katta muvaffaqiyatga sazovor bo‘ldi, 1891-yildan unga ilova sifatida butun
Rossiya bo_‘ylab tarqaladigan m um toz asarlar chiqarila boshladi..
Peterburglik noshir Aleksey Sergeyevich Suvorin 1887-yilda san’at
asarlarining om m aviy turkum ini nashr etdi.
XIX asm ing ikkinchi yarmida Rossiyada ixtisoslashtirilgan nash-
riyotlar vujudga keldi. 1861-yilda Peterburgda nashriyotga asos solgan K.
Rikker tabiiy-ilm iy, texnikaviy va tibbiy adabiyotlar nashrini yo‘lga qo'ydi.
A. Devrienning 1872-yilda tashkil qilingan Peterburgdagi nashriyoti asosan
qishloq xo‘jaligi, geografiya va tabiiy bilimlarga oid kitoblami chiqarishga
ixtisoslashdi.
1891-yilda m ashhur «Granat qomusiy lug‘ati»ga asos solgan P.
Soykin, Sabashnikov va Granatlam ing faoliyatlari ko‘pchilikning e ’tiborini
tortdi. U lar ham korlikda yaratgan lug'at ham da boshqa nodir kitoblar ham
um um bashariyatning m a’naviy mulkiga aylandi.
1890— 1907-yiIlarda F. Brokgauz va I. Efronlarning nashriyotida ham
«Qomusiy lug‘at> kitobi nashr etildi.
O 'sha davrda Buyuk Britaniya jurnalistikasi yuksak rivojlanish bosqi-
chida edi. Ayniqsa, kundalik nashr - umummilliy «Gardian» (Q o‘riqchi,
1821-yiI), yakshanbalik umummilliy «Nyus o f Uorld» (Dunyo yangiliklari,
1843) gazetalari ijtimoiy hayotda o ‘ziga xos voqea bo‘ldi. Ular so'nggi
yillarda 5 m illiondan ortiq nusxalarda chop etilgani e ’tiboiga molikdir.
«Ekonomist* («Iqtisodchi», 1847) haftaük siyosiy-iqtisodiy va iim iyjurnali
esa bir asrdan ko‘proq vaqtdan beri katta obro‘ qozonib kelmoqda.
Shu davrdan e ’tiboran Germaniyada ham bir necha gazeta nashri
yo‘lga q o ‘yildi. Jum ladan, 1802-yili «Kyolner shtaat ansayger» (Kyoln
shahar darakchisi) nom li kundalik gazeta tashkil qilindi. 1811 -yildan
boshlab «Noe Bestfelishie* (Yangi Vestfal gazetasi), 1840-yildan «Badi-
sheste tagblats» (Badenning kundalik varaqasi) kundalik gazetalari nashr
qilina boshladi. «Forverts* (Olg'a) kundalik gazetasi 1876-yiIdan buyon
chop etiladi.
AQSHning ayrim yirik gazetalari XIX asrdan chiqa boshlagan. 1801-
yiii «Nyu-York post» (Nyu-York pochtasi) gazetasi tashkil qilindi. Eng
nufuzli va xabarlarga boy «Вашингтон пост» (Vashington pochtasi)
gazetasi 1877-yildan chiqa boshlagan. Um um an olganda, XIX asr Amerika
matbuoti (gazeta nashri) uchun «oltin asr» bo‘ldi.
Fransiyaning m ashhur «Figaro* gazetasi 1826-yili dunyo yuzini ko‘r-
di. 1859-yildan «Progre» (Progress) gazetasi chiqa boshlagan. 1870-yilda
esa Tuluza shahrida eng yirik provinsial gazetalardan biri - «Depesh di
Midi» (Janubdan xabar) gazetasi nashr etila boshladi.
Italiyada «G adzetta del popolo» kundalik gazetasi 1848-yildan chiqa
boshlagan. «Коггега della sera» (Kechki darakchi) kundalik gazetasi esa
1876-yildan buyon yuz minglab nusxada chop etib kelinmoqda.
