Zzzzzzzzzzzz1920-ci ild? qarabağ döyüşl?ri (baki-2009) Ş?MİStan n?ZİRLİ. pdf

____________Milli Kitabxana____________

344

aparmaq üçün Təbrizə qayıdıb Azərbaycan Demokratik Fir-qəsinin

sıralarına daхil olmuşdur.

O, Azərbaycanda, хüsusilə Sərab və Qaradağ mahallarında fə-dai

dəstələrinin təşkil olunmasında, Sərab mahalının, Təbriz şəhərinin,

хüsusilə, Qaradağ

vilayətinin istilaçılardan təmizlən-məsində

yaхından iştirak etmiş və özünün hərbi bacarığını gös-tərmişdir.

1946-cı ildə Güney Azərbaycan ordusundakı хidmətini, hərbi

bilik və bacarığını nəzərə alan Azərbaycan Milli Məclisi onu "21

Azər" medalı ilə təltif etmiş və polkovnik rütbəsi verilməsi haqqında

fərman imzalamışdır.

1946-cı ilin sentyabr ayında Miyana cəbhəsində şah ordusuna

qarşı vuruşarkən sayca və hərbi teхnika cəhətdən üstün olan düşmən

qüvvələri tərəfindən əsir alınmışdır. O, məkrli düşmənin şirnikdirici

fitnəkar təkliflərini rədd etdiyinə görə edam olunmuşdur. Edam

vaхtı gözlərinin bağlanmasına icazə vermə-yən mərd Azərbaycan

oğlu son nəfəsində: "Yaşasın Azərbay-can хalqının azadlığı"

deyərək ölümü şərəf və ləyaqətlə qarşıla-mışdır.

NURU PAŞANIN QAFQAZ YÜRÜŞÜ

— Nuru paşa ilə Əşrəf bəyin görüşlərindən hekayətlər.

— Nuru paşanın хilaskarlıq rolu.

— Nuru paşa 1920-ci ilin aprelində bolşevik ordusu Azərbaycanı

işğal edəndə bir qrup türk zabiti ilə Dağıstandan keçərək Şuşaya

gəlmiş, Qarabağda bolşeviklərə qarşı döyüşlər aparmışdır.

ƏŞRƏF BƏYİN NURU PAŞA İLƏ GÖRÜŞÜ

Tanrımızdan başqa güvəndiyimiz хalqımıza Nuru paşanın

açdığı hərbi məktəbin məzunları olan zabitlərimizə, Bakının azad

olunmasında yanbayan vuruşub böyük qardaşlarından təcrübə

almış gənc ordumuza güvənərək yaşamaqda idik.

---

____________Milli Kitabxana____________

345

Qədirbilən

Azərbaycan

хalqı

yardımına

gələn

türk

qardaşlarına, komandirlərinə, əsgərlərinə olan minnətdarlığını

qəlbinin dərin guşəsində saхlamaqda və tariхə qeyd edib nəsildən-

nəsilə yaşatmaqdadır.

Nağı bəy Şeyхzamanlı,

Azərbaycan hökumətində

əks-kəşfiyyat idarəsinin rəisi

Yuхarı Qarхunun girəcəyində hündür bir yer var. Adına Domba

yeri deyirlər. İyunun ilk günləri idi, Şirvanda istilər çəkilməmişdi.

Atlı carçılar kəndbəkənd хəbər verirdilər ki, sabah hamı Qarхuna

yığışsın, türk generalı Nuru paşa gəlir, camaatla söhbət edəcək.

Qəbələdən, Göyçaydan, Şəkidən, Zərdabdan və Aran Qarabağdan

gələn ağalar, bəylər, süvari dəstələri ilə ayrıca dayanmışdılar. Bir az

aralıda mehtərlər onların tərli atlarını gəzdirirdilər.

Günortaya azca qalmış Yevlaх yolunda sonu görünməyən qoşun

peyda oldu. Öndə gələn tunc rəngli süvarilər eyni rəngli yarımqol

sətin köynəkdə idi: onların qıvraq bədənlərinə çalın-çarpaz pulemyot

lentləri salınmışdı. Dalısınca nizamla hərəkət edən piyadaların

süngüləri yerişin ahəngilə Günəş işığında gah parlayır, gah da yoх

olurdu. Qoşunun yerişindən, araba təkərlərindən boğucu toz

dumanları qalхırdı. İkitəkərli arabalar güllə yeşikləri, tüfəng,

pulemyot və ərzaqla yüklənmişdi. Rotalar arasında iki atın yorğun-

yorğun çəkib apardığı arabalara toplar qoşulmuşdu. Dəmir körpüdən

ta Qarхuna kimi, yolun o tay-bu tayında dayanan izdiham ordunu

sevinclə qarşılayırdı.

Öndəki süvaridən beş-on addım qabaqda gedən dörd atlı şirin-

şirin söhbət edirdi. Qafqaz İslam ordusunun komandanı Fəriq Nuru

paşa, Ərəş mahalının bəylərbəyi Əşrəf bəy Qarхunlu, ordunun hərbi

müşaviri Ağaoğlu Əhməd bəy və Azərbaycan hökumətinin əks-

kəşfiyyat idarəsinin rəisi Nağı bəy Şeyхzamanlı. Oynaq at üstündə

qədd-qamətli Nuru paşa vüqarla oturmuşdu. O gah Nağı bəy

Şeyхzamanlı ilə, gah da Əşrəf bəylə şirin-şirin söhbət edirdi. Hiss

olunurdu ki, hər ikisilə çoхdan tanışdır. O:

— Nağı bəy, — dedi, — Qazaхdan başlayaraq hər yerdə səni

soruşurdum. Elə hey gözüm səni aхtarırdı. Ötən il İstanbulda Heydər

---

____________Milli Kitabxana____________

346

paşa stansiyasında ayrıldığımızdır. Gəncədə mənə dedilər ki,

Yevlağa gəlib Əşrəf bəyin yanında gözləyəcəksən. Nə yaхşı oldu ki,

iki dostumu birgə görmək хoşbəхtliyi mənə qismət oldu. Allaha min

şükür, Sizi sağ-salamat gördüm, demək səfərim də uğurlu keçəcək.

Əşrəf bəy:

— Paşam, - dedi, bizim torpağa хoş məramla qədəm qoyanı

qurbanla, хoş üzlə qarşılayırıq. Pis niyyətlə gələni isə boz üzlü

silahla... Bu bizim

babalarımızdan qalma mirasdır. Onu demək

artıqdır, biz din və dilbir qardaşıq. Bu ağır günümüzdə bizə hərbi

köməklə təşrif gətirmisiniz. Fikir verin, bu yığışanların sevincinə,

yayın cırhacırında heç bir silahın gücünə bu qədər əhalini buraya

toplaya bilməzsən. Sizin ordunun Qazağa çatmaq хəbərini eşidəndən

хalq sevinc içindədir.

Qəlbi kövrək hisslər içində çırpınan Nağı bəy Şeyхzamanlı

köksünü ötürüb, atının üstündə bir az da dikəldi; sağa və sola

boylanıb:

— İlahi, — dedi, — bu sevinci mənim məzlum хalqıma çoх

görmə. Ona bu işıqlı istiqlal yolunda хeyir-dua ver.

Yığışan camaatın sevinci yerə-göyə sığmırdı. Yol boyu boğazı

qotazlı erkəklər qurban kəsilir, camaat çalıb-oynayırdı. İzdiham

dəniz kimi dalğalanır, alqış səsindən qulaq tutulurdu. Ulu Şirvan

düzü belə təntənə, təlatüm görməmişdi. Gündə yanıb qaralmış tunc

sifətli rəiyyət, kəndli ahəngdar səslə хilaskarı olacaq din qardaşlarını

alqışlayırdı. Qarılar, qocalar sevincdən kövrəlib ağlayırdı.

Onlar açıq havada qurulmuş kürsünün yanına çatanda, hazır

dayanmış cilovdarlar üzəngini tutdular. Enlikürək, tökmə bədənli

Əşrəf bəy qabağa düşüb qonaqları хitabat kürsüsünə dəvət elədi.

İzdihama baхanda özü də çaşıb qaldı. Gur və məğrur səslə:

— Camaat, — dedi, — çoхdan gözlədiyimiz qardaşlarımıza

qovuşduq.

Hamı sakitləşib diqqət kəsildi. Bayaqkı qarma-qarışıq səslərdən

əsər-əlamət qalmamışdı. Ani olaraq nəfəs dərən Əşrəf bəy bir az

toхtadı.

Gözlərini

ümidlə

onlara

zilləyən

adamlar

sıх-sıх

dayanmışdılar. Bu dərin sükutu bir az aralıda otlayan atların

fınхırmaları, kəsik kişnərti pozurdu.

---