‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Yüklə 79,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
u y u sh m a la ri tu z ild i. U larn in g k o 'p c h ilig i o ‘z n ash rlarig a ega edi. A yniqsa, islo h o tc h i g u ru h la rn in g n ash rlarid an ib o rat m a tb u o t faollashib, b u n d a n bu y o n Y a p o n iy a n i n a m u n a sifatida o lm a slik k a c h a q ird i. X IX a s m in g o 'rta la rid a T a ila n d d a q iro l M o ngkut to m o n id a n asr b o sh la rid a a m a lg a o sh irilg an islo h o t aso sid a m a m lak atn i z a m o n a - v iy lash tirish siy o sa ti avj o ld i. Q iro ln in g o'gMi C h u la lo n g k o rn e va nevarasi V ach irav u d ta s h a b u s s i b ilan « D u ru n a v a d x » . «B angkok deyli m eyl* g a z e ta la ri, « V ajirav an a» ju rn a li tash k il e tild i. M illiy feo d alizm g 'o y a la rin i ta rg ’ib q ilu v c h i b u a rb o b la r s a ’y -h a ra k a ti b ila n T a ila n d m a tb u o li siyosiy v o q elik k a o c h iq c h a ta n q id iy m u n o s a b a t b ild ira o lad ig an boMdi. Y aq in v a O 'r t a S h a rq d a m a tb u o t fao liy atin in g rivojlanishi o 'z ig a xos d av o m e td i. T u rk iy a h a m d a b ir q a to r a ra b m a m la k a tla rid a sh ak lla n g a n m illiy is h b ila rm o n lik g 'o y asi tu rli siyosiy, m ad an iy , m a ’rifiy, d in iy q a ra s h la r t a ’s iri o s tid a b o 'ld i. M u s ta m la k a c h ilik k a qarshi q a ra tilg a n bit g*0 ya Y e v ro p a n in g m am lak atg a iq tiso d iy v a siyosiy t a ’sir k u c h in i p asay - tirish n i h a m m a q s a d qilib oigan edi. T u rk iy a d a vujudga k elay o tg an is h b ila rm o n la r d o ira sid a g i v a ta n p a rv a rla m in g vazifa v a m aqsadlari im p e n y a in q iro z in in g o ld in i o lish g a h a m d a u n in g Y evropa m u stam lak asig a a y la n ish ig a y o 'l q u y m a slik n i k o ‘zlardi. A rab d a v la tla r id a b o ig a n id e k . T u rk iy a m illiy -o zo d lik h a ra k a tin m g s h a k lla n is h id a h a m m u s u lm o n islo h o tlari g 'o y a si m u h im rol u y n a d i. Bu islo h o td a n a so s iy m aq sa d esa islom q o id a la rin i z a m o n talab larig a m o s- lash tirish e d i. B u n d a n ta sh q a ri, m u s u lm o n islo h o ti g ’oyalari islom d in ig a e ’tiq o d q ilu v c h i d a v la tla r xalqlarini Y ev ro p a ekspansiyasiga q arsh i k u ra sh d a b irla sh tirish g a h a m q a ra tilg a n d i. S h a rq x a lq la rid a siyosiy fao lh k va m illiy v a ta n p a rv a rlik ru h i sh ak llan ish ig a J a m o lid d in ai-A fg ‘o m y va M u h a m m a d A bdo k a tta h is sa q o 's h d i. Bu so h a d a g i h a ra k a tla r Ja m o lid d in a l-A fg 'o m y to m o n id a n ’ P a rijd a n a sh r e tila d ig a n « A l-U rv a al-V uska* h a m d a b o sltq a tu rk , a ra b , h in d g a z e ta la rid a o “z ak sin i to p d i. M u su lm o n islo h o ti o z o d lik , m a d a n iy , m a 'r if iy k u rash g ‘o y a la rin i ilgari su rg an i u c h u n h am ta r a q - q iy p a rv a r g 'o y a sifa tid a b a h o la n a rd i. , r . • io*.n_iQ M T u rk m illiy ijtim o iy siyosiy m a tb u o tm in g vujudga kelisni laoU i x o i - v illard a ta s h k il e tilg a n « T erjy u m o n i ahvoU va «T asvir efkyar» g a z e ta la ri bilan b o g ‘liq. U s h b u g a z e ta la m in g x iz m a tc h ila ri 1865-yilda vujudga kelgan «Yangi u s m o n lila r u vushm asi* m axfiy siyosiy tash k ilo tin in g a z o la ri edi. M a q s a d i m a m la k a td a k o n stitu tsio n m o n a rx iy a tiz im in i jo riy e tish d a n iborat ta s h k ilo t a ’z o la r in g k o 'p c h ilig i G ‘a rb d a ta h s il o ig a n y o sh lar bo*lib, Y ev ro p a m a m la k a tla rin in g d av Jatch ilik siy o satin i sh a k lla n tirish d a g i ta jrib a sim T u r kiyada q o i l a s h g a u m id q ilish ard