ملهه قوْيون (گوسفند خاكستري رنگ)
ملهوْو
|
məlhov
|
: مهلاب، دانة درختي خوشبو كه از آن گردن بند درست كنند؛ اين درخت معمولاً در كنار رودخانه‌ها مي‌رويد و دانه‌هايش مثل دانة انگور است كه در ابتدا سبز و سپس قرمز رنگ مي‌شود. ازچوب اين درخت عصا مي‌سازند.
|
ملول
|
məlul
|
= ملول (məlül) = مليل (məlil) : آب نيم گرم، آب مناسب و دلخواه براي شستن دست و صورت.
|
مم
|
məm
|
: پستان (به زبان كودكانه) ممه (məmə) : پستان. ممه قيزی (məmə qızı) : نوعي از مركّبات كه ميوة آن شبيه ليمو امّا كمي درشت تر از ليمو است. ممه‌لي (məməli) : 1- پستاندار. 2- دختري كه به تازگي پستانش بزرگ شده باشد. 3- حيوان حامله كه پستانش بزرگ شده باشد.
|
ممَرليك
|
məmərlik
|
: (! ! !) واژه‌اي است به مفهوم : به اين سادگيها. ياشار بو ممرليگينن بو ايشي گؤره بيلمز. (ياشار به اين سادگيها نمي‌تواند اين كار را انجام دهد.) (طايفة بوربور)
|
من
|
mən
|
: 1- من، اوّل شخص مفرد. 2- شخصيت، موجوديت معنوي. منا (məna) = مناه (mənah) : توانايي، قدرت، آنچه در نهاد بشر است. مندَن (məndən) : از من. منليك (mənlik) : متعلّق به من، مربوط به من. 2- عمل من من كردن، غرور و خود ستايي. منَم سَمَك (mənəm səmək) : پسنديدن، مورد توجّه قرار گرفتن. منَم وورماق (mənəm vurmaq) : من من كردن، لاف زدن. منه به خييال (mənə bə xiyal) = منه خييال (mənə xiyal) : به خيال من، به نظر من. منه گلير (mənə gəlir) : 1- چنين به نظرم مي‌رسد. 2- متناسب قامت من است. منه نه؟ (mənə nə) : به من چه؟ چه ارتباطي به من دارد؟ مني (məni) : مرا. منيم (mənim) = منيمكي (mənimki) : مال من، آنچه متعلّق به من است. منيمسه‌مَك (mənimsəmək) : پسنديدن، مورد توجّه قرار گرفتن.
|
منات
|
mənat
|
: اشكال، ايراد. منات دگيل (mənat dəgil) : اشكالي ندارد، ايرادي نيست.
|
منال
|
mənal
|
: 1- مال و ثروت. 2- ماليات، باج. 3- اجاره بها.
|
مندَك
|
məndək
|
: نام گياهي با برگهاي سوزني كه معمولاً بر روي زمين پهن مي‌شود.
|
منزَر
|
mənzər
|
: نوعي بلبل، نام پرنده‌اي شبيه بلبل كه صدايش هم مثل صداي بلبل است.
|
منشيريق
|
mənşiriq
|
: مغرب، طرف غرب. (انشيريق به معني مشرق است.)
|
منقوْو
|
mənqov
|
= منگوْو (məngov) : سينوزيت، سرما خوردگي شديد. (از اسم صوت «منگ منگ…» (تو بيني حرف زدن) درست شده.)
|
منگ
|
məng
|
(1) : زنگار، زنگ آهن، فلز زنگ زده. منگ وورماق (məng vurmaq) : زنگ زدن فلزات.
|
منگ
|
məng
|
(2) : 1- بنگ، از مواد مخدّر مشهور كه گيج كننده است. 2- گيج و پكر. منگ اوْلماق (məng olmaq) : گيج شدن، پكر شدن. منگَك (məngək) : از گياهان كوهستاني كه مصرف خوراكي هم دارد.
|
منگول
|
məngul
|
: (← مانگول)
|
منّوْو
|
mənnov
|
: منداب، نام گياهي مانند شلغم است ولي ريشه‌اش حجيم نيست؛ از دانة آن نوعي چربي به دست مي‌آيد كه براي بيماري جرب (گري) مؤثّر است.
|
منيك
|
mənik
|
: كلاف كوچك نخ. (فا)
|
مهجَر
|
məhcər
|
: (ع) معجر، پارچة رو پوشي، رو پوش قبر امامزاده‌ها و اماكن مقدّسه.
|
مهر
|
məhr
|
(1) : مهريه، كابين.
|
مهر
|
məhr
|
(2) : يكصد، عدد 100 (← مر)
|
مهرَم
|
məhrəm
|
: مرهم، داروي زخم.
|
مهلوْو
|
məhlov
|
: مهلاب. (← ملهوْو)
|
مهني
|
məhni
|
: (ع) 1- معني، مفهوم. 2- اشعار معني دار، سخنان حكمت آميز مقفّي. (در آذربايجان به اشعاري كه هر مصرع آن 7 هجا داشته باشد، «ماهني» گفته مي‌شود؛ امّا در قشقايي معمولاً به اشعار حكمت آميز و پند آموز «مهني» مي‌گويند.)
|
ميچ
|
mıç
|
: صوت جويده شدن چيزي در دهان. ميچ-ميچ (mıç-mıç) : آواز جويدن و گـرداندن لقمة غذا در دهان. ميچّيلاماق (mıççılamaq) : صداي مچ مچ به گوش رسيدن.
|
ميدغال
|
mıdğal
|
: توجّه، دقّت. ميدغال وئرمك (mıdğal vermək) : توجّه كردن، دقّت كردن.
|
ميليچ
|
mılıç
|
: صداي جويدن. (← ميچ)
|
مين
|
mın
|
: صداي مِن مِن، غرولند، پچ پچ. مين-مين (mın-mın) : مِن مِن، پچ پچ. مين-مين ائدمك (mın-mın edmək) : پچ پچ كردن، غرولند كردن. مين-مينه (mın-mınə) : فكر و تأمّل، فكري كه با پچ پچ، دو دلي و شك و ترديد توأم باشد. مين-مينه ائدمك (mın-mınə edmək) : دچار فكر و ترديد شدن. مين-مينه‌لي (mın-mınəli) : به فكر فرو رفته، ناراحت. مينّ-و-مينّه دوشمك (mınn-o-mınnə düşmək) : از ترس يا هيجان به لكنت افتادن.
|
مينتير
|
mıntır
|
: دو رشتة نسبتاً ضخيم كه در كناره‌هاي فرش بافته مي‌شود. (← بون1 ، بونتور)
|
ميق
|
mıq
|
: 1- مك زدن بر پستان، عمل مكيدن. 2- صدا، صداي خفيف. ميق-ميق (mıq-mıq) : 1- پي در پي مكيدن. 2- صدايي كه پازن يا قوچ مست از خود در آورد. ميق-ميق ائدمك (mıq-mıq edmək) : 1- بر پستان مك زدن. 2- مست شدن، هوس ازدواج كردن. ميق وورماق (mıq vurmaq) : 1- مكيدن، مك زدن. 2- صدا دادن.
|
مير
|
mır
|
: لب و لوچه، محل برخورد دو لب، لب و اطراف دهان. (← مور) ميرّيشماق (mırrışmaq) : لبخند زدن، خنديدن. ميرّيلاشماق (mırrılaşmaq) : به صورت دسته جمعي لب جنباندن و صدا كردن حيواناتي چون گوسفند و شتر. ميرّيلاماق (mırrılamaq) : صدا كردن گوسفند يا شتر بطوري كه لبهايش تكان بخورد. ميرينگ (mırıng) : زكام خفيف، سرما خوردگي كه باعث ايجاد حسّاسيت در بيني، دهان و لب و لوچه گردد.
|
ميرْك
|
mırk
|
: آرنج. (گلّه‌زن)
|
ميرْت
|
mırt
|
: دُرد، رسوبات مايعات، آلودگي آب و مايعات. ميرْتْلى (mırtlı) : داراي درد و رسوبات، آب گل آلود. ميرت-و-ملَنگ (mırt-o-mələng) : دُرد و آلودگيهاي آب.
|
ميرْزينگ
|
mırzıng
|
: مژه. (گلّه‌زن)
|
ميز
|
mız
|
: صدايي كه آهنگ خاصّي داشته باشد، آواز خفيف. ميز چكمك (mız çəkmək) : صدايي شبيه صداي پرندگان يا جانوران را در آوردن. ميزقان (mızqan) : 1- مضراب آلات موسيقي. 2- آلت موسيقي. 3- موسيقي. ميزقيرْتْماق (mızqırtmaq) = ميزقيرماق (mızqırmaq) : 1- صدايي شبيه صداي بز يا ميش كوهي در آوردن. 2- نواختن آلات موسيقي. ميزقينماق (mızqınmaq) : زمزمه كردن، با صداي زير و كوتاه ترنّم كردن. ميز-ميز (mız-mız) : زمزمه، نواي آهنگين و كوتاه. ميز-ميز ائدمك (mız-mız edmək) : زمزمه كردن، به آهستگي آواز خواندن. ميزّيريق (mızzırıq) : 1- كم و خفيف، مقدار كمي از مايعات. 2- راه باريك. (← چيز، چيزّيريق) ميزّيلاماق (mızzılamaq) : زمزمه كردن، ترنّم كردن.
|
ميچَك
|
miçək
|
(1) : نام طايفه‌اي از ايل عمله.
|
ميچَك
|
miçək
|
(2) : پشه، مگس. (فا)
|
ميل
|
mil
|
: 1- ميل، ميلة فلزي، لوله، لولة تفنگ و امثال آنها. 2- تفنگ. ميلتيق (miltiq) : تفنگ سرپُر. ميل چكمك (mil çəkmək) : ميل بر چشم كشيدن، كور كردن. ميلچه (milçə) : ميل سُرمه. ميلَك (milək) : النگو، دست بندي كه زنان آن را در دست كنند.
|
ميلينگ
|
miling
|
: لخت، برهنه.
|
مين
|
min
|
(1) : فعل امر از مصدر «مينمك» (سوار شدن) مينار (minar) = مينارا (minara) : مناره، جايي كه بر آن سوار شوند و صحبت كنند. مينديرمك (mindirmək) : سوار كردن. مينمك (minmək) : 1- سوار شدن، بالا رفتن. 2- مجازاً به معني مسلّط شدن و غلبه كردن. مين هاي مين (min hay min) : همگي سوار شدن و حركت كردن، حركت دسته جمعي سواركاران. مينيش (miniş) : 1- عمل سوار شدن، طرز سوار شدن. 2- حيوان سواري. مينيشمك (minişmək) : دسته جمعي سوار شدن. مينيك (minik) : حيوان سواري، آنچه بر آن سوار شوند. مينيك وئرمك (minik vermək) : سواري دادن حيوان سواري.
|
مين
|
min
|
(2) : هزار، عدد 1000
|
مين
|
min
|
(3) : چرت، خواب كوتاه. (فا) (← مون)
|
مينجيل
|
mincil
|
: چشم معيوب. مينجيلي (mincili) : آنكه چشمهايش نقص داشته باشد. (← موْنقول)
|
مينگ
|
ming
|
(1) : هزار، عدد 1000
|
مينگ
|
ming
|
(2) : صداي خفيف، غرولند، صداي مِن مِن. مينگ-مينگ ائدمك (ming-ming edmək) = مينگيله‌مك (mingiləmək) : مِن مِن كردن، تمجمج كردن كلمات، نارسا حرف زدن، غرولند كردن.
|
مينگ
|
ming
|
(3) : چرت، خواب كوتاه. (← مون و مين3)
|
مير
|
mir
|
: 1- آخوند، با سواد، ملّا، معلّم. 2- رئيس، امير، بزرگ. 3- آنكه مادرش سيّده باشد. ميراخوْر (miraxor) : مير آخور، مسئول اصطبل، رئيس مهتر‌ها. ميرزا (mirza) : 1- آخوند، ملّا، معلّم. 2- آنكه مادرش سيّده باشد. مير شيكال (mir şıkal) : مير شكار، صيّاد.
|
ميش بيسيار
|
miş bisyar
|
: ميش بسيار، نام طايفه‌اي از ايل دره‌شوري.
|
ميخ
|
mix
|
: ميخ و هر چيز نوك تيز و ميخ مانند. ميخَك (mixək) : ميخك، نام درختي كه از تيرة موردها است و غنچة باز نشدة آن كه مورد استفاده قرار مي‌گيرد، شبيه ميخ است.
|
ميز
|
miz
|
= ميزّ (mizz) : صداي خفيف، صداي آهنگين. (← ميز) ميزّوْو (mizzov) : چشمة آب كم، آبي كه با صداي خفيف جاري شود.
|
موْبار
|
mobar
|
: از غذاهاي اشرافي و خوشمزه. (← موبار)
|
موْبارَك
|
mobarək
|
: 1- مبارك، خوش يمن. 2- مجازاً به دردهاي نا مبارك و دردسر آفرين گويند. مانند : آبله.
|
موْهْل
|
mohl
|
: مهلت، فرصت، وقت. موْهْل ائدمك (mohl edmək) : صبر كردن، وقت را به تأخير انداختن. موْهْلَت : مهلت، فرصت. موْهل وئرمك (mohl vermək) : فرصت دادن، مهلت دادن، صبر كردن.
|
موْهْر
|
mohr
|
: (ع) 1- مهر، مهره. 2- خاك سجّاده، مهري كه نماز گزار پيشاني بر آن گذارد. موْهْر ائدمك (mohr edmək) : مهر كردن، امضا كردن. موْهْرلنمك (mohrlənmək) : مهر شدن، امضا شدن. موْهرلي (mohrlı) : مهر شده، امضا شده. موْهْره (mohrə) : 1- مهره، منجوق. 2- مهره، نمايندة مخفي. موْهْر-و-موشامّا (mohr-o-muşamma) : مهر و مشمّا، چسب و مهر.
|
موْهور
|
mohur
|
: موهر، نوعي از انواع پارچه.
|
موْنْجوق
|
moncuq
|
: 1- منجوق، مهره. 2- دكمه. 3- دژپيهي كه در زير گلوي بز يا گوسفند آويزان باشد. (ريشة كلمه «بوْينْجوق» يا «بوْيونچاق» (آنچه در گردن آويزند) است.)
|
موْنگوز
|
monguz
|
: شاخ، شاخ كوچك. (اصل كلمه از «بوْين» (گردن) + «اوز» (پسوند) = بوْينوز (شاخ) درست شده است.)
|
موْنْق
|
monq
|
: 1- ناراحت و اخمو. 2- آدم خطرناك و جسور (تر.قد) موْنـْقورو (monquru) : معيوب. موْنـقول (monqul) : مغول، طايفة مغول. موْنقولو (monqulu) : 1- مغولي. 2- چشمان كوچك همچون چشم مغولها. 3- آنكه چشم معيوب دارد. گؤزلري موْنقولو اوْلموش. (چشمهايش مانند چشم مغولها كوچك شده و ته افتاده.)
|
موْوار
|
movar
|
: نوعي كباب كه در داخل روده پخته مي‌شود. (← موبار)
|
موْود
|
movd
|
: (ع) موعد، وعده، زمان وعده داده شده. موْود دوْلماق (movd dolmaq) : هنگام فرا رسيدن اجل، به پايان رسيدن عمر. موْودوندان گچمك (movdundan gəçmək) : از زمان وعده گذشتن.
|
موْول
|
movl
|
: مل، گردن. (← مول) موْول-موْول ائدمك (movl-movl edmək) : سرك كشيدن، براي مراقبت و مواظبت از جايي سرك كشيدن.
|
موْولا
|
movla
|
: (ع) مولي، سرور، از القاب حضرت علي (ع). موْولا قولو (movla qulu) = مولاو گولو (movla gulu) : در لغت به معني غلام و نوكر مولي (حضرت علي) و در اصطلاح به مهره يا منجوقي مي‌گويند كه براي دفع چشم زخم به كار مي‌برند؛ همچنين به دراويش دوره‌گرد هم «مولاو گولو» مي‌گويند.
|
موْوول
|
movul
|
: آبي، به رنگ آبي. موْووللو (movullu) : نام يكي از آهنگهاي موسيقي قشقايي. (اصل كلمه «ماويلي» به معني آبي پوش، دختري كه لباس آبي پوشيده باشد.)
|
موْوونجول
|
movuncul
|
: آنكه چشمش كوچك، كم ديد و نم-نمي باشد. (← موْنقول)
|
موْوزَر
|
movzər
|
: نام تفنگي كوتاه كه اصل آن در آلمان ساخته شده.
|
مؤهْل
|
möhl
|
: (ع) مهلت، فرصت مناسب. مؤهلَت (möhlət) : مهلت، وقت مناسب. مؤهل وئرمك (möhl vermək) : فرصت دادن، مهلت دادن.
|
مؤوه
|
mövə
|
: ميوه. (← مئي، مئيه)
|
مؤيه
|
möyə
|
: ميوه. (← مئي، مئيه)
|
مو
|
mu
|
: صورتي از تلفّظ «بو» به معني اين. مونا باخيبان (muna baxıban) : با توجّه به اين، بنا بر اين. موندان (mundan) : از اين. مولار (mular) = موللار (mullar) : اينها، اينان. مونو (munu) : اين را، اين يكي را. مونونگ (munung) : مال اين.
|
موبار
|
mubar
|
: نام نوعي غذا، براي تهيّة آن مقداري از گوشت و ادويه‌جات را بعد از سرخ كردن در داخل رودة حيوان قرار مي‌دهند و دو باره آن را سرخ مي‌كنند و لاي چلو مي‌گذارند. موبار پولوْو (mubar pulov) : چلو يا پلوي كه در لاي آن موبار گذاشته باشند.
|
موجاب
|
mucab
|
: (ع) مجاب، جواب داده شده، قانع، راضي.
|
موجاز
|
mucaz
|
: (ع) مجاز، آزاد.
|
موجوْورو
|
mucovru
|
: دائمي، هميشگي، بطور مداوم.
|
موچ
|
muç
|
: 1- مچ دست يا پا. 2- مشت، مشت گره كرده، جمع و گرد شده. 3- گرد شدن لبها براي ماچ كردن، صداي ماچ و موچ، صدايي كه با آن بزغاله را نوازش كنند. موچّا (muçça) : 1- جمع شده، فشرده شده. 2- نام گياهي كه ساقه‌ها و برگهاي آن به صورت يك دست و جمع و جور است و در فارسي به آن سبزه تُند يا سوزه هم مي‌گويند. موچّال (muççal) : 1- آنكه از ناحية مچ دست يا پا فلج باشد. 2- در هم رفته، در هم پيچيده. موچّالا (muççala) = موچّانا (muççana) : آنچه در ميان دستها فشرده شده و در هم فرو رفته. موچّا-موچّا (muçça-muçça) : دسته دسته، بسته بسته. موچ ائدمك (muçç edmək) : 1- در رفتن مچ، درد آمدن مچ دست يا پا. 2- به صورت گرد و مچانه نشستن. موچ-موچ (muç-muç) : آواز نوازش و موچ موچ كردن جهت فرا خواندن بزغاله يا بز. موچقورْتْماك (muçqurtmak) : 1- مچانه شدن، در هم فشرده شدن. 2- موچ موچ كردن و نواختن بز يا بزغاله. 3- موچ موچ كردن اسب براي تحريك شدن و تاختن. موچَّك (muççək) : 1- مچ دست. 2- دست در چيزي بردن، در ترازو دست بردن و با مچ دست تقلّب كردن. موچّه‌لَك (muççələk) : 1- مچ دست حيوان. 2- آنكه از ناحية دست يا پا فلج باشد. 3- در هم فشرده شده. موچّو توْولو (muççu tovlu) : قوي دست، قوي پنجه. موچّولوك (muççuluk) : 1- ساعد. 2- مچانه، در هم فرو رفته.
|
مود
|
mud
|
(1) : چرت، خواب كوتاه. مود وورماق (mud vurmaq) : چرت زدن.
|
مود
|
mud
|
(2) : جهش، پرش، حركت. (← موت) مود گـؤتورمك (mud götürmək) : جهيدن، پريدن. مود-موت ائدمك (mud-mut edmək) : 1- احساس خود نمايي و تفوّق. 2- به هر جايي سرك كشيدن و شكم چراني كردن. مود-موتّو (mud-muttu) : 1- خود نما، خود بين. 2- لوس و ننر، آنكه به هر جايي سر زند.
|
موداخيل
|
mudaxıl
|
: نام نقشي در گليم.
|
مودّوم
|
muddum
|
: (ع) مدام، دائم، هميشه.
|
مودوْوات
|
mudovat
|
: كمياب، ناياب.
|
موف
|
muf
|
: مُف، آب بيني. موفره‌گ (mufrəg) = موفوره‌گ (mufurəg) : آب بيني. موفّولاماك (muffulamak) : با سر و صدا از راه بيني نفس كشيدن.
|
موغ
|
muğ
|
: 1- ناراحت. 2- سر به زير، كسي كه تسليم و راضي باشد و اهل اعتراض نباشد. 3- روحاني زردشتي. (← موق) موغور (muğur) : ناراحت و غمگين. موغورّه گلمك (muğurrə gəlmək) : به ميل آمدن، تسليم و راضي شدن.
|
موغام
|
muğam
|
(1) : 1- مقام، آهنگ.
|
موغام
|
muğam
|
(2) : مقام، درجه، رتبه.
|
موغانلى
|
muğanlı
|
: مغاني، نام طايفه‌اي از ايل رحيمي كه امروزه جزء شش بلوكي به شمار مي‌رود.
|
موك
|
muk
|
(1) : 1- بلندي كوه، قلّة كوه، نوك كوه، پوزه. 2- نوك زدن، عمل مكيدن و مك زدن. موك وورماق (muk vurmaq) : مك زدن، مكيدن.
|
موك
|
muk
|
(2) : چمباتمه زده. (← موچ1) موكّال (mukkal) : آنكه از مچ پا يا دست مفلوج باشد. (← موچ1، موچّال)
|
مول
|
mul
|
: 1- مل، گردن، برجستگي پشت گردن گاو. 2- گردنكش مسلّط، چيره، غالب. 3- گردن خم كرده و بي حال نشسته. مولّ اوْلماق (mull olmaq) : مسلّط شدن، چيره شدن. مولا-مولا (mula-mula) : 1- گردن خم كرده، آرام و بي حال. 2- آرام آرام، به تدريج و مستمر. مولا-مولا گئدمك (mula-mula gedmək) : به آرامي و آهستگي كار و حركت كردن. مولاييم (mulayım) : ملايم، آرام و آهسته.
|
مولّا
|
mulla
|
: 1- ملّا، آخوند، سواد دار. 2- معلّم، مدرّس. مولّا بور (mulla bur) = مولّا پايى (mulla payı) : ملّا بُر، ماهيچة پر گوشت ران گوسفند، قسمتي از گوشت ماهيچه كه به ملّاها داده مي‌شد.
|
مومونايى
|
mumunayı
|
= مومينايى (mumınayı) : موميايي، مادّه‌اي سياه رنگ كه از درز كمر كوهها تراوش كند و براي درمان استخوانهاي شكسته و ترك خورده مؤثّر است.
|
مون
|
mun
|
= مونْد (mund) : چرت، خواب كوتاه. (← مود) مونلاماق (munlamaq) = مونْدلاماق (mundlamaq) = موند وورماق (mund vurmaq) : چرت زدن، خوابيدن. موندوخماق (munduxmaq) = مونّوخماق (munnuxmaq) : سست و بي حال شدن، از ديگران عقب ماندن.
|
مونْجوق
|
muncuq
|
: 1- منجوق، مهره. 2- دكمه. (← موْنْجوق)
|
مونْگ
|
mung
|
: 1- پوز، ناحية دهن و دماغ. 2- ناراحت و اخمو. (← موغ و مونق) مونگالا (mungala) = مونگول (mungul) : عقب افتاده، دير فهم، پخمه، معيوب.
|
مونگول
|
mungul
|
: منجوق.
|
مونْق
|
munq
|
: 1- ناراحت، اخمو. 2- در قديم به معني جسور و آدم خطرناك بوده. (← موغ و مونگ) مونقورو (munquru) : ناراحت، مريض، معيوب.
|
موق
|
muq
|
: ناراحت و غمگين، آنكه در حال افسردگي چمباتمه زده و سرش را پايين انداخته. (← موغ) موقّور (muqqur) : 1-. ناراحت و غمگين. 2- آنكه چشم كوچك و فرو رفته دارد و هيچ جا را نبيند، كور، نابينا.
|
مور
|
mur
|
= مورّ (murr) : 1- قلّة بلند، قلّة تيز كوه، نوك تيز. 2- تيز و تند. 3- برجسته، گِرد، جمع و جور. 4- نوك، منقار، دهان و لب. مورّ اوْلماق (murr olmaq) : 1- جمع و جور نشستن. 2- تيز شدن گوش براي شنيدن مطلب. 3- زُل شدن در چشم ديگران، نگاه تيز داشتن. مورّ ائدمك (murr edmək) : جمع و جور نشستن و گوشها را تيز كردن. مورتوش (murtuş) : برآمده، برجسته. مورْغ (murğ) : برجستگي، برآمدگي، قلّة كوه. (در اصل «موروغ» بوده) مورغوز (murğuz) = مورغوزو (murğuzu) = مورغول (murğul) : 1- برجسته، برآمده. 2- گرد، جمع و جور. مورغوز تورماق (murğuz turmaq) : به سرعت از جا برخاستن. مورْك (murk) : 1- برجستگي، برآمدگي. 2- سيب آدمي. 3- قلّة كوه. (در اصل «موروك» بوده) موركَلاش (murkəlaş) = موركولاش (murkulaş) : ذبح غير شرعي كه قسمت برجستگي گلوي حيوان به جاي اينكه طرف سر قرار گيرد، طرف لاشة حيوان بيفتد و سر بريده شود، نوعي سر بريدن حيوانات كه گوشت آن حلال نباشد. مور-مورّ ائدمك (mur-murr edmək) : حالت برجستگي و جهش پيدا كردن پوست بدن، حركات متوالي داشتن. مورّوخ (murrux) : حالت گرد و جمع و جور نشستن. مورّوخ گئدمك (murrux gedmək) : اصطلاحي است كه تازي ( سگ شكاري) به محض اطّلاع از محل شكار درنگ مي‌كند و يكي از دستها را بالا برده، به چشم شكارچي خيره شده و محل شكار را به صيّاد نشان مي‌دهد. مورّوخماق (murruxmaq) : 1- بالا آمدن، سرك كشيدن. 2- تيز شدن گوش براي شنيدن. 3- تجسّس سگ شكاري براي پيدا كردن شكار. موروك (muruk) = مورّوك (murruk) : 1- برجسته، برآمده. 2- جمع و جور، گرد و جمع و جور نشسته.
|
مورجاناك
|
murcanak
|
: 1- كرم، انگل. 2- پوسيدگي و زنگ زدگي.
|
مورچاليق
|
murçalıq
|
: نام گياهي از پيازيان كه اغلب در مناطق نرم كوهستان مي‌رويد.
|
مورْد
|
murd
|
(1) : مورد، درختچة هميشه سبز كنار چشمه‌ها و نهرها.
|
مورْد
|
murd
|
(2) : (ف) مرد، دار فاني را وداع گفت. (به تنهايي رايج نيست.) موردار آغاجى (murdar ağacı) = موردال آغاجى (murdal ağacı) : خِوِشك، نام درختچه‌اي در مناطق معتدل و سردسير كه از برگهاي آن در رنگرزي استفاده مي‌شود. (گويا در مناطق سردسيري كه درختي جز درخت موردار آغاجي نبوده، در هنگام نياز از ساقه‌هاي باريك آن، براي مردگان تابوت درست مي‌كردند؛ به همين خاطر اين درخت را موردار آغاجي (درخت تابوت) ناميده‌اند.)
|
مورّوكه
|
murrukə
|
: سيب آدمي.
|
مورْت
|
murt
|
: شكل قديمي و اصلي «مُرد» فارسي است كه در قشقايي به معني مرده و بي حال است. مورت ائدمك (murt edmək) : خود را بي حال و مرده نشان دادن، مرده بازي. مورتوش (murtuş) : مردني، لاغر و مردني.
|
مورول
|
murul
|
: نام طايفه‌اي از ايل فارسيمدان.
|
موروا
|
murva
|
: مرغوا، فال بد. موروا وورماق (murva vurmaq) : مرغوا زدن، فال بد زدن.
|
مورواری
|
murvarı
|
: 1- مرواريد، گوهر. 2- نام كوهي در جنوب ايزدخواست آباده.
|
موس
|
mus
|
: 1- نفس كشيدن از راه بيني، تنفّس صدا دار. 2- بو، رايحه. موساق (musaq) : ثعلب، نوعي سير معطّر كه در چمنزار مي‌رويد و معمولاً در تهيّة بستني از آن استفاده مي‌كنند. موس چكمك (mus çəkmək) = موسلاماق (muslamaq) : بوييدن، بو كشيدن. موسمورلاماق (musmurlamaq) : موس موس كردن، بو كشيدن سگ. موس-موس ائدمك (mus-mus edmək) : به خاطر شكم چراني به هر جايي سر زدن و سرك كشيدن. موس-موسَّك (mus-mussək) : مشمشه، سرما خوردگي حيوانات، بيماري نفس تنگي. موسّور (mussur) : موسير، نام گياهي از پيازيان كه بسيار معطّر و مؤثّر است. موسّوك (mussuk) : شكم چران، موس موس كننده. موسّولاماق (mussulamaq) : با بيني نفس كشيدن توأم با سر و صدا.
|
موسا
|
musa
|
: مُشتة تبر، دستة تبر، خنجر، شمشير و … (← موشت، موشتا)
|
موسَمسيگ
|
musəmsig
|
: (ع) مستمسك، آنچه بدان چنگ اندازند، حامي و پشتيبان. (← موشت و موسّوگ)
|
موسّوگ
|
mussug
|
: 1- دستة خيش، مشتة گاو آهن. 2- وسيلة اتّكاء، حامي و پشتيبان. (← موشت، موشتوك)
|
موصّولو
|
mussulu
|
: موصلّو، نام طايفه‌اي از تركان كه مدّتها در موصل عراق بوده‌اند و پس از باز گشت از موصل آنها را به اين نام خوانده‌اند؛ امروزه گروههايي از آنها در ايلات عمله، فارسيمدان، دره شوري و … زندگي مي‌كنند.
|
موسولْمان
|
musulman
|
: مسلمان، آنكه آيين اسلام را پذيرفته باشد.
|
موش
|
muş
|
= موشّ (muşş) : از راه بيني نفس كشيدن. (← موس) موش-موشَّك (muş-muşşək) : بيماري نفس تنگي. موشّولاماق (muşşulamaq) : نفس كشيدن توأم با سر و صدا.
|
موشْت
|
muşt
|
: 1- مُشت، مشت گره كرده. 2- آنچه در مشت و كف دست جا گيرد، مقداري، تعدادي، گروهي. (← موچ1) موشتا (muşta) = موشته (muştə) : مشته، دسته، دستة كارد، خنجر، تبر و … موشتالاماق (muştalamaq) : 1- مشت و مال كردن، با مشت فشار دادن يا ضربه زدن. 2- دسته دار كردن تبر و امثال آن. موشتوك (muştuk) : مشتة خيش، دستة گاو آهن. موشتولوق (muştuluq) : مژدگاني خبر خوش. (اصل كلمه «موشت + لوق» آنچه در كف دست گذارند و مژدگاني دهند.) موشتولوقچو (muştuluqçu) : مژدگاني دهنده، آنكه خبر خوش آورد.
