90
Keyinchalik uning asarlari hukumat tomonidan taqib qilinia boshlandi. U
hibsga olinishidan qo’rqib,
Fransiyadan qochib, Shvetsariya (1762) ga keladi.
Russo ko’p yillar Volterbilan bahs munozaralar yuritgan. Russo faylasuflar bilan
munozaralarda takidlaydiki, xudo aql va yaxshilik manbaidir . Russoning ijtimoiy
–
siyosiy qarashlari uning ijodida markaziy o’rin egallaydi. Tenglik jamiyatning
tabbiy holati inson o’z mohiyati jixatidan xoh ishlab
chiqarishda xoh istemolda
hech kimga bog’liq emas. Bunday jamiyat idealdir. Kelajakda bunga erishish
mumkin emas, lekin unga qaytish mumkin. Unda kishilar boylik,
xususiy mulk
nimaligini bilishmasdi. Xususiy mulk bo’lmagan erda adolatsizlik bo’lishi mumkin
emas. Xususiy mulkning kelib chiqishi insonlar manfaatlariga ziddir. Bu aslida
birovlar hisobiga boyish demakdir. Umumiy erk umumiy manfaatlarni nazarda
tutadi. Barchaning erki shahsiy manfaatlarini xisobga oladi. U yakka –
yakka
manfaatlar yig’indisidan iborat. U feodalizmni qoralab, adolatli jamiyat tashkil
etish yo’lida ijtimoiy kelishuvni ishlab chiqdi. U o’z ijtimoiy qarashlarida fransuz
jamiyatining kambag’al fuqarolar manfaatlarini himoya qildi. Shuning uchun ham
Russo ijodining markazida inson muammosi va ijtimoiy
tengsizlik masalasi
yotgan. Faylasuf ijtimoiy fikrlar tarixida o’zining ijtimoiy ahloqiy muammolar va
tarbiya nazariyasi bilan mashxur bo’lgan. “Yangi eloiza” romani “Emil yoki
Tarbiya haqida” gi risolalarida axloq va tarbiya masalalarini mohirlik bilan
ifodalagan. Russoning siyosiy ideali – to’g’ridan – to’g’ri demokratiyadir. Unda
qonunlar bevosita barcha fuqarolarning majlisida qabul qilinadi. Albatta, b
g’oyalarni hududiy jihatdan kichik bir davlatlarda amalga oshirish mumkin.
Russoning axloqiy talimoti tenglik g’oyasi va shaxs erkinligi bilan chambarchas
bog’liq. Bu axloq – fuqaro jasorati, respublikachining vatanparvarligidir.
Dostları ilə paylaş: