‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

V a,  nih o y at,  o ‘rta  asrlarda  om m aviy  tus  oigan  o g ‘zaki  pam fletlar 
to ‘g ‘risid a  t o ‘xtalsak.  P ublitsistika  tarixidan  m a’lumki,  pam fletga  o ‘xshash 
asa rla r  az ald an   keng  tarqalgan  va  m ashhur  b o ‘lib  kclgan.  U   paytlardagi 
p a m fle tla r  o 'z ig a   xos  ravishda  yozilganlígi  bois  m azm un  jih a tid a n   hozir- 
g ila rd an   farq  qiladi.  A m m o  p am fletülik  o ‘rta  asrlardagi  ju d a   ko'plab 
a s a rla m in g   m atnlariga  xos  b o ‘lgan.  M asalan,  P er  D yubuaning  R im   papa- 
siga  q a rsh i  qaratilgan  p am fletlari  m a sh h u r  edi.  M uallif  u la m i  o d d iy   xat- 
larga  o 'x sh a tib   yozgan.  A slida  esa,  u la r  o ‘tk ir  zaharhanda  ruhidagi  publi- 
tsistik   m a k tu b la r  b o ‘lib,  R im   d in iy   hokimiyatiga  q aram a-qarshilik  xusu- 
siyati  b ila n   ajralib  turardi.  0 ‘rta   asrlarda,  shuningdek,  d in ,  siyosat,  hoki- 
m iy at  m avzularidagi  pam fletlar  h a m  ju d a   keng  tarqalgan  edi.
B obga  d o ir xulosalam i  ikki  qism ga b o ‘lib,  o ‘rta  asrlardagi  publitsistika 
ta ra q q iy o tig a  d o ir  aniq  va  u m u m iy   um um lashm alarga  ajratib  b ayon  qilish 
m u m k in .
Y evropa  publitsistlari  o ‘ta   jangovar  ruhda  faoliyat  k o ‘rsatishgani 
u c h u n   u la rn in g   g'oyalari  h a m   te zlik   bilan  tarqalar  edi.  K eng  xalq  om m a- 
sini  ergashtiruvchi  b u n d ay   ru h   v a   g ‘oyalam ing  izdoshlari  ko ‘p  b o ‘lardi. 
M a sa la n ,  parijlik  d in   aib o b i  M atfey   aytishicha,  XI  asr  sxolast  faylasufi 
B eren g ariy   (M uqaddas  M artin  rohibxonasi  qoshidagi  m aktab  yetakchisi 
b o 'lg a n )  u m rining  oxirlarida  b u tu n   Fransiya  uning  kufriy  g ‘oyalari  bilan 
za h a rla n g a n   edi.  X III  asrda  esa  m yorbeklik  dinshunos  V ilgelm  A rastu 
asarlarin i  lotin  tiliga  tarjim a  qildi.  U shbu  tarjim a  m afkuraviy  xususiyatga 
ega  b o ‘lib,  u n d a  A rastu  ta ’lim otidagi  m aterializm   unsurlaridan  voz  kechil- 
gan  ed i.  B oshqa  m u m to z  ijo d k o rlam in g   asarlari  ham   o 's h a   d av r  ruhida 
ta h rir  etilardi.  Bu  o ‘rta  asrlardagi  ilm iy  va  pubütsistik  g ‘oyalar  rivojining 
n atija larid a n   biri  b o ‘lgan.
B o sh q a  m ualliflam ing  asarlari  ham   an a  shunday  jo n li,  bevosita  m u- 
n o sa b at  uyg‘otardi.  Bunga  1330—
yilda  o ‘z  asarlarini  q o ‘lyozm a  ko  rinishida 
c h iq a ra   boshlagan  U ilyam   O k k a m   ijodini  misol  keltirish  m um kin.  U ning 
pam flet  va  risola  ja n rid a  c h iq q a n   b ir  q ato r  asarlari  atrofdagilarga  o 'z  
t a ’sirin i  o ktk azm ay   q olm adi.  M asalan,  O kkam ning  «Dialogi*ni  o 'q ib  
c h iq q a c h ,  A lbrext  Avstriyskiy  o ‘z   xududida  papaning  Lyudvig  Bovarskiyga 
q arsh i  qaratilg an   bullasi  ta rq a tilish in i  taqiqlab  qo'ydi.  S hunday  qilib, 
O k k am   o ‘sha  paytdagi  d ah riy   hokim iyatning  diniy  hokim iyatga  qarshi 
kurasliida  y ordam   berdi.
