118
Sənəddə göstərilir ki,
“qərbdə Hindistan istiqamətində,
həddindən artıq uzaqda dəniz-okeanda, heç vaxt gəmilərin
üzmədiyi bir yerdə yerləşən adalar və iri torpaq ərazisi”
ispan krallarına verilir. Portuqalları qıcıqlandırmaq istəmə-
yən pontifik bullada izah edir ki, necə portuqallar “Afri-
kada, Qvineyada və Qızıl Sahildə” (Afrikanın Qvineya
körfəzinin şimalında yerləşən sahil zolağı) verilən səlahiy-
yətlərə, eləcə də ispanlar okeanın o biri tayında yerləşən
ərazilərə eyni səlahiyyətlərə malik olurdular.
İlkin mərhələdə Portuqal kralı II Juan kəskin şəkildə
narazılığını bildirmək istəmirdi, lakin bir neçə aydan sonra
1481-ci ildəki müqaviləni əsas gətirərək, həmin torpaqlara
olan de-fakto hüquqlarını müdafiə etməyə başladı. Məhz
bundan sonra Roma papası verdiyi qərara
təkrarən baxmağa
məcbur olur və bir ili arxada qoyan kimi elə mayın 4-də o,
tərəfləri masa arxasına dəvət edərək, portuqallara güzəştə
gedir. Həmin tarixdən bir ay sonra iyunun 7-də, müəyyən
güzəştlərlə, VI Aleksandr Tordesilyasada bir il əvvəlki
müqaviləyə əsaslı dəyişikliklər etməklə, həmin sənədi
“ratifikasiya” edir. Tordesilyasdakı müqaviləni ispanlardan
çox portuqalların qələbəsi adlandırmaq olar. Ona görə ki,
1493-cü ildə ispanların təklifi ilə demarkasion xətt Azör
adalarından 100 liq qərbdə, portuqalların isə təkidilə Yer
kürəsinin iki krallıq arasında bölüşdürülməsini bildirən
119
demarkasion xətt Azör adalarından 370 liq qərbdə müəyyən
edilir.
Tordesilyas müqaviləsinə əsasən, ispan-portuqal xüsusi
komissiya 1495-ci ilin sonuna qədər demarkasion xəttin
haradan keçdiyini dəqiqləşdirməliydi. Lakin ispan və
portuqal kosmoqraflarının arasında yaranan narazılığa görə
həmin məsələ yerinə yetirilmir (gözlənildiyi kimi artıq
1512-ci ildə Cənubi Amerikadakı bəzi torpaqlara görə iki
krallıq arasında münaqişə yaranır).
1
Beləliklə, 4-ü may 1493-cü ildəki müqaviləyə əsasən,
38
0
qərb uzunluğundan sol tərəfdə yerləşən bütün ərazilər
ispan monarxlarının yurikdiksiyasına verilir. Portuqallar
bunu eşidən kimi adekvat addımlar atmaq barəsində
düşünməyə başlayırlar.
Portuqal diplomatları Tordesilyas müqaviləsinə qədər
çevik addımlar atırlar. Onlar çox yaxşı başa düşürdülər ki,
rəsmi olaraq okeanın o biri tayındakı ərazi, dəxli olmadan
hansı paralleldə yerləşir, əllərindən çıxacaq, ispanlarla
birbaşa danışıqlara cəhd göstərirlər. Portuqalların nümayən-
dəsi Tordesilyasa gedən yolda olarkən, Xristofor Kolumb
25-i sentyabr 1493-cü ildə 17 gəmidə 1500 nəfərlik heyətlə,
Yeni Dünya sahillərinə özünün ikinci səyahətinə yola
düşür. Ona qədər isə, hələ iyul ayında VI Aleksandr Borcia
1
Португальская
колониальная империя, СИЭ, т. 11, с. 451-452.
120
3 may tarixi ilə imzaladığı bullanın üçüncü redaktəsini,
“Eximiae devotionis” adı altında buraxdırır. Bu sənəd hər
iki tərəf üçün kompramiss variant təklif edirdi.
Roma papası VI Aleksandr Borcia
Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, Roma papsının
iştirakı olmadan tərəflər yaranan problemin həllinə nail
olmasına az qalmış, 1493-cü ilin dekabr ayında VI Alek-
sandr
“Dudum siquidem” adı altında, keçmiş tarixlə -