|
موت
|
mut
|
: نوك، منقار، دم، دهان. موت-موت ائدمك (mut-mut edmək) = موت-و-موسّ ائدمك (mut-o-muss edmək) : براي سير كردن شكم به هر جايي دم زدن و سرك كشيدن، تكدّي كردن. موتّو (muttu) = موتّوش (muttş) : 1- آنكه براي سير كردن شكم خود به هر جايي دم زند، شكمو. 2- مطيع، آنكه به خاطر شكمش مطيع و تسليم است. موت وورماق (mut vurmaq) : به خاطر سير كردن شكم به هر جايي سر زدن و سرك كشيدن.
|
موتَنجَنه
|
mutəncənə
|
: 1- مطنجنه، طاس كباب، خورش خوشمزة گوشت، آب گوشتي كه به آن آب ليمو و آب قند بيفزايند. 2- مجازاً به معني تافتة جدا بافته، عزيز و محبوب.
|
موتورو
|
muturu
|
: گيوه‌اي كه كف آن از لاستيك موتور باشد.
|
مووار
|
muvar
|
: از غذاهاي مطلوب و ارزشمند. (← موبار)
|
موخ
|
mux
|
: نخل، درخت خرما. موخا سالار (muxa salar) : نام گياهي با گلهاي زرد و برجسته مانند گل بابونه.
|
موخَنَّد
|
muxənnəd
|
= موخنّگ (muxənnəg) : نام پرنده‌اي شبيه بلبل. (همان مرغ مقلّد است كه صداي پرندگان و حيوانات را تقليد مي‌كند.)
|
موخْتاباد
|
muxtabad
|
: سر پرست امور دام، آنكه به كار چوپانهاي خان رسيدگي كند.
|
موختار خانلى
|
muxtar xanlı
|
: مختار خانلو، نام يكي از طوايف ايل عمله. (مختار خان پدر حبيب خان گرگين پور و پدر بزرگ فرود و فرهاد گرگين پور كه هر 3 نفر از اساتيد مشهور موسيقي قشقايي به شمار مي‌روند.)
|
موخْتـَسَله
|
muxtəsələ
|
= موخَلَّسه (muxəlləsə) : نام گياهي از گياهان دارويي.
|
موز
|
muz
|
(1) = موزّ (muzz) : مزد، دست مزد، اجرت. موزّور (muzzur) : مزدور، مزد بگير، آنكه از بيگانگان مزد بگيرد و به نفع آنان كار كند. موزورو (muzuru) : 1- كارگر، برزيگر، كشاورز. 2- سر كارگر، آنكه برزيگران را سر پرستي كند. موزّ-و-ماجيب (muzz-o-macıb) : مزد و مواجب، اجرت.
|
موز
|
muz
|
(2) = موزّ (muzz) : 1- گرد و جمع و جور، كز شده. 2- موذي، حيله گر و پست. موزّ ائدمك (muzz edmək) = موزّوخماك (muzzuxmak) : كمين كردن، مخفيانه خود را در جايي نگه داشتن. موزّوك (muzzuk) : 1- آنكه از ترس به جايي پناه برده باشد. 2- آدم سيّاس، موذي و حيله‌گر.
|
مـونگ
|
müng
|
: هزار، عدد 1000
|
مور
|
mür
|
: لب و لوچه، لب و دهان. (← مور و مير) مـورروشمك (mürrüşmək) : لبخند زدن.
|
نا
|
na
|
(1) : تلفّظي از «نه» به معني چه، چه چيز كه از علائم پرسش است. ناقاد (naqad) = ناقادار (naqadar) = ناقارتا (naqarta) = ناغازّا (nağazza) : چه قدر؟ چه اندازه؟ ناكارا (nakara) : چه كاره؟ از كجا؟ از چه طايفه يا قبيله؟ ناكارايانْگ (nakarayang) : از چه قبيله‌اي هستي؟
|
نا
|
na
|
(2) : از پيشوندهاي فارسي است كه در مواردي اندك قبل از واژگان عربي و تركي قشقايي هم به عنوان پيشوند قرار مي‌گيرد. نابلَد (na bələd) : نا بلد، نا آشنا. ناتاراز (nataraz) : نا تراز، نا موزون، نتراشيده و نخراشيده. ناتانيش (na tanış) : نا آشنا، غريب، غريبه. ناتورّه (naturrə) : بد روال، بد مرام. ناچاق (naçaq) : مريض، بيمار. ناحاق (nahaq) : ناحق، نابجا. ناحاقليغا (nahaqlığa) : به ناحق. ناحاقّ-و-ناتاييل (nahaqq-o-natayıl) : ناحق و لا طائل، كاملاً ناحق. ناخار (naxar) : ناخوار، نامناسب، ناسازگار. ناخاش (naxaş) = ناخوْش (naxoş) : نا خوش، مريض. ناخالا (naxala) : 1- نا قولاي، ناقلا، آدم نادرست. 2- مجازاً به معني آشغال. ناخاهام (naxaham) : ناخواهان، ناراضي. ناخوْشلوق (naxoşluq) : ناخوشي، بيماري. ناخيز (naxiz) : ناسازگار، آنكه با ديگران نسازد و ناسازگاري كند. ناخيزليك (naxizlik) : اختلاف، ناسازگاري. نادار (nadar) : نادار، بيچاره، فقير. نادان (nadan) : نا فهم، آنكه نداند. نادانليق (nadanlıq) : ناداني، نافهمي. نارس (narəs) : نارس، كال و نرسيده. ناساز (nasaz) : 1- ناساز، ناسازگار. 2- مريض احوال، ناخوش، بيمار. ناشـوشته (naşüştə) : ناشسته، شسته نشده. ناشـوکور (naşükür) : ناشكر، ناسپاس. ناشـوکورلوك (naşükürlük) : نا شكري، ناسپاسي. ناغافيل (nağafıl) : نا غافل، غفلتاً، ناگهان. ناقولا (naqula) : ناقلا، آدم نادرست. ناكار (nakar) : نا كار آمد، آنكه نتواند كار كند، مريض. ناكام (nakam) : ناكام، نامراد. ناكوْو (nakov) : بد روال، بد مرام، نادرست. ناماحمود (namahmud) : نا محمود، ناستوده، بد عاقبت و گمنام. گئد كي نا ماحمود قالانگ. (خدا كند كه گمنام و بد عاقبت بماني.) ناماغيل (namağıl) : نا معقول، نادرست، غلط. ناماغيل ائدميش. (غلط كرده.) ناموراد (namurad) : نامراد، ناكام، آنكه به آرزوي خود نرسد. ناهومّار (nahummar) : ناهموار، ناصاف. نايافت (nayaft) : ناياب، كمياب. نايافت اوْلماق (nayaft olmaq) : 1- گُم شدن. 2- كمياب شدن، ناياب شدن. نايمـود (naymüd) : نا اميد، مأيوس.
|
نا
|
na
|
(3) : تحريف «لا» نفي عربي كه به ندرت در تركي قشقايي متداول است. ناموجمال (namucmal) : 1- لامجمل، نامجمل، ناتمام. 2- لا ابالي. نالاج (nalac) = ناهْلاج (bahlac) : لا علاج، ناچار. ناهْلاجليق (nahlaclıq) : لا علاجي، ناچاري. ناهوْول-و-بله (nahovl-o-bələ) = ناهوْول-و-وله (nahovl-o-vələ) : محرّف «لاهولَ و لا»، به مفهوم بزرگ، گنده، عجيب و غريب.
|
نابات
|
nabat
|
: نبات، شيريني.
|
ناج
|
nac
|
: 1- آدم شرور، ناجور و ناقلا. 2- سخن ناحق و زور، زور گويي.
|
نادير
|
nadır
|
: 1- نادر، كمياب. (← نه، نه دير) 2- نام اولين پادشاه افشار و نيز نامي براي پسران. نادير آغاجى (nadır ağacı) : نام درختي شبيه درخت انار. (← چت) ناديرلى (nadırlı) : نادرلو، نام طايفه‌اي از ايل دره‌شوري. (← نه، نه دير، نه ديرلي) ناديری (nadırı) : نام آهنگي در موسيقي.
|
ناف جيگر
|
naf cigər
|
= نافا جيگر (nafa cigər) : جگر سوخته، داغديده. 2- كم طاقت، آنكه توان خود را از دست داده.
|
ناغارا
|
nağara
|
: نقّاره، طبل. (ريشة كلمه «نقر» (كوبيد، كَند) عربي است.)
|
ناه
|
nah
|
: نا، توانايي، قدرت دروني بدن. ناهاد (nahad) : نهاد، توانايي درون، باطن. ناهاز (nahaz) : مرض شتر، نوعي بيماري مخصوص كه باعث مرگ فوري شتر مي‌گردد. ناهان (nahan) : نهان، اندرون. ناهال (nahal) : نهال، درخت تازه نشانده شده. (آنچه تازه جان مي گيرد.) ناهدان دوشمك (nahdan düşmək) : ناتوان شدن، بي حس و بي حال شدن. ناهسيز (nahsız) : بي حال، ناتوان.
|
نال
|
nal
|
(1) : نعل، فلز هلالي شكل كه به عنوان نعل در سُم اسب كوبيده مي‌شود. ناوک (nalak) = ناوگ (nalag) = نالَك (nalək) : هر يك از دو طرف دُمبة قوچ يا گوسفند كه هلالي شكل است و پشم ندارد. نالا وورماق (nala vurmaq) : به نعل زدن، كسي را با تعريف و تمجيد تحريك كردن. نالبَكّي (nalbəkki)= نالبَگي (nalbəgi) : نعلبكي، ظرف چاي خوري. نال بند ائدمك (nal bənd edmək) = ناللاتماق (nallatmaq) = ناللاماق (nallamaq) : نعل بند زدن، به پاي اسب نعل زدن. ناللانماق (nallanmaq) : نعل شدن اسب. ناللى آت (nallı at) : اسب نعلدار.