0 ‘rta   asrlar  Y evropasi  publitsistikasining  asosiy  yo‘nalishlarini  jam i 
quyidagi  m uxtasar fikrlarda  ifodalash  m um kin:
1)  d in   zulm i  va  unga b o sh q a   k uchlam ing qarshi  chiqishi;
2)  qiro l,  im peratorlar  tim so lid a g i  dahriy  hokim iyatni  cherkov  dog- 
m atlarig a  m uxoliflikda  boMgan  asosiy  kuch  deb  qarash;  boshqa  ijtim oiy 
q a tla m ,  g u ru h lar  R im   p apasi  boshchiligidagi  ko‘p  tarm oqli  cherkovlar, 
ro h ib x o n a la r  va  boshqa  xristian  d in iy   muassasalarining  kuchli  maflcuraviy 
ta ’sirig a  q arsh i chiqishi ju d a  q iy in   ed i;
3)  faylasuflar,  yozuvchilar  v a   boshqa  jam oat  arboblari  o ‘rta  asrlar 
Y evropasi  publitsistikasining  y e ta k c h i  nam oyandalari,  yorqin,  jo ‘shqin 
p u b ü tsistik   kurashning  asosiy  sab ab ch ilari edilar;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4)  o ‘rta  asr  publitsistik  asarlarining  asosiy  jihatlari:  d o lzarblik,  k o ‘- 
tarilajak  m uam m olam ing  m uhim ligi,  dem okratlashtirishni  ta la b   qilish, 
d iniy  aq id alarn i  sharhlash  va  izohlash,  m uqaddas  kitoblanii  ta v sif  etish d a 
erkinlikni  talab  qilish.  Bu  hol  o ‘sh a   p ay td a  ju d a   m uhim   ah a m iy a tg a  ega 
edi.  C h unki  V atikan  va  mahalliy  d in iy   m arkazlar  m uqaddas  kitoblardagi 
yozuvlar  talqinini  ham da  ularning  izohlanishini  har  kirn  o ‘ziga  kerakli 
tarzda  am alga  oshirishini  qattiq  n a z o ra t  ostiga  olgan  edi;
5)  publitsistlar  Rim  papasi  va  Y evropa  m am lakatiari  m o narxlarining 
cheksiz  hokim iyatini cheklab  q o 'yishni  ta lab   qilardilar;
6)  o ‘rta  asrlarda  Yevropa  m a d a n iy a ti,  fani  va  ijtim oiy  hay o ti  M u- 
sulm on  Renessansining  ijobiy  t a ’sirid a  b o 'ld i,  bu  esa  keyinchalik  Y evropa 
R enessansining  paydo boMishiga  k atta  tu rtk i  berdi.
Bir  so ‘z   bilan  aytganda,  o ‘rta   a srla r  Y evropa  publitsistikasi  za m in id a 
h ar  to m o n lam a  g'oyaviy  kurashlar  davom   etarkan,  bu  bu y n k   fikr  va 
g‘oyalar,  nuqtayi  nazarlar  yuzaga  kelishiga  sababchi  b o ‘ldi  va  Y evropa 
U yg‘onish  davrini,  ya’ni  insoniyat  aql-zakovatining  ta n tan a si  b o 'lm ish  
ulug‘  bosqichni  boshlab  berdi.
Vbob.
  XITOY,  KOREYA  VA  YAPONIYADAGI  IX T IR O L A R
0 ‘rta  asrlarda  Janubiy-Sharqiy  O siyo  m am lakatlarida  b o sm a  usku- 
naning  yaratilishi.  Qadimgi  X ito y d a  yozuv  tizim ining  m urakkabligiga 
qaram ay,  u zoq  masofalarga  ax borot  uzatishning  eng  o d d iy   usuli  am al 
qilgan:  ierogliflar  to'rtburchak  va  t o ‘g ‘ri  burchakli  c h o ‘z in ch o q   toshlarga 
o ‘yilib,  m a ’lum otlar  mujassam  etilgan  h am da  vaqti-vaqti  bilan   b o ‘yoqqa 
botirib  m uayyan  materialga  (shoyi,  o q   b o ‘z,  keyinchalik  q o g 'o zg a )  m uhrga 
o ‘xshatib  bosilgan.  Litografiya  deb  atalg an   bu  usul  vositasida  im p erato rn in g  
farm onlari,  m arkaziy  hukum atning  tu rli  xabar  va  k o 'rsa tm a lari  k o ‘pay- 
tirilib,  viloyatlarga  yetkazilgan.  S h u n in g d ek ,  Budda  q o n u n -q o id a la ri,  diniy 
yo‘l-y o ‘riq lar  ham   shu  tarzda  yozib  qoldirilgan.  Xebey  viloyatida  topilgan 
B udda  q o n u n-qoidalari  bitilgan  7  m ingta  30  santim etrlik  y u p q a  to sh  
lavhalar  b unga  isbot  bo‘la  oladi.  U sh b u   to sh lar  V III  asrga  tegishli  b o 'lib , 
ularda to ‘rt  m illion  so ‘z m ujassam dir1.
Litografiyadan  bosma  unsur  sifatida  foydalanish  a n c h a   noqulay 
bo'lgan.  B irinchidan,  u  katta  m e h n a t  va  uzoq  vaqtni  ta lab   q ila r,  ikkin- 
ch id an , jaray o n n in g   o ‘zi qim m atga  tu sh a r  edi.  Shuning  u c h u n   h am   b u   usul 
tezda  iste’m oldan  chiqdi.  Biroq  litografiya  keyinchalik  b o sm a  usulning 
yangi  va  qulayroq  turi paydo  bo‘lishiga  xizm at  qildi.
Q adim gi  xitoyliklar  m atnni  k o 'p ay tirish   m aqsadida  taxta  b o ‘Iaklariga 
ierogliflam i  k o ‘zgudagi  aks  tasvir  singari  teskari  shaklda  yo ‘n ib ,  b o ‘yoqqa 
c h o 'lg ’ab  q o g 'o z   yoki  lattaga  m uhrlashgan.  M atbaachilikda  bu  b o sm a   usul 
ksilografiya  deb  ataladi.  G rekcha  «xylon*  va  «grapho»  so ‘zlarid an   o linib,
1 
Морисон  Филипп,  история  книгопечатания  в  Китае  «В  мире  науке*. 
(Scientific  American).  Русча нашр.  июль,  1986,  №  7.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---