i. Y angi u s m o n lila m in g y ev ro p alash tirish h a m d a is lo h o tla r rejasin i «T asvir efkyar* g a z e ta si q a to ri b o sh q a ko plab n a s h rla r ijo b iy b a h o la s h d i. «T asvir efkyar* sah ifala rin i m a m la k a tn in g ijtim o iy , iq tis o d iy a h v o lig a taailu q li ta n q id iy c h iq ish la r, b a zi a m a ld o rla r- n in g firib g a rlik la ri fosh etilg an m a q o la la r eg allad i. A yni sh u g azeta «m illat ozo d lig i* , « v a ta n p a rv a rlik * , «inqilob* kabi s o 'z la m i o m m a g a sin g d irish g a h a ra k a t q ild i. www.ziyouz.com kutubxonasi «Tasvir efkyar* gazetasining barpo etilishiga sababchi bo'lgan «Muxbir* gazetasiga keyinchalik sulton gvardiyachilari tom onidan amalga oshirilgan to'ntarishga urinish uchun qatl etilgan Yangi usmonlilar yetakcliisi Ali Suavi boshchilik qilardi. Ushbu gazeta tarixi shunisi bilaii qiziqki, mamlakat hukumati uni yopib qo‘yganidan so‘ng Ali Suavi gazetani chet elda chiqara boshladi. «Hurriet» muhojir gazetasi singari u ham Londonda chop etilaxdi. Bu ikkala gazeta turk liberal muholifatining birlashuvda katta rol o 'y naydi- Yangi usmonlilar mamlakatni konstitutsion monarxiyaga aylantirish dasturini aynan shu nashrlaming sahifalarida e’lon qilishdi1. Bundan tashqari, XX asr boshida inqilobga ayianib ketgan yosh turklar harakatining vujudga kelishi va mustahkamlanishiga ham m at- buotning hissasi katta bo‘ldi. XIX asr oxirlarida «Birdamlik va taraqqiyot tashkiloti» Yangi usmonlilar harakatining davom chisi sifatida ish boshladi. U Abdul Xamid II tuzumini ag'darish orqali Usm onlilar imperiyasining Yevropa mustamlakasiga aylanishiga yo‘l q o ‘ymaslik maqsadini ko‘zlangan edi. 1908-yilga qadar bu oqim matbuoti noqonuniy hisoblanib keldi. Uning Q ohira, London va boshqa mamlakatlarda bosiladigan gazetalarida tashkilot mohiyatini ifodalovchi «usmonli*, «sanjaq*, «ittihod» va boshqa so‘zlar ko'plab ko‘zga tashlanardi. Istanbulda arab tilida cliiqadigan siyosiy nashilar ichida «Miraat-al- Alivol* va «Al-Javaib* gazetalarini alohida qayd etish lozim. «Miraat-al- Ahvol» muxolifat organi bo'lib, liberal qarashlarni yoqlagani uchun ko‘plab tazyiqlarga uchrardi. «Al-Iavaib*, aksincha, sultonni ko'klarga ko‘tarish evaziga beriladigan hukumat subsidiyalari hisobiga yashardi. Bu gazeta misolida ham boshqariladigan va sotib olish mumkin bo‘lgan matbuot vujudga kelganini kuzatish mumkin. Biroq bu nashrlar ham yevropa- lashtirishga qarslu chiqib, islom hamjihatliligini qo'llab-quwatlashardi. XIX asr oxirlariga kelib Misr musulmon olaminitig siyosiy va matbuot markaziga aylandi. Mamlakat matbuotining rivojlanishiga ko‘p jihatdan suriyalik va livanlik yetakchi adabiyotchi va jumalistlarning o ‘z davlatlaridagi mustabid tuzumdan aziyat chekib, bu davlatga qochib kelishi omil bo'ldi. Misrda ularning faoliyati uchun sharoit ancha yaxshi edi. Suriyalik mashhur mutafakkir va jurnalist Adib Ishoq Qohirada «Misr», «At-Tijara» gazeta- larining, livanlik Al-Hamaviy esa «Al-Kavkab ash-Sharqi» haftaligimng nashrini yo'lga qo‘ydi. Livanlik muhojirlar Selim va Bishara Takla 1876-yili Iskandariyada keyinchalik Misrning eng nufuzli nashrlaridan biriga aylangan <*Al-Ahrom» gazetasini ta ’sis etishdi. Gazeta sahifalarida buyuk Misr publitsisti Muhammad -^Jxlo maqolalariga ham o ‘rin berilardi. Jumladan, nashr sonlaridan birida uning millat hayotida matbuotning o‘mi va aha- miyati mavzuidagi maqolasi chop etildi2. Eron taraqqiyparvar publitsistlari ham Misrda faoliyat yuritish imkoniyatiga ega edilar. 1 Желтяков А Л . Печать в общественно-политической и культурной ж изни Турции (1729-1908). М.: 1972, 140-е. 2 Долинина А.А. Очерки истории арабской литературы нового времени. М.: 1977, 28-е. www.ziyouz.com kutubxonasi Yüklə 79,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|