1 Ramiz Dəniz
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Yeddi şəhər adası”
85 dan, bəziləri isə Qərb dənizinin sahilindən hesablayırlar. Bunların arasında fərq 10 0 -dir”. Həmin adalar barəsində İspaniyada yaşamış ərəb coğrafiyaşünası Əli ibn əl Məğribi əl Əndəlüzi, Suriya alimi Marağa rəsədxanasının əməkdaşı Qriqori əbül Fərəc, həmin rəsədxananın görkəmli alimi Qütbəddin Şirazi, XIII əsrin məşhur coğrafiyaşünası və tarixçisi Mahmud Qəzvini, XIV əsrin tanınmış ərəb alimi Hərrani həmin adalar barəsində müxtəlif elmi fikirlər söyləmişdilər. Hərrarinin açıqlaması daha maraqlıdır: “O ki qaldı Qərb torpağına, o Qərb zülmət bəhr - mühitindən başlayır. Bu elə dənizdir ki, onun o biri tərəfində heç kəs olmamış və bilmir ki, bunun ardında nə var. Burada külli miqdarda üzərində həyat olan adalar vardır. Bunlardan ikisinə cəzair Xaldat deyilir. Bunların ikisi ən böyük adadır”. Ərəb aliminin bu fikri, N. Tusi elmi-irsini araşdırmış professor Həbibulla Məmmədbəylini heyrətləndirmiş və o, bu məsələyə dair öz fikrini belə izah etmişdir: “Hərrarinin belə bir qeydi doğrudan da diqqəti cəlb edir, o həm Qərb torpağı, həm də Antiliya adaları haqqında danışır. Orta əsrlərdə Qərb dənizi, Qərb bəhr – mühiti və ya Zülmət dənizi dedikdə, Atlantik dənizini düşünürdülər. Hərrarinin dediyi adalar Atlantik dənizində yerləşmiş Kanar, Azör, Yaşıl Burun adaları və ya Antiliya adaları ola bilər. Kanar, 86 Azör, Yaşıl Burun adaları ona görə sıradan çıxır ki, bunlar külli miqdarda olan adalardan ibarət deyildir və bundan başqa həmin adalar öz böyüklükləri etibari ilə bir-birindən çox az fərqlənir. Antiliya adalarına gəldikdə isə bunların sayı həqiqətən də çoxdur. Bunlardan ikisi; yəni, Kuba və Haiti adaları o birilərinə nisbətən olduqca böyükdür... Deməli, Hərrarinin dediyinə görə ancaq Kuba və Haiti adaları cəzair Xaldatdır...” 1 Bir halda ki, XIV əsrin əvvəlində Hərrani Antiliya adala- rı haqqında danışmışdır, onda sonrakı coğrafiya ədəbiyyat- larında, xüsusilə xəritələrdə Antiliya adaları haqqında məlumatlar olmalıdır. Keçmiş alimlər Antiliya adalarının yalnız Asiya qitəsinin şərqində yerləşdiyini göstərmişdilər. Həqiqətən də adı çəkilən adaları göstərilən xəritələr Avropada geniş şəkildə yayımlanırdı. İtalyan xəritəşünası Fransisk Pitsiano 1367-ci ildə Antiliya adalarını göstərməklə xəritə tərtib etmişdi. Hazırda həmin xəritə Parmanın İtaliya kitabxanasında saxlanılır. Naməlum bir xəritəşünas 1424-cü ildə xəritə tərtib etmişdi və həmin xəritə Almaniyanın Veymar şəhərindəki kitab- 1 H. C.Məmmədbəyli, Mühəmməd Nəsirəddin Tusi. Bakı, “Gənclik”, 1980. səh.160-161. 87 xanada saxlanılır. Xəritəni alman alimi Humboldt tətqiq etmişdi. Fransız xəritəşünası Battista Bekkariya 1435-ci ildə xəritə hazırlamışdı. Həmin xəritədə Antiliya adı ilə bərabər onun sinonimi Stanahiya sözü də qeyd olunmuşdu. İtalyan xəritəşünası Andrea Biankini 1436-cı ildə, Antiliya adaları göstərilmiş Böyük Venetsian xəritəsini yaratmışdı. İtalyan alimi Paolo Toskanelli 1474-cü ildə tərtib etdiyi xəritədə Antiliyanı Atlantik okeanının mərkəzində göstər- mişdir. Əlbəttə ki, adları çəkilən xəritələrin tam əksəriyyəti Avropa alimləri tərəfindən müzakirə obyektinə çevrilirdi. Alimlər dəqiq bilirdilər ki, Köhnə Dünyadan qərb tərəfdə yerləşən Atlantik okeanının sahilləri sonsuz deyildi və uzaq qərbdə həmin okeanda böyük torpaq ərazisinin mövcudluğu heç kimdə şübhə doğurmurdu. Lakin maraqlandıran sual o idi ki, həmin ərazi Avropa sahillərindən neçə kilometr aralıda yerləşir? Bütün bunları da yoxlamaq lazım idi. Lakin həmin işi II Juan Kolumba yox, tamamilə başqa bir adama, Portuqali- yada Fernan de Ulmo adı ilə tanınmış fələməngli Ferdinand van Olmenə tapşırır. Ona qədər həmyerliləri Azör adalarının birində quberna- tor olmuşdular. Elə van Olmen də səyahətə yola düşməmiş- dən əvvəl həmin adaların birində qubernator vəzifəsində 88 işləmişdir. Həmin dövrdə Portuqaliyanın xidmətində olan bir çox dənizçilər, maliyyəçilər, tacirlər öz pullarına bir çox ekspedisiyalar təşkil edirdilər; məsələn porrtuqaliyalı Kortereal qardaşlarının 1500, 1502 və 1506-cı illərdə təşkil etdikləri ekspedisiyalar buna bariz nümunədir. S. Morison, Ç. Verlinden, Vadim Magidoviç və İosif Magidoviç öz elmi əsərlərində qeyd edirlər ki, “Van Olmen öz ekspedisi- yasını təşkil edəndə, Madeyra adasından Estreyto adlı bir müstəmləkəçi ilə birləşir. Van Olmenin sözlərinə görə o, istəyirdi ki, Atlantik okeanın qərb hissəsində yerləşən bir neçə adanı və yaxud da bütöv bir qitənin sahilini kəşf etsin. Həqiqətən də kəşf etmək istədiyi ölkənin adı onun üçün qaranlıq qaldığından o, həmin yeri ənənəvi olaraq “Yeddi şəhər adası” adlandırırdı”. Əlbəttə ki, bu çaşdırıcı fikir sayılırdı. Çünki van Olmen birbaşa kralın tapşırığı ilə səyahətə yollanmış və Kolumbun layihəsini praktiki cəhətcə yoxlamalıydı. Paolo Toskanellinin məşhur xəritəsi tərtib olunmamış- dan əvvəl Portuqaliyanın hakim dairələri Atlantik okeanı- nın naməlum qərb hissəsinə yetərincə diqqət yetirirdilər. Hamını bircə şey maraqlandırırdı, görəsən Atlantik okeanında Kanar, Madeyra, Azör və Yaşıl Burun adaların- dan qərb istiqamətində naməlum adalar yerləşir, ya yox? XV əsrin ortalarında portuqallar bir neçə dəfə adı çəkilən Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|