|
نال
|
nal
|
(2) : ناله، آه و زاري. اوْ چوْخ آه-و-نال ائدير. (او خيلي ناله و زاري مي‌كند.) نالا (nala) : ناله، صدا و آوازي كه به خاطر درد برآيد. ناليتماق (nalıtmaq) = ناليتديرماق (nalıtdırmaq) = ناليخديرماق (nalıxdırmaq) = ناليقديرماك (nalıqdırmaq) : نالة كسي را برآوردن، به فرياد واداشتن. ناليخماق (nalıxmaq) = ناليقماك (nalıqmaq) : ناله كشيدن، فرياد برآوردن. ناليقلانماق (nalıqlanmaq) : ناگهان فرياد كشيدن، ناله و فرياد سر دادن. ناليماق (nalımaq) : ناليدن، آه و زاري كردن.
|
ناماز
|
namaz
|
: (ف) نماز، راز و نياز با پروردگار. ناماز ائدمك (namaz edmək) : نماز خواندن. نامازی (namazı) : آنكه نماز خواند، متديّن و متعبّد.
|
نار
|
nar
|
: انار، درخت يا ميوة انار. نار آغاجى (nar ağacı) : درخت انار. نار دانا (nar dana) = نار دنگ (nar dəng) : ناردانه، دانه‌هاي خشك ميوة انار. نارَنگ (narəng) : چشم روشني، هديه‌اي كه جهت گشايش يا فتح راه دهند. نارين (narın) = نارينگ (narıng) : 1- زيبا، لطيف و ظريف. 2- نامي براي دختران. نارينگ گول (narıng gül) : 1- گل ظريف، گل لطيف و زيبا. 2- از نامهاي دختران. نارينْج (narınc) : نارنج، درخت يا ميوة نارنج. نارينج-تورونْج (narınc-turunc) : نارنج و ترنج، نام نقشي در قالي. نارينْجى (narıncı) : نارنجي، رنگ زرد متمايل به قرمز.
|
نارينجك
|
narıncək
|
(1) : نارنجك، نام اسلحة آتشين و مخرّب.
|
نارينجَك
|
narıncək
|
(2) : خرچنگ. (فا. كلبيلي)
|
ناسّور
|
nassur
|
= ناسير (nasır) : تورّم، عفونت زخم، چرك زخم، مزمن شدن بيماري. ناسّور ائدمك (nassur edmək) : عود كردن زخم، عفونت كردن و وخيم تر شدن وضعيّت زخم.
|
ناشى
|
naşı
|
: ناشي، نادان. ناشيگرليك (naşıgərlik) = ناشيليق (naşılıq) : ناشيگري، ناداني، كم تجربگي.
|
ناشتا
|
naşta
|
: آنكه صبحانه نخورده. ناشتاليق (naştalıq) : ناشتايي، صبحانه.
|
نات
|
nat
|
= ناتوْو (natov) : 1- زمين نا هموار و نا صاف. 2- آدم نا درست، پست و نا بكار. (← نا 1 ، ناتوْو) ناتيم (natım) : گُم، گمنام، ناياب. ناتيم اوْلماق (natım olmaq) : گم شدن، ناياب شدن.
|
ناوار
|
navar
|
: (ف) نوار.
|
ناواز قالدی
|
navaz qaldı
|
: نام آهنگي غم انگيز در موسيقي كه بر اثر كشته شدن فردي به نام «نواز» از طايفة «دوست محمّدلو» شش بلوكي خوانده و نواخته مي‌شود.
|
ناخير
|
naxır
|
: 1- هجوم حيوانات، حمله كردن حيوانات. 2- گله، رمه، رمة حيوانات.
|
ناز
|
naz
|
: 1- نام بوته‌اي كه از آن در رنگرزي استفاده كنند. 2- گل ناز. 3- ناز، عشوه، ادا و اطوار. 4- نازنين، زيبا و دل پسند. ناز باليشْت (baz balışt) : ناز بالش، متّكاي نرم. ناز گولو (naz gülü) : 1- گل ناز. 2- نامي براي دختران. نازلاماق (nazlamaq) : ناز كشيدن، نوازش كردن. نازلانماق (nazlanmaq) : عشوه گري و ناز كردن، ادا و اطوار در آوردن. نازلى (nazlı) : 1- نازدار، آنكه ناز و ادا دارد. 2- نازنين، زيبا. 3- نامي براي دختران. نازماق (nazmaq) : ناز كردن. ناز-نازی (naz-nazı) : نازك نارنجي، داراي ناز، نازنين. ناز-و-توْز (naz-o-toz) : ناز و غمزه، عشوه و ناز. نازی (nazı) : نازنين، زيبا. نازيك (nazık) : 1- نازك، ظريف و بي ضخامت. 2- نازنين، ناز پرورده. نازيكجه (nazıkcə) : نسبتاً نازك. نازيكلاشماق (nazıklaşmaq) : نازك تر شدن. نازيكليق (nazıklıq) : نازكي، نازك بودن. نازيك-نشمي (nazık-nəşmi) : نازك نارنجي، ناز پرورده. نازيك يئر (nazık yer) : موضع نازك بدن، شرمگاه آدمي. نازيلى (nazılı) : نازك نارنجي، نازك دل، زود رنج. نازيم (nazım) : نام نقشي بسيار قديمي در قالي. (انتصاب اين نقش به نقوش درب خانة ناظم‌الدّوله درست نيست.) نازيم آلا تومّان (nazım ala tumman) : نام آهنگي در موسيقي.
|
نئچّه
|
neççə
|
: چند؟ چند تا؟ نئچّه‌يه (neççəyə) : به چه قيمتي؟ به چه مبلغ؟
|
نئدمك
|
nedmək
|
: صورتي از «نه ائدمك» (چه كار كردن) درد بير اوْلسا، داغ بير اوْلسا چارا وار نئدمك اوْلور يـوز يارايا يـوز داغا؟
|
نئش
|
neş
|
= نئشْت (neşt) : 1- دندان نيش. 2- سخن نيشدار و كنايه آميز. نئشان (neşan) : نشان، علامت. نئشتَر (neştər) : نشتر، آلت جنگي نوك تيز. (نيش + در = آنچه كه با نيش خود مي‌درد.) نئش وورماق (neş vurmaq) : 1- نيش زدن، گاز گرفتن. 2- نيش زدن، سخن كنايه آميز گفتن.
|
نئهينگ
|
nəhing
|
: نزديك، كنار، بغل.
|
نئي
|
ney
|
: 1- ني، آلت موسيقي. 2- درختچه و ساقة گياه ني. نئياب (neyab) : ني قليان كه در آب قرار مي‌گيرد. نئي تنه (ney tənə) : 1- چيق مخصوص جهت نگهداري بزغاله‌ها. 2- چوبهاي بلند و ستبر كه براي محافظت چيق و آلاچيق بر زمين كوبيده مي‌شود. نئي چالماق (ney çalmaq) : ني نواختن. نئيچي (neyçi) : ني چي، ني نواز. نئيليك (neylik) : مربوط به ني، ساقة ني كه براي ني موسيقي مناسب باشد.
|
نئيله‌مك
|
neyləmək
|
: شكلي از «نه ائـيله‌مك) (چه كردن، چه كار كردن)
|
نبادا
|
nəbada
|
: مبادا، نكند كه، هرگز نشود.
|
نبَتَر
|
nəbətər
|
: در قديم به خالهاي مويي كه در بدن اسب يا انسان موجود بوده، گفته مي‌شده است؛ اين خالها اگر در پيشاني اسب بود، آن را مقدس و اگر در زير بغل يا سينه بود، عيب و نامقدّس مي‌دانستند. كار برد اين واژه در قشقايي اصطلاح توهين آميزي است؛ چنانكه گويند : «نبَتَرينه»؛ بعضي معتقدند كه اصل كلمه « نه بتَر» است. (← نه2، نه بتَر)
|
نبيره
|
nəbirə
|
: (ف) فرزند زاده، بطن چهارم. (فرزند، نوه، نتيجه، نبيره)
|
نتَنجي
|
nətənci
|
: (ف) گلابي نطنزي، نوعي از انواع گلابي.
|
نتوْو
|
nətov
|
: ناجور، بد جنس، نادرست. (← نات)
|
نتيجه
|
nəticə
|
: (ع) 1- ثمر، ميوه، نتيجه. 2- فرزند زاده، بطن سوّم. (فرزند، نوه، نتيجه)
|
نجيم
|
nəcim
|
: (ع) 1- محرّف «نجيب» به معني اصيل و شريف. 2- از نامهاي پسران.
|
نخير
|
nəxir
|
: 1- رمه و گلة حيوانات. 2- حيوان صفت، شرور. (← ناخير)
|
نذير
|
nəzir
|
: (ع) نذر، صدقه. نذير-نوذور (nəzir-nuzur) : صدقات، چيزهايي كه در راه خدا انفاق شود.
|
نر
|
nər
|
: (ف) 1- مذكّر، نر. (مقابل ماده) 2- بزرگ، گنده. 3- كلفت و ضخيم. نر آهو (nər ahu) : آهوي نر، آهوي بزرگ. نرته (nərtə) : بزرگ و گنده، اختصاصاً به گراز نر يا گراز بزرگ مي‌گويند. نر قاميش (nər qamış) = نر قميش (nər qəmiş) : ني ضخيم و كلفت. نرگَد (nərgəd) : بزرگ، گُنده. نر گَزَك (nər gəzək) : آلت تناسلي پسر بچّه. نرگيز (nərgiz) : 1- نرگس، گل نرگس. (قسمت اصلي گل نرگس را نرينة وسط گل تشكيل مي‌دهد.) 2- نامي براي دختران. نر-مادا (nər-mada) : جنس خنثي، نه نر نه ماده. نره (nərə) : ساقة بزرگ و اصلي گياه، نرينة گل و گياه. نرّه (nərrə) : بزرگ، گنده. نر-و-لاس (nər-o-las) : 1- نر و ماده. 2- دو چيز كه يكي بزرگ و ديگري كوچك باشد. نر-و-لاس ائدمك (nər-o-las edmək) : جور و متناسب كردن دو چيز كوچك و بزرگ. نروْو (nərov) : نهر آب، كانال بزرگ آب. نر-هئيله (nər-heylə) : بزرگ، گنده. نريگ (nərig) : 1- ساقة اصلي گياه. 2- ريواس. نرينه (nərinə) : نرينه، نوع مذكّر از حيوان يا انسان. نرييان (nəriyan) : نريان، اسب نر.
|
نرم
|
nərm
|
: 1- نرم، هر چيز نرم، خرد و ريز. 2- آرام آهسته. نرمان (nərman) : 1- زمين نرم و صاف. 2- به نرمي و آهستگي، نرم و آهسته. نرمان-نرمان (nərman-nərman) : به آرامي و آهستگي. نرم اوگوتمك (nərm ügütmək) : 1- نرم آرد كردن، آرد را خيلي نرم آسياب كردن. 2- به نرمي بر خورد كردن، ملايمت و مسالمت نشان دادن. نرمه (nərmə) : 1- به نرمي و آرامي. 2- هر چيز نرم. نرمه تپ (nərmə təp) : رشتة نرم و باريكي كه در قالي مي‌بافند. نرمه قولاق (nərmə qulaq) : گوش نرم و مجازاً به معني الاغ. نرمه-نرمه (nərmə-nərmə) : به آرامي و آهستگي. 2- نام آهنگي در موسيقي قشقايي. نرمه هولَنگ (nərmə huləng) : به آرامي با حيوان سواري تاختن، يورتمه رفتن.
|
نرّه‌لي
|
nərrəli
|
: نام طايفه‌اي از ايل دره‌شوري.
|
نسّاق
|
nəssaq
|
= نسَق (nəsəq) : (ع) 1- نظم، نسق. 2- ظلم، ستم. نسق ائدمك (nəsəq edmək) : ادب كردن، تنبيه كردن.
|
نسمان
|
nəsman
|
: نژادي از نژاد اسبها.
|
نسناس
|
nəsnas
|
: ناسازگار، شرور.
|
نسنه
|
nəsnə
|
= نسه (nəsə) = نسّه (nəssə) : چيز، شئ، چه چيز. بيــري نينگ بوْيو بستـه دير بيــري نينگ تئلي دستـه دير گلن بيـر عـجب نسنـه ديـر آمــان موْووللــو ـ مووْووللـو
|
نشمي
|
nəşmi
|
: 1- نازك، ظريف. 2- نامي براي پسران.
|
نظر
|
nəzər
|
: (ع) 1- نظر، نگاه. 2- چشم زخم، نگاه حسادت آميز كه منجر به آسيب بدني ديگران گردد. نظر ائدمك (nəzər edmək) : چشم زخم رساندن. نظر بِگير (nəzər begir) : با يك نگاه دستگير كردن. (نيروهاي انتظامي زمان پهلوي با يك نگاه و بررسي سطحي جوانان را براي سربازي دستگير مي‌كردند.) نظر تنگ (nəzər təng) : 1- تنگ نظر، كوتاه بين. 2- حسود، آنكه قدرت چشم زخم دارد. نظر دوسّاق (nəzər dussaq) : زير نظر، تحت مراقبت شديد امنيّتي.
|
نفَر
|
nəfər
|
: 1- نام يكي از ايلات قشقايي كه امروزه نام طايفه‌اي از ايلات عمله، كشكولي خمسة فارس، و دره‌شوري به شمار مي‌رود. 2- واحد شمارش انسان.
|
نفَس
|
nəfəs
|
: (ع) 1- نفس، هوايي كه از بيني يا دهان وارد ريه شود. 2- دم، لحظه، وقت كوتاه. 3- قدرت چشم زخم. نفَس آلماق (nəfəs almaq) : بعد از انجام كار سنگين لحظه‌اي استراحت كردن. نفس تنگليك (nəfəs tənglik) : نفس تنگي، آسم. نفس چكمك (nəfəs çəkmək) : نفس كشيدن. نفسدن دوشمك (nəfəsdən düşmək) = نفسدن گئدمك (nəfəsdən gedmək) : از نفس افتادن، خسته و بي حال شدن. نفس دؤشورمك (nəfəs döşürmək) : پر حرفي كردن، در صحبت به ديگران مهلت ندادن. نفَسلي (nəfəsli) : 1- پُر نفس، پر توان، خواننده يا نوازندة چيره دست، ماهر، استاد. 2- آنكه قدرت چشم زخم دارد. نفس وورماق (nəfəs vurmaq) : نفس زدن. نفس يئتيشمك (nəfəs yetişmək) : چشم زخم ديدن.
|
نق
|
nəq
|
: نق، غرولند. نقّ-و-نوق (nəqq-o-nuq) : غرغر، غرولند.
|
نك
|
nək
|
: خرد، ريز، كوبيده شده، آرد شده. نك-و-نيشْت (nək-o-nişt) : نكوهش و سرزنش، خرد كردن، اذيت كردن، تحقير كردن طرف مقابل.
|
نكّره
|
nəkkərə
|
: بزرگ، گنده.
|
نلبَكي
|
nəlbəki
|
: نعلبكي. (← نال1 ، نالبگي)
|
نم
|
nəm
|
: نم، رطوبت. نم ائدمك (nəm edmək) : خيس كردن، مرطوب كردن. نم چكمك (nəm çəkmək) : 1- نم كشيدن، مرطوب شدن. 2- كم و كمتر شدن. ساوادی نم چكميش. (كم سواد شده.) نمچيمك (nəmçimək) : خشك شدن، برطرف شدن رطوبت. نمچيله‌مك (nəmçiləmək) : 1- خشك كردن، برچيدن نم و رطوبت. 2- نم نم باريدن باران، تراوش نم نم باران از آسمان يا چادر سياه. نمسار (nəmsar) : جاي مرطوب، نمناك. نمسيز (nəmsiz) : خشك، بدون نم و رطوبت. نمكَش (nəmkəş) : نوعي گيوة موتوري. نملَنمك (nəmlənmək) : مرطوب شدن، تر شدن. نمله‌مك (nəmləmək) : نم زدن، مرطوب كردن. نملي (nəmli) : مرطوب، تر، خيس. نم-نم (nəm-nəm) : نم نم، قطرات ريز باران. نم-و-توك (nəm-o-tuk) : باران كم، نم نم باران. نم-و-سم (nəm-o-səm) : باران اندك، رش. نم وئرمز (nəm verməz) : آنكه نم پس ندهد، خسيس.
|
نمَدي
|
nəmədi
|
: نام يكي از طوايف قديم اوْيغور كه امروزه جزء ايل عمله به شمار مي‌رود.
|
نمّه
|
nəmmə
|
: چه چيز. (← نه1 ، نه منه)
|
ننه
|
nənə
|
: نه‌نه. ننه، مادر. (از تكرار اسم صوت «نه‌نه‌نه…» درست شده.) ننه‌م هاي (nənəm hay) : در لغت به معني اي واي مادرم، و در اصطلاح نام آهنگي غم انگيز است كه در هنگام حركت دادن عروس خانم به خانة داماد نواخته مي‌شود.
|
نه
|
nə
|
(1) : چه، چه چيز. نه تهْر (nə təhr) = نه تهري (nə təhri) : چگونه؟ چه جوري؟ نه‌چي (nəçi) (1) : چرا. (جواب مثبت در مقابل پرسش) نه‌چي (nəçi) (2) = نه‌اوچون (nəuçun) = نه‌ايچي (nəiçi) = نه‌ايچين (nəiçin) : براي چه؟ چرا؟ (از اصطلاحات پرسش) نه خبَر (nə xəbər): 1- چه خبر؟، تازگيها چه خبر؟ 2- چه مقدار؟ چه اندازه؟ نه‌دن (nədən) : چرا؟ براي چه؟ نه دير (nə dir) : چيست؟ چه خبر است؟ (در تركي قديم به باري تعالي هم «نه دير» مي‌گفـته‌اند؛ چنانكه «نه‌دير قولو» (نادرقلي = نادر شاه) به معني «بندة خدا» بوده است. نه رقم (nə rəqəm) : چگونه، جه جور. نه‌سي (nəsi) : او را چه مي‌شود؟ برايش چه اتّفاقي افتاده؟ نه‌سينگ (nəsing) تو را چه مي‌شود؟ چته؟ نه قد (nə qəd) = نه قدْر (nə qədr) = نه قزّه (nə qəzzə) : چه اندازه؟ چه مقدار؟ نه قوْومانگ (nə qovmang) : از چه قبيله‌اي؟ از كدام طايفه هستي؟ نه‌كي (nə ki) : 1- چگونه؟ چه جوري؟ 2- مگرنه؟ نه‌لر (nələr) : چه چيزها؟ نه‌منه (nəmənə) = نه‌مه (nəmə) : چه چيز؟ نه‌منه ايچي (nəmənə içi) : براي چه؟ به چه دليل؟ نه نسه (nə nəsə) : چه چيز؟ نه وار (nə var) : چه هست؟ چيست؟ چه خبر؟ نه‌يْكي (nəyki) = نه‌يْكين (nəykin) : چگونه؟ چه جوري؟ نه‌يه (nəyə) : 1- چرا؟ براي چه؟ (از علائم پرسش) 2- چرا. (جواب مثبت) نه‌يي (nəyi) = نه‌يي بري (nəyi bəri) = نه‌يين (nəyin) : چگونه؟ چه جوري؟ نه‌يي ساختلي‌يانگ؟ = نه‌يي بري‌ينگ؟ (چگونه‌اي؟ حالت چطور است؟)
|
نه
|
nə
|
(2) : نه (نا) فارسي كه در ادبيات تركي قشقايي هم به ندرت پيشوند قرار مي‌گيرد. نه بتَر (nə bətər) : اصطلاح توهين آميزي است كه به مفهوم بدي كه از آن بدتر نباشد؛ چنانكه گويند. هر چي نه‌بتَرينه. (هرچه كه از آن بدتر نباشد.) (← نبَتَر) نه بئله (nə belə) : نه آنچنان، نه آن گونه كه بتوان به شمار آورد، فراوان، زياد. نه پز (nə pəz) : ناپز، دير پز، آنچه دير بپزد. نه په (nə pə) = نه پس (nə pəs) : نه پس، بنا بر اين. نه تانيش (nə tanış) : نا آشنا، غريب، غريبه. نه چاق (nə çaq) : مريض، بيمار. نه خار (nə xar) : ناخوار، ناصاف، نادرست، ناقلا. نه خيز (nə xiz) : ناسازگار، مخالف. نه‌دار (nədar) : ندار، بيچاره، فقير. نه راي (nə ray) = نه راضى (nə razı) : ناراضي، ناخشنود. نه زحمت (nə zəhmət) : نه جاي زحمت، بي زحمت، لطفاً. نه كام (nə kam) : ناكام، نامراد. نه كوْو (nə kov) : بد مرام، بد رفتار. نه‌كي (nəki) : 1- نه اينكه، مبادا كه. 2- مگرنه، نه اينكه. نه گيرّيم (nə girrim) = نه گيرّيم-نه گيرّيم (nə girrim-nə girrim) : نگران، ناراحت. نه وارهالا (nə varhala) : نتراشيده و نخراشيده. نه يافت (nə yaft) : نا يافت، كمياب، گُم، كم پيدا.