Yaponiyada ko'pgina gazetalar XIX asr (asosan ikkinchi yarmi)da
chiqa boshladi. 1872-yilda ta ’sis etilgan umummilliy gazeta — «Mayniti»
(Kundalik) h ar kuni ikki mahal — ertalab 4,4 million, kechki*'soni 2,4
million nusxada c h o p etilishining o ‘ziyoq e ’tiborga molikdir. 1874-yildan
buyon chiqib turgan umummilliy gazeta — «Iomuri» (Reportyor) haqida
www.ziyouz.com kutubxonasi
ham shunday filer aytish mumkin. Buiardan tashqari, «Asaxi» (Chiqayotgan
quyosh, 1888-yil), ingliz tilida chiqadigan «Japan tayms» (Yapon vaqti,
1897-yil), liar kuni ertaiab va kechqurun c h o p etiladigan kundalik gaze-
talar — «Akita sakigake simpo» (Akita yangiliklari, 1874), «Gifu nitiniti
simbun» (G ifu kundalik gazetasi, 1879) singari nashrlar ham hozirgacha
chinakam hayot ko‘zgusi vazifasini bajarib kelayapti.
Hindistonda XIX asrda ko‘p gazetalar ingliz tilida chiqar edi. 1819-
yildan esa gujarati tilida «Bombey samgar» (Bombey xabarlari) chiqa
boshtagan. 1838-yildan buyon chop etilayotgan «Tayms o f Indiya» (H in-
diston vaqti) kundalik gazetasi esa hozirgacha eng ommabop nashrlardan
biri sifatida e ’tiro f etiladi. 1868-yili ingliz tilida bir y o ia ikkita gazeta:
«Am rita bazar patrika» (Shiralar bozori gazetasi) va Madras kundalik
kechki nashri «Meyl» chiqa boshladi. 1881-yilda tashkil etilgan «Tribyun»
(Minbar) gazetasi ingliz, hind, panjob tillarida chop etilib kelmoqda.
Turkiyada hozir ham chiqayotgan ba’zi gazetalaming tamal toshi XIX
asrda qo'yilgan. Masalan, bugungi kunda m ashhur hisoblangan «Eni asr»
(Yangi asr) gazetasi 1895-yilda tashkil etilgan.
Rivojlangan davlatlardan turli toifadagi kishilaming o'zga yurtlarga
borib-kelishlari azaliy an’ana edi. U lar otlarda, kemalarda, keyinchalik
texnik vositalarda turli mamlakatlarga borib, ishbilarmonlik, savdo va
boshqa maqsadlarini amal oshirishar, ba’zi mutaxassislar esa bosm axona
jihozlari ham da chop etish (bosish) ashyolarini ham olib borishardi.
■ Ulaming o ‘zga diyorlarda gazeta chiqarishdan maqsadlari turiicha bo'Iardi,
albatta. Ammo, noshirlik ham serdarom ad sohalardan biri ekanligini o ‘sha
davr matbaachilari, noshirlar va m atbuot xodimlari yaxshi anglaganlar.
U lar birlashib, o ‘z mamlakatlariga taqlidan gazetalar chiqarishni yo'lga
qo‘ya boshlagan edilar. Albatta, yuqorida aytib o'tganimizdek, davlatlar
rahbarfarining maxsus topshiriqlari bilan boi^anlari ham topilardi.
Ayni vaqtda qaysi tilda shrift (bosm a harf) naqd bo‘lsa, gazetalam i
o ‘sha tilda chiqarish qulayroq edi. 0 ‘sha davr gubernatorlari, harbiylari va
boshqa m a’lum bir toifadagi kishilariga tegishli bo'lgan bu gazetalaming
ko'pchiligi barham topgan, ya’ni hozirgi kunda chiqmaydi.
Agar uzoq Hindistonda Angliyaning kuchli ta ’siri sezilsa, Yevropaga
yaqinroq hududda joylashgan Misiga bunday mamlakatlar ta ’siri bo‘Iishi
tabiiy hoi edi. Shuning uchun u yerda ilk gazetalar bir necha tillarda chop
etilgan.
E’tiborli jihati shundaki, Afrika m am lakatlarida ham dastlabki gaze
talar XIX asrdayoq paydo bo'lgan. 1875-yili Misrda arab tilida «A1-
Ahrom» (Ehromlar) chiqa boshladi. Hozirgi kunda bu gazeta nafaqat
Misrda, balki butun Yaqin Sharqda eng nufuzli nashrlardan hisoblanadi.
Ingliz tilidagi «Ijipshn gazett» nashri esa 1880-yili tashkil etilgan. G rek
tilidagi «Taxidromas Egiptes» (M isr kureri) kundalik gazetasi 1882-yildan
boshlab chiqayapti. Fransuz tilidagi kundalik «Progre ejipsen» (M isr
taraqqiyoti) gazetasi 1890-yildan nashr qilinib kelinmoqda. Arab tilida
chiqadigan adabiy jum al «Al-Hilol» (Yarim oy) esa 1895-yildan buyon
chop etiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |