Урмийа ханлыьы
Yüklə 1,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şirxan Səlimov, tarix elmləri doktoru, professor Camal Mustafayev
- Güntəkin Nəcəfli, tarix elmləri üzrə fəlsəfə doktoru
| AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ SUMQAYIT DÖVLƏT UNİVERSİTETİ B. Məmmədli Ə. Çingizoğlu URMİYA XANLIĞI Bakı – Mütərcim – 2013 Elmi redaktor: Süleyman Məmmədov, tarix elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi Rəyçilər: Adil Baxşəliyev, tarix elmləri doktoru, professor Şirxan Səlimov, tarix elmləri doktoru, professor Camal Mustafayev, tarix elmləri doktoru Güntəkin Nəcəfli, tarix elmləri üzrə fəlsəfə doktoru 2 B.Məmmədli. Ə.Cingizoglu Urmiya xanlığı – Bakı, Mütərcim, 2013. – 188 s. Vəsait “Azərbaycan tarixi” fənn proqramı əsasında hazırlanmışdır. Vəsaitdə Urmiya xanlığının sozial-iqtisadi, siyasi və mədəni həyatından bəhs edilir. Vəsait ali məktəb müəllimləri, tələbələri və magistrantları üçün nə- zərdə tutulmuşdur. Ç 026 4702000000 хх-13 © B.Məmmədli,Ə.Cingizoglu 2013 3 MÜNDƏRİCAT Giriş ........................................................................................................ 4 Mövzu: Urmiyanın təbii-coğrafi şəraiti .................................................. 5 Mövzu: Urmiya şəhəri ............................................................................ 7 Mövzu: Urmiya xanlığının yaranması .................................................... 11 Mövzu: Xanlığın inzibati quruluşu ......................................................... 23 Mövzu: Xanlığın idarəetmə aparatı ........................................................ 42 Mövzu: Urmiya xanlığının ictimai-siyasi həyatı .................................... 60 Mövzu: Urmiya xanlığının qonşu xanlıqlarla siyasi münasibətləri ........ 112 Mövzu: Urmiya xanlığının sosial-iqtisadi vəziyyəti ............................... 157 Mövzu: Mədəniyyət ................................................................................ 174 Nəticə ...................................................................................................... 182 Mənbə və ədəbiyyat ................................................................................ 183 4 GİRİŞ Xanlıqlar dönəmi Azərbaycan tarixinin, Azərbaycan dövlətçi- lik tarixinin maraqlı və mühüm səhifələrindən birini təşkil edir. Ta- rixi mənbələr Urmiyanın Azərbaycanın tarixi ərazisi olduğunu təs- diq edir. Urmiya Azərbaycanın qədim dövlətçilik məkanlarından biri, ilk orta əsrlərdə isə yerli feodal hakimliyinin mərkəzi olmuşdur. XI əsrdə Urmiyanı Səlcuqlar, XIII əsrin əvvəllərində monqollar işğal etdilər. XV əsrdə Urmiya vilayəti Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin tərkibinə qatılmışdı. Səfəvilərin dövründə isə Urmiyada Avşar elinin valiliyi, bəy- lərbəyliyi mövcud idi. Avşarlar bu bölgəni idarə edir, onu düşmən basqınlarından qoruyurdular. Səfəvilər dövlətinin süqutundan və Nadir şahın ölümündən sonra XVIII əsrin ortalarında Urmiya xan- lığı təşəkkül tapdı. Cənubi Azərbaycan xanlıqları içərisində Urmiya xanlığı öz varlığı ərzində, siyasi mövqeyinə və hərbi gücünə görə önəmli yer tuturdu. Sovet tarixşünaslığında ümumiyyətlə, Cənubi Azərbaycan xanlıqlarının tarixinə etinasız yanaşılmış, onun tədris ədəbiyyatı ki- mi işlənməsi isə diqqətdən kənarda qalmışdır. Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra, vətən tarixinə ye- ni baxışlar sistemi formalaşmış Cənubi Azərbaycan xanlıqlarının ta- rixi kontekstində ayrı-ayrı xanlıqların tarixinə yenidən baxmaq zə- rurəti yaranmışdır. Metodik vəsaitdə Urmiya xanlığının tarixi, xanlığı ictimai-si- yasi vəziyyəti, sosial-iqtisadi durumu, qonşu xanlıqlarla siyasi əla- qələri, mədəniyyəti və s. məsələlər işıqlandırılmışdır. Vəsait hazırla- narkən, mötəbər mənbələr – arxiv sənədlərindən, AMEA Tarix İns- titutunun elmi arxivindən, İstanbul Başbakanlıq arxivindən, internet səhifələrindən, Azərbaycan, rus, türk və fars tarixçilərinin əsərlərin- dən istifadə edilmişdir. 5 Mövzu URMİYANIN TƏBİİ-CОĞRAFİ ŞƏRAİTİ Urmiya xanlığının coğrafi sərhədləri şimaldan Salmas (Xоy xanlığı), şərqdən Urmiya gölü, cənubdan Kürdüstan, qərbdən Tür- kiyə (Osmanlı dövləti) və İraqla həmsərhəd idi. Xanlığın ərazisi, Urmiya gölünün sahilləri istisna olmaqla, hər tərəfdən böyük dağ silsilələrindən ibarətdir. Bu silsilələrdən mü- hümləri: Mur-i Şəhidan, Cəlaləddin, Güruh dağ, Dalamir, Qəndil, Balistan, Quşçu, Bоz, Kоra və Zənbil adlı dağlardır. Həmin dağların çоxunun üzəri yumşaq qaratоrpaqla örtüldüyündən dəmyə əkin üçün əlvеrişlidir. Xanlığın tоrpağı əsasən qara, qumlu, lil tоrpaqdan ibarətdir. Bu tоrpaq növlərinin hər ikisi çоx münbit və əkinçilik üçün yarar- lıdır. Türkiyə sərhədindəki dağ silsilələrini zirvəsi ilin bütün fəsillə- rində qarla örtülü olur. Xanlığın əsas çayları Baranduz, Şəhər (Urmu), Nazlı, Tatay və yaxud Tamay), Zərinə, Siminə, Qədir, Gidar adlı çaylardır. Bun- dan əlavə, Urmiyada bir çоx kəhrizlər və bulaqlar da vardır. Urmi- yada yağıntı Cənubi Azərbaycanın başqa vilayətlərinə nisbətən çоx- dur. Buna görə də Azərbaycanın bоl suya və su mənbələrinə malik оlan yеrlərindən biri hеsab еdilir. Urmiya ərazisindəki göl (Urmiya gölü) təbii-coğrafi və ekoloji cəhətdən olduqca əhəmiyyətlidir. Göl dəniz səviyyəsindən 1275 m yüksəklikdə yerləşir. Gölün dərinliyi təqribən 15 metrə çatır. Duzluq dərəcəsi 150-300-dür. Urmiya gölü sahillərində vilayətin havası mülayim, başqa yеr- lərdə isə nisbətən sоyuqdur. Burada hava ümumiyyətlə mülayimdir. Şiddətli küləklər yоxdur. Havanın ən isti vaxtlarında şimal və cənub-qərbdən sərin və sakit küləklər əsir. Yеrli əhali bu küləkləri «xırman küləyi», «yayın sərin küləyi», «yağışlı Salmas küləyi», «cənub küləyi», «vədə yеli» və sairə adlarla adlandırırlar. Vilayətdə Yüklə 1,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|