|
نـَه
|
nəh
|
: نهي، منع و ممانعت. نَه گلمك (nəh gəlmək) : نهي و ممنوعيّت پيش آمدن. نهله‌مك (nəhləmək) : نهي كردن، منع كردن.
|
نوَرْد
|
nəvərd
|
: نبرد، جنگ، بحث و جدال. نوَرْد وورماق (nəvərd vurmaq) : بحث كردن، مباحثات طولاني داشتن، چونه زدن.
|
نوَرده
|
nəvərdə
|
: (ف) نردبان، پلّه.
|
نيگار
|
nıgar
|
: (ف) 1- نگار، معشوق زيبا. 2- از نامهاي دختران كه در ضمن نام زن دوّم سلطان محمود غزنوي و نيز نام همسر كوْر اوْغلو قهرمان اساطيري تركان نيز بوده است. نيگار داغى (nıgar dağı) : نام آهنگي در موسيقي. نيگار-ماحمود (nıgar-mahmud) : نگار و محمود، نام عاشق و معشوقي كه داستان زندگي آنها در هنر و ادبيات قشقايي سهم عمده‌اي دارد و آهنگهايي با همين عنوان در موسيقي قشقايي رواج دارد.
|
نيق
|
nıq
|
: نق، غرولند. نيق وورماق (nıq vurmaq) : نق زدن، غرولند كردن. نيقّيشْت (nıqqışt) : كوچكترين صدا.
|
نيسّاه
|
nıssah
|
= نيسَّه (nıssəh) : طرف شمال، آن قسمت از زمين كه در آنجا آفتاب كمتر بتابد. (← قوْزاي)
|
نيجه
|
nicə
|
: چگونه؟ چه جوري؟ نيجه بري (nicə bəri) : نسبتاً خوب، متوسّط الحال، عادّي و معمولي. نيجه‌كي (nicəki) = نيجه‌كين (nicəkin) = نيجه‌يي (nicəyi) : چگونه؟ چه جوري؟ نيجه‌ينگ (nicəyəng) : چگونه‌اي؟ حالت چه‌طور است؟
|
نيگبَد
|
nigbəd
|
: (ف) نكبت، بدبخت و پست. (ريشة كلمه از : نيك (خيلي) + بد = خيلي بد؛ درست شده است.) نيگبدلي (nigbədli) : آنكه نكبت دارد، پست و فرومايه. نيگبدليك (nigbədlik) : 1- نكبتي، بدبختي. 2- پست و فرومايه.
|
نيل
|
nil
|
: 1- نيل، مادّه‌اي است آبي رنگ كه از برگ درختچة نيل به دست مي آيد. 2- كبود رنگ، لاجوردي. نيلله‌مك (nilləmək) : نيل كشيدن، لاجوردي كردن.
|
نيم
|
nim
|
: (ف) نيم، نصف. نيم خانا (nim xana) : نام نقشي در گليم. نيم خيز (nim xiz) : نيم خيز، حالتي بين نشستن و برخاستن. نيمدار (nimdar) : مستعمل، كهنه شده. نيم دري (nimdəri) : دريچه، پنجره. نيم دونگ (nim dung) : نيم دانگ، يك دوازدهم از قطعه‌اي زمين يا هر چيز ديگر. نيم گز (nim gəz) : نصف گز. 52 سانتيمتر. (گز واحد طولي است تقريباً معادل 104 سانتيمتر.) نيم گول (nim gül) : نيم گُل، نام نقشي در گليم. نيم لا (nim la) : يك لايه باز، نيمه باز. نيم وقّه (nim vəqqə) : 1- نصف وقّه كه يك شانزدهم من است. 2- نام آهنگي در موسيقي قشقايي. نيمه (nimə) : نيمه،نصفه. نيمه تامام (nimə tamam) = نيمه كارا (nimə kara) : نيمه تمام. نيمه حال (nimə hal) : متوسّط الحال، وضعيّت نسبتاً مطلوب.
|
نيم آردلى
|
nim ardlı
|
: نيم آردلو، نام طايفه‌اي از ايل دره‌شوري.
|
نيره
|
nirə
|
: كجا؟، به كجا؟ (قنقري خلج) (اصل كلمه «نه يئره» (به چگونه جايي) بوده است.)
|
نيش
|
niş
|
= نيشْت (nişt) : 1- نيش، دندان نيش. 2- نيش، سخن كنايه آميز. (← نئش) نيشان (nişan) : نشان، علامت. نيشتر (niştər) : نشتر، آلت نوك تيز. نيشترله‌مك (niştərləmək) : با نشتر ضربه زدن. نيشله‌مك (nişləmək) : نيش زدن، گزيدن.
|
نييه
|
niyə
|
: 1- چرا. (جواب مثبت) 2- چرا؟ براي چه؟ (← نه1، نه‌يه).
|
نوْبا
|
noba
|
(1) : نوبت، وقت قبلي. نوْبا سيز (nobasız) : بدون نوبت.
|
نوْبا
|
noba
|
(2) : ادا، اطوار، تقليد. نوْبا چيخارتْماق (noba çıxartmaq) = نوْبا گتيرمك (noba gətirmək) : اداي كسي را در آوردن.
|
نوْبات
|
nobat
|
: نبات، شيريني.
|
نوْغول
|
noğul
|
: نُقل، شيريني. نوغول-نابات (noğul-nabat) : نقل و نبات.
|
نوْهور
|
nohur
|
: گرسنه.
|
نوْلماق
|
nolmaq
|
: مخفّف «نه اوْلماق» (چه شدن)
|
نوْش
|
noş
|
: نوش، نوش جان، گواراي وجود. نوْش ائدمك (noş edmək) : نوشيدن، خوردن، آشاميدن و نوش جان كردن. نوْشخار (noşxar) : نشخوار. (حيوانات حلال گوشت در هنگام استراحت علوفه و غذاي بلعيده شده را از معده به دهان مي‌آورند و از نو خوب مي‌جوند و سپس مي بلعند؛ به اين عمل حيوانات نشخوار مي‌گويند كه برايشان لذّت بخش است.)
|
نوْو
|
nov
|
: (ف) تازه، نو، جديد. نوْوچه (novçə) : 1- نو، نوچه، تازه. 2- نوكر تازه وارد، عامل. نوْو خونا (nov xuna) : نو خانه، آنكه به تازگي صاحب خانه و زندگي مستقل شده. نوْوران (novran) = نوْو رنگ (nov rəng) : نو نهال، جوانه، تركة چوبي تر و تازه. (در تركي تركمني به شكوفه و جوانه «نوْوراق» گفته مي‌شود.) نوْوروز (novruz) : نوروز، روز عيد. نوْوروز عربي (novruz ərəbi) : نام آهنگي در موسيقي كه گويا در قديم فردي به نام نوروز عرب آن را مي‌نواخته است. نوْوروز گولو (novruz gülü) : گل نوروز، گل شقايق. نوْو زين (nov zin) : نو زين، اسب جوان دو ساله كه براي اوّلين بار بر آن زين نهند. نوْو كسّه (nov kəssə) : نو كيسه، تازه به دوران رسيده. نوْول (novl) : 1- نو نهال، جوانه. 2- نمونه، الگوي جديد. نوْوله (novlə) : نمونة جديد، نوع جديد، الگو، نمونه. نوْوله به نوْوله (novlə bə novlə) : نمونه‌هاي مختلف، انواع گوناگون.
|
نوْوا
|
nova
|
(1) : نوبت. (← نوْبا1)نوْوا (2) : ادا و اطوار. (← نوْبا2)
|
نوْوالا
|
novala
|
: نواله، تكّه خميري كه از آرد جو درست كنند و به حيوان دهند.
|
نوْواق
|
novaq
|
: ادا و اطوار. (← نوْوا 2)
|
نوْوات
|
novat
|
: مرغوا، فال بد. نوْوات وورماق (novat vurmaq) : مرغوا زدن، نيّت بد طلبيدن، فال بد زدن.
|
نوْواخْت
|
novaxt
|
: ادا و اطوار. (← نوْوا2)
|
نوْور
|
novr
|
: گرسنه.
|
نوْخاش
|
noxaş
|
= نوْخوْش (noxoş) : ناخوش، بيمار، مريض. (← نا2، ناخوْش)
|
نوْخراز
|
noxraz
|
: پازن، بز پيشاهنگ.
|
نوْخود
|
noxud
|
: نخود. (اصل كلمه «نوْكود» (نوك تيز) از كلمة «نوْك» (نوك) است؛ به خاطر اينكه هر دانة نخود يك نوك و نقطة تيز دارد.) نوْخود آغوزو (noxud ağuzu) : آغوز نسبتاً رقيق، آغوزي كه 2 يا 3 روز بعد از زاييدن حيوان زائو از شير آن تهيه مي‌شود. نوْخودچو (noxudçu) : نخودچي، نخود برشته شده. نوْخودلوق (noxudluq) : مزرعة نخود.
|
نوْخوروشْت
|
noxuruşt
|
: (ف) نان خورش، غذايي كه همراه نان خورده شود.
|
نؤك
|
nök
|
: 1- نوك، منقار. 2- پيش، جلو، روبرو. نؤكر (nökər) : مردي كه در مقابل بزرگان بر پا ايستد و خدمت كند، نوكر، چاكر. (كلمه از نؤك (پيش) + ار (مرد) درست شده) نؤكرباب (nökərbab) : (نؤك + ارباب) نوكر ارباب، نوكران و عوامل خان. نؤكربابى (nökərbabı) : نام آهنگي در موسيقي قشقايي. نؤكرچيليك (nökərçilik) = نؤكرليك (nökərlik) : نوكري، غلامي.
|
نؤيله
|
nöylə
|
: نوع، گونه، الگو، نمونه. (← نوْو، نوْوله) نؤيله به نؤيله (nöylə bə nöylə) : متنوّع، نمونه‌هاي مختلف، انواع گوناگون.
|
نوچ
|
nuç
|
: 1- صوتي است كه به مفهوم منفي (نه) است. 2- صوت دفع يا نوازش حيوان. نوچ-نوچ (nuç-nuç) : 1- جواب منفي متوالي. 2- صوت فرا خواندن يا راندن و دفع حيواناتي چون سگ يا الاغ.
|
نوك
|
nuk
|
: نوك، منقار. 2- محل برگشتگي، دماغه، پوزه. نوك دؤنمك (nuk dönmək) : در لغت به معني برگشتن نوك و منقار است؛ امّا در واقع اصطلاحي است براي تغيير مكان بازي. نوكّول (nukkul) : نكول، فسخ در معامله، نقض شدن. (در اصل برگشتگي نوك است.) نوكّول ائدمك (nukkul edmək) : لغو كردن، نقض كردن. نوك وورماق (nuk vurmaq) : نوك زدن، دم زدن.
|
نومّا
|
numma
|
: نانوا. (← نون، نونبا)
|
نومورتا
|
numurta
|
: تخم مرغ. (← يوم، يومورتا)
|
نومزاد
|
numzad
|
: (ف) نامزد، دختر يا پسري كه براي ازدواج با هم نامزد شوند.
|
نون
|
nun
|
: (ف) نان. نونبا (nunba) : نانوا. (نانوا. (مركّب از «نان» فارسي و «با» يا «باي» تركي (صاحب، بزرگ و رهبر) به معني صاحب و مسئول نان.) نون كوْر (nun kor) : نان كور، خسيس.
|
نوش
|
nuş
|
: نوش، گوارا. (← نوْش) نوشخار (nuşxar) : نشخوار. نوشو (nuşu) : از نامهاي دختران كه به معني شيرين و گوارا است.
|
نوت
|
nut
|
: پول كاغذي، اسكناس.
|
نوطوق
|
nutuq
|
: (ع) 1- نطق، صحبت، بيان. 2- حافظه، ياد. نوطوق باغلانماق (nutuq bağlanmaq) = نوطوق توتولماق (nutuq tutulmaq) : 1- فراموش شدن مطلب در ذهن. 2- به لكنت افتادن. نوطوق چكمك (nutuq çəkmək) : نطق كردن، حرف زدن. نوطوق كوْر اوْلماق (nutuq kor olmaq) : ركود فكري ايجاد شدن، كم هوش وكم استعداد شدن.
|
نـوك
|
nük
|
: 1- نوك، منقار. 2- نوك هر چيز، ابتدا يا انتهاي هر چيز. نـوك-و-نيشْت (nük-o-nişt) : 1- نكوهش، سرزنش، آزار و شكنجة روحي. 2- سقلمه زدن، كتك زدن.
|
نـوش
|
nüş
|
: نوش، گوارا. (← نوْش) نـوشـو (nüşü) : از نامهاي دختران كه به معني نوشين و گوارا است.
|
نـوشـو
|
nüşü
|
: نام گياهي علوفه‌اي با دانه‌هاي سياه رنگ.
|
نـوت
|
nüt
|
: اسكناس، پول كاغذي.
|
نيبْده
|
nІbdə
|
: بانگ، نعره، نعرة پلنگ.
|
اوْ
|
o
|
: 1- او، ضمير سوّم شخص مفرد. 2- آن، ضمير اشاره به دور. اوْ باشدان (o başdan) : 1- ازآن طرف. 2- صبح زود، پيش از طلوع خورشيد. اوْ بيري (o biri) = اوْ بيريسي (o birisi) : آن يكي، آن ديگري. اوْ تاي (o tay) : آن طرف، آن سو، كرانة دورتر كوه يا درّه. اوْ تاي-بو تاي (o tay-bu tay) : آن طرف و اين طرف. اوْ تايدا (o tayda) : در آن طرف، در آن سو. اوْ تايلى-بو تايلى (o taylı-bu taylı) : 1- اين طرف و آن طرف. 2- همه، همگي. 3- سخن نا بجا و نا مناسب. اوْ تايلى-بو تايلى دانيشير. (سخنان نا بجا مي‌گويد.) اوْ دونيا (o dünya) : جهان آخرت، روز رستاخيز. اوْرا (ora) : آنجا، در آنجا. (اوْ + آرا) اوْرا باخ (ora bax) : 1- به آنجا نگاه كن، آنجا را ببين. 2- از علائم تعجّب. اوْراجيك (oracik) : متعلّق به آنجا، مسافت دور. اوْراسى (orası) : 1- آنجايش، آن قسمتش. 2- آن مطلب، آن موضوع. اوْرالى (oralı) : 1- آنجايي، اهل آنجا. 2- طرفدار مخالف و رقيب. اوْرانچا (orança) = اوْرانچاز (orançaz) : تا آنجا، تا آنجا كه ، تا آن مكان. اوْردا (orda) : 1- آنجا. 2- در آنجا است. (اوْ + آرادا) اورداكى (ordakı) : آنجايي، آنچه در آنجا است. اوْ غاتا (o ğata) = اوْ غاد (o ğad) = اوْ غازّا (o ğazza) = اوْ غزّه (o ğəzzə) = اوْ قارتا (o qarta) = اوْ قدر (o qədr) : آن قدر، آن اندازه. اوْلار (olar) : آنها. اوْوکى (olakı) = اوْوکين (olakın) = اوْلايين (olayın) : آن گونه، آن طور. اوْللار (ollar) : آنها. اوْنانچا (onança) = اوْنانچاز (onançaz) : تا آن وقت، تا آنجا. اوْندا (onda) : 1- آنگاه، آن وقت. 2- نزد او، پيش او. اوْندان (ondan) : از او، از آن. اوْندان بَري (ondan bəri) : 1- از آنجا به اين طرف. 2- از آن زمان تا كنون. اوْندان بَلي (ondan bəli) : از آن زمان تا به حال. اوْ ياندان بري (o yandan bəri) : از آن طرف به اين طرف، مجازاً به معني نسبتاً خوب. اوْ يانكى (o yankı) : آن طرفي، آنچه در آن طرف قرار دارد.
|
اوْبا
|
oba
|
: آبادي، چندين خانوار كه در نزديكي هم و با هم زندگي كنند. (← اوْو2، اوْوا) اوْبا-قره (oba-qərə) : 1- آبادي، دار و دسته‌اي كه با هم باشند. 2- اقوام، خويشان و اطرافيان. اوْبا قوْناسى (oba qonası) : هديه‌اي كه در هنگام اتراق كردن به همسايه داده مي‌شود. اوْباليق (obalıq) : زندگي درايل، زندگي عشيره‌اي.
|
اوْجاق
|
ocaq
|
: 1- آتشدان، محل برپايي آتش. 2 - خانه و جايگاه مقدّس. 3- علامت موجوديّت هر طايفه كه بر سر قبر مردگان حك مي‌كردند؛ اين علائم كه در حقيقت «خط اورخون» است، يكي از قديمي‌ترين خطوط نگارشي تركان مي‌باشد. 4- اصيل و شريف. 5- خانواده، نسل، دودمان. (ريشة كلمه از : اوْد + آق = اوْداق = اوْجاق، تشكيل شده است.) اوْجاغى كوْر (ocağı kor) : اجاق كور، كسي كه صاحب پسر يا هيچ فرزندي نباشد. اوْجاق اوْغلو (ocaq oğlu) : فرزند اجاق، آخرين پسر خانواده. اوجاق داشى (ocaq daşı) : 1- سنگهاي كنار اجاق كه معمولاً از سه سنگ تشكيل مي‌شود. 2- سنگ صاف و مسطّحي كه به صورت عمودي در بالاي قبر قرار مي‌گيرد و علامت قبيلة متوفّي (يكي از حروف اورخون) بر آن حك مي‌شود. اوْجاق زادا (ocaq zada) : اصيل زاده، نجيب. اوْجاقلى (ocaqlı) : 1- خانه‌اي كه داراي تقدّس و بركت باشد، مقدّس و متبرّك. 2- با سخاوت، سخي و بخشنده. اوْجاقلي گوْر (ocaqlı gor) : قبري كه علامت اجاق (الفباي تركي اورخون) داشته باشد. اوْجاق وورماق (ocaq vurmaq) : اجاق را زدن، نوعي نفرين كردن است؛ به اين صورت كه با دو كف دست بر لبة اجاق مي‌زنند و مثلاً مي‌گويند : اي اجاق! انتقام مرا بگير.
|
اوْد
|
od
|
: آتش. (← اوْت). اوْدون (odun) : هيزم، وسيلة سوزاندن. اوْدونلوق (odunluq) : جايي كه هيزم درآنجا فراوان باشد.
|
اوْف
|
of
|
: 1- از اصوات تعجّب. 2- از اصوات تنفّر و تأسّف، اف. 3- از اصوات لذّت.
|
اوْغ
|
oğ
|
: زايش، زاييده شدن نوزاد. (تر. قد) (در تركي قشقايي به تنهايي كاربرد ندارد.) اوْغلاق (oğlaq) : بزغاله، كهره. اوْغلاق بوتّاسى (oğlaq buttası) = اوغلاق گؤوه‌ني (oğlaq gövəni) = اوْغلاق كه‌وه‌ني (oğlaq kəvəni) : نام گياهي بوته‌اي سفيد رنگ كه در مناطق گرمسيري مي‌رويد. اوْغلاقدان (oğlaqdan) : رحم بز، بچه دان بز. اوْغلاق سالماق (oğlaq salmaq) : سقط جنين بز حامله. اوْغلاقلى (oğlaqlı) : 1- بز حامله. 2- بزي كه بزغاله‌اي به همراه داشته باشد. اوْغلان (oğlan) = اوْغول (oğul) = اوْلان (olan) : 1- پسر، پسر بچّه. 2- جوانمرد. 3- فرزند مذكّر، اولاد نرينه. اوْغولچه (oğulçə) : پسرك، پسره. اوْغوللو (oğullu) : داراي فرزند پسر. اوْغوللوق (oğulluq) : 1- فرزندي، پسر بودن. 2- پسر خوانده، فرزند خوانده. اوْغول يولداشى (oğul yoldaşı) = اوْغلان يوْلداشى (oğlan yoldaşı) : 1- دوست پسر. 2- نوعي ازانواع مارمولك، مارمولك كوچك.
|
اوْغرو
|
oğru
|
= اوْغورو (oğuru) : دزد، راهزن. اوْغرو اولدوزو (oğru ulduzu) : نام ستاره‌اي در آسمان، ستارة ناهيد. اوْغرو باشى (oğru başı) : سر دستة دزدان، رئيس راهزنان. اوْغرولاماق (oğrulamaq) = اوْغورلاماق (oğurlamaq) : دزديدن، ربودن. اوْغرولانچى (oğrulançı) = اوْغورلانچى (oğurlançı) : دزدكي، پنهاني. اوْغرولانماق (oğrulanmaq) = اوغورلانماق (oğurlanmaq) : دزديده شدن. اوْغرولوق (oğruluq) = اوغورلوق (oğurluq) : 1- دزدي، راهزني. 2- مال دزديده شده، اموال سرقتي.
|
اوْغور
|
oğur
|
: سعادت، خوشبختي، قدم مبارك. (بد اوغور : بد قدم)
|
اوْغورجه‌لي
|
oğurc |
