday xayrli ishlar  hozirga  qadar davom etib  kelayotir.
www.ziyouz.com kutubxonasi


XIX  asr  boshida  matbaachilik  sohasi  ravnaq  topishi  texnikaning jadai 
rivojlanishi  bilan  bog'liq  edi.  Fotomexanika  ixtiro  etilishi  o'ziga  xos 
taraqqiyot  bosqichiga  zam in  yaratdi.  Bu  asr  nafaqat  texnika  taraqqiyoti, 
balki  ilm-fan  asri  sifatida  ham  tarix  zarvaraqtariga  m uhrlandi.  Ko'plab 
fanlar qatori  o'sha  davrda  tarixga  oíd  hamda  tabiiy  fanlar  ham   rivojlangani 
e ’tiborga  molik.  Bu  esa  o ‘z  davrining  nodir  kitoblarida  ham   aks  etgan. 
Masalan,  «Monumental  G erm aniae  histórica*  (G erm aniya  tarixi  yodgor- 
liklari),  aka-uka  Grim m iar  tom onidan  yaratilgan  «Nemis  lug‘ati»  va  turh 
ensiklopediyalar haqida shunday deyish  mumkin.
Bu  kitoblar  biroz  ko'rim siz  bo‘lsa-da,  o ‘sha  davr  m a’lumotlarini 
kelajak  avlodlarga  yetkazishda  ju d a  muhim  o‘rin  tutardi.  Payti  kelib  eng 
taraqqiy  etgan  texnologiyalar  vositasida  bu  kitobiami  nihoyatda  sifatli, 
ko'rkam   holda  istalgancha chop  etishga  puxta  zamin  yaratildi.
Germaniyada  kitob  nashr  qilish  markazlari  orasida  Leypsig  yetakchi 
o ‘ringa  ega  bo‘lib  kelgan.  Zéro,  o ‘sha  davrda  Beriinda  noshirlik  jadal 
sur’atlar bilan  rivojlangani bamisoli  kelajakka  qo'yilgan  bir  narvon edi.
1872-yilda  Londonda  bo‘lib  o ‘tgan  matbaa  m ahsulotlari  ko‘rgaz- 
masida  matni  356  tilda  yozilgan  kitob  namoyish  etildi.  K itob  rus  hunar- 
mandlari tomonidan tayyorlagan  edi.
XIX  asrda  noshirlik  korxonalari  ravnaq  topa  boshladi.  Germaniyada 
bu  firmalar  asosan  Leypsig,  Mayndagi  Frankfurt,  Shtutgart,  keyinchalik 
Beriinda  ham  joylashdi.  Leypsigdagi  «Breytkopf und  G ertel*  firmasi  mu- 
siqaviy adabiyotlar  nashr etishda jahonga  mashhurdir.
Karl  Kristof Tauxnits  1797-yilda  bosmaxonasiga  nashriyotni  va  «satr 
quyish»  uskunasini  qo'shib  olib,  noshirlik  fírmasini  tashkil  qildi.  18 16-yilda 
u  Germaniyada stereotipiyani joriy etgach,  mumtoz asarlarni  nashr qilishga 
kirishdi.  Tauxnits  alohida  e ’tiborga  molik  asarlarni  nashrdan  chiqarishga 
juda  qiziqardi.  Alalxusus,  uning  tashabbusi  bilan  Q ur’o n i  karim  ham 
stereotiplar  vositasida  bosmadan  chiqarildi.  0 ‘zining  so ‘z  quyish  uskunasi 
yordamida  u sharqiy  harf (shrift)larning  qimmatbaho jam g‘arm asini yaratdi 
va  1834-yiIda  Talmudni  nashr  qildi.  Keyinchalik  uning  o ‘g ‘li  korxonani 
bo'lib,  turli  firmaiarga sotib  yubordi.
1817-yilda  Leypsigga  Fridrix  Arnold  Brokgauz  (1772—1823)  ko‘chib 
keldi.  1805-yilda  u  Amsterdamda  kitobfurushlik  firmasiga  asos  soldi,  so‘ng 
Altenburgga  ko‘chib  bordi,  nihoyat,  Leypsigda  o ‘m ashib,  bu  yerda  o ‘z 
noshirlik  firmasiga  bosmaxonani  qo'shib  oldi.  Ushbu  korxona  ilmiy 
adabiyotlarni  nashr  qilishda  yetakchi 
0
‘ringa  chiqdi,  u  sayohatlar  haqida 
jug'rofiy  asarlarni,  ayniqsa,  1808-yildan  keyin  m ashhur  qom usni  nashr 
qilish  bilan  dong  taratdi.  Uning  vorislari  1826-yilda  Leypsigda  birinchi 
bo'lib  o ‘z  bosmaxonalarida  yassi  bosma  mashinasini  o ‘rnatishdi.  1836-yili 
ular  Veymardagi  Valbaumning  so ‘z  quyish  uskunasini  xarid  qilishdi  1918- 
yilda uni «Bertgold»  shrift  quyuvchi  firmasiga qayta sotib  yuborishdi.
XIX  asrda  jahon  miqyosida  katta  ahamiyatga  ega  bo'lgan  «B.  G. 
Toybner*  firmasi  faoliyaP  ko'rsatardi.  Benedikt  G otxelf  T oybner  (1784—
1856)  1811-yilda  Vaynedel  ismli  qaynog‘asining  bosmaxonasiga  merosxo4r 
bo'lib,  uni  1823-yilda nashriyot  bilan  birlashtirdi.  1850-yildan  boshlab grek
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yüklə 79,22 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   160




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə