‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

m anfaatini  emas,  o ‘rta  qatlam dan  chiqqan  ishbilarmonlar  manfaatlarini 
ifoda  etardi., Inglizlarga  qarshi  kayfiyat  tashkilotning  boshqa  a ’zolaridan 
ko‘ra  Tilak * faoliyatida  k o 'p ro q   natnoyon  b o ld i.  U   o ‘z  gazetalarida 
bosilgan  maqolalarida  hindlam i  haq-huquqlarini  talab  qUishga  da’vat  etib 
turdi.  U ning  tashabbnsi  bilan  m atbuotda  soliqlarni  toiam aslikka,  ingliz 
tovarlariga  boykot  e ’lon  qilishga  chaqiruvchi  harakat  boshlanib  ketdi. 
B unday faoliyati  uchun  Tilak  18  oylik qamoq jazosiga hukm   etildi.
Siyosiy  qarashlarining  aniqligi  bilan  ajralib  turmagan  H indiston  milliy 
m atbuoti  va  uning  yorqin  vakili  bo'lgan  B.  G.  Tilak  o ‘z  tarafdorlari  bilan 
qaltis  kurashdan  farqli  o ‘laroq  tin c h   yo‘lni  targ‘ib  qildi.  Mamlakat 
ishbilarm onlari  doirasidagi  dem okratik  oqim  Osiyo  mintaqasida  birinchilar 
q atorida  paydo  b o ld i,  lekin  u   o ‘z  faoliyatining  ilk  bosqichlarida  ko‘p 
qiyinchiliklarga  duch  keldi.  T urli  din  vakillari  orasida  o ‘zaro  murosa 
yo‘qligi  dem okratik oqimning  kuchga to ‘lishiga to ‘sqinlik qildi.
Filippin  matbuoti  o ‘sha  davr  tarixida  alohida  o ‘ringa  ega.  1872-yili 
mustamlakachilarga  qaishi  q o ‘zg‘olon  bostirilganidan  so‘ng  mamlakat 
islohotpaivarlari  metropoliyada  b ir  qator  nashrlarni  tashkil  etishdi.  Ulardan 
eng  ko‘zga  ko‘ringanlari  «Espanya  en  las  Filipmas*,  «La  solidaridad» 
gaze talari  bo‘lib,  birinchisining  tahririyatiga  vazmin  islohotparvar  oqim 
vakillari  kirgan  edi.  Ular  mustamlakachilikka  ochiqchasiga  qarshi  chiqishga 
botinolm ay,  gazetani  oddiy  axborot  manbasiga aylantirishga  intilishdi.  Lekin 
bu  safda  Xose  Risa!  va  G rasiano  Lolpes  Xaena  kabi  keskin  kayfiyatdagi 
jurnalistlar ham bor edi.  Ayniqsa,  bu jumalistlar faoliyatida  xalqning mazhim 
bo'lishida  asosiy  aybdor  deb  hisoblangan  cherkov  peshvolari  qattiq  tanqid 
ostiga  olinardi.  Grasiano  X aena  o ‘zining  Bogod  aka  haqidagi  pamfletida 
kelgindi  rohiblaming  xasisligi,  yolg'onchiligi,  g‘alamisligini  hajviy  usulda 
ko‘isatib  berdi.  Senzura  tom onidan  taqiqlangan  bo‘lsa-da,  bu  pamflet  butun 
Filippin b o ‘ylab tarqatilib,  katta  muvaffaqqiyat qozondi.
A w aliga  Barselonada,  so‘ngra  esa  Madridda  chop  etilgan  «La 
solidaridad»  gazetasi  Fillippindagi  siyosiy  va  ijtimoiy  islohotlami  qo‘llab- 
q u w atlab   turdi.  Shu  bilan  birga,  uning  qator  sahifalarida  metropoliyalaf 
siyosati  qattiq  tanqid  ostiga  olinardi.  Gazeta  fillipinliklarnuig  o zlikni 
anglash  hissini  kuchaytirishga  yo'naltirilgan  materiallari  bilan  mamlakatda 
m illiy  ozodlik  harakatining  jadallashuviga  katta  hissa  qo'shdi.  Mahalliy 
d em okratlam i  Fillippin  islohotparvarlari  faoliyatining  asosiy  davomclulan 
deyish  mumkin.  U lar  1896-yilda  mustamlakachilikka  qarshi  qo‘zg‘olon 
boshida  turib,  mamlakat  mustaqilHgiga  yo‘naltirilgan  shiorlarini  baralla 
ilgari surishdi.
0 ‘sha  davrda  tashkil  etilgan  gazetalardan  binning  nom i  ham  «Inde- 
peudensiya*  bo'lib,  uni  siyosiy  radikal  shaxs  va  publitsist  Apolinano 
M abini  boshqarardi.  G azetada  yoritilgan  maqolalar  nafaqat  ispaniyalik 
m ustamlakachilarga,  balki  vaqti-vaqtida  ular  bilan  o rin  almashib  turgan 
amerikaliklarga  ham qarshi yo'naltirilgan edi.
M atbuot  Osiyoning  Xitoy,  Tailand,  Koreya  kabi  davlatlanda'«milliy 
feodalizm» g‘oyasini targ‘ib qilishda  muhim rol o ‘ynadi.  Bu g‘oya  mintaqada 
milliy  ozodlik  tashkilotlarining  shakllanishiga  ham  o ‘z  ta ’sirim  o ‘tkazdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Xitoydagi  taypinlar  harakatini  bunga  misol  keltirish  mumkin.  «Milliy 
feodalizm»  g‘oyasi  asosan  mamlakaj  mustamlakachilari  bilan  bokimiyatni 
bo'Iishishni  istamagan  yuqori  tabaqa  vakillariga  q o ‘l  kelardi.  Osiyo  mam­
lakatlarida mustamlaka tizimining  kuchayishi  barobarida  m azlum xalqlaming 
ozodlik  yo'lidagi  harakatlari  ham  ayj  oldi.  Mahalliy  hukmdorlaming  olib 
borgan  kurashi,  bir  tom ondan,  mustamalakachi lam ing  bosqinchilik  hara- 
katlariga  to'sqinlik  qilgan  bo‘lsa,  boshqa  tom ondan,  hududda  feodal 
tizimning yanada barqarorlashuviga omil bo'ldi.
«Afyun  urush»lari  natijasida  Angliya  bilan  Yaponiya  Xitoyni  bir  qator 
sliartnomalami  qabul  qilishga  majbur  etdi.  Bu  esa  Xitoyning  yarim 
mustamlakaga  aylanishiga  olib  keldi.  Mamlakatning  Lin  Szesiya va Van  Tao 
kabi  yirik  siyosatchilari  xorij  ekspansiyasiga  qarshi  chiqishdi.  Lin  Szetsiya 
Chuanchjouda  chop  etgan  «Aomin  yuebao*  jurnalida  G ‘arbiy  Yevropadagi 
mavjud  siyosiy  va  harbiy  ahvol  yoritib  berildi.  Shuningdek,  unda  Lin 
Szetsiyaning  mamlakatga  qoradori  kiritilishga  qarshi  qaratilgan  hamda 
Xitoyni tashqi dunyodan ajratishga da Vat  etuvchi maqolalari berib borildi.
1851—1864-yillardagi  taypin  qo‘zg‘oloni  ishtirokchilari  bilan  yaqin 
munosabatda  bo‘Igan  Ban  Tao  esa  Xitoyda  ijtimoiy,  iqtisodiy,  madaniy 
islohotlarni,  qoloqlikka  barham  berishga  qaratilgan  ijtim oiy  tizimni  yoq- 
lardi.  Shuningdek,  uning  sa’y-harakati bilan  1860—1880-yillarda  Hongkong 
va  Shanxayda  yangi  gazetalar  tashkil  etildi.  Boshqa  gazetalardan  farqli 
o ‘laroq  Ban  Tao  nashrlari  to r  doirada  emas,  butun  Xitoyda  bo‘lib  o‘ta- 
yotgan voqealami  yoritib bordi.
Osiyo  davlatlarida  milliy  siyosiy  m atbuotning  rivojlanishida  islo- 
hotchilik  harakati  ham   muhim  omit  bo‘ldi.  XIX  asr  oxirlarida  vujudga 
kelgan  ushbu  harakatning  ko‘zga  ko'ringan  siyosiy  nam oyondalaridan  biri 
Kan  Yuvey  Xitoy  tarixida  birinchi  siyosiy  firqa  hisoblangan  «Vatan 
himoyasi  ittifoqi*  deb  nomlanuvchi  vatanparvarlar  jam iyati  boshida 
turgan1.  Davriy  nashr  Kan  Yuvey  va  uning  tarafdorlari  uchun  islohotlar 
g'oyasini  tarqatishda  samarali  qurol  edi.  Mazkur  partiya  tashabbusi  bilan 
mamlakatning  turli  shaharlarida  30  dan  ortiq  gazeta  ochildi.  Biroq  1888- 
yildagi  saroy  to'ntarishidan  keyin  imperator  xonim   Sisi  buyrug‘i  bilan 
islohotparvarlarga tazyiq o ‘tkazish  boshlandi.  Ularning  gazetalari  berkitildi.
Koreyada  siyosiy  jumalistika  tarixi  1883-yildan  boshlandi.  0 ‘sha 
paytda  bir  guruh  yosh  islohotchilar  Kim  Okkyun  boshchiligida  «Xanso 
sunbo»  gazetasini  bosib  chiqarishdi.  U  rasman  hukum at  nashri  hisoblansa- 
da,  aslida  Konfiisiy  a n ’analaridan  foydalanib,  feodal  qoloqlikka  qaishi 
kurashga  da’vat  etuvchi  islohotchilaming  targ'ibot  vositasiga  aylanib  qoldi. 
Gazeta  Xitoyga  qarshi  mavzularni  ko‘p  yoritardi.  U ndagi  maqolalar 
Koreya-Xitoy 
munosabatlarining 
istiqboli 
yo‘qligini 
tushuntirishga 
yo‘naltirilgan edi.
1890-yiIlarga  kelib  koreyslarda  vatanparvarlik  hissi  kuchaya  bordi. 
1894— 1895-yillardagi  yapon-xitoy  urushidan  keyin  Xitoyning  Koreyaga 
b o ig an   rejalari  ham  o (zgardi.  Mamlakat  bo'ylab  vatanparvarlam ing  har xil
www.ziyouz.com kutubxonasi

---