£ , /'w vəli Əliyev

K 
A 
R 
A 
B 
A 
G
53
ÖNSÖZ
B u   Kitabı,  A z e b a y c a n ’ın  tar ih i  y u r d u   olan  K a r a -  
b a ğ ’d a   binlərcə y ı l d a n   beri y a ş a y a n   a t a l a r ı m ı z ı n   X X .   as- 
rın 
sonundaKi 
90.  y ıl la r d a ,   E r m e n i   c e l l a t l a r ı  ile  Kahra- 
m a n c a   s a v a ş a r a K   şehitlİK  şerbeti  içen  y i ğ i t   e v l a t l a r ı n   ve 
a m a n s ı z  E r m e n i  soy Kirım ı n ə ti c ə s i n d ə   vahşice K a tledilen  
Hocalı a h a l i s i n i n  h a t ı r a s ı n a  i t h a f  ed iyo ru m.
İ n s a n li K   bu  haKİKatleri  OKuyaraK 
K a ra b a ğ ’ın, 
in- 
sanliK  t a r i h i n d ə n   bu  y a n a   A z e r b a y c a n   tür Klərin in   ezeli 
ve ebedi m e d e n i y y e t  ocağı 
olduğunu 
bilsinlər.
H o c a l ı ’n ın   Uk  y e r l i 
h a lK i 
M.Ö.  4 0 0 0 - 1 0 0 0   y ı l l a r ı n d a  
Güney  K a f K a s l a r d a   insanliK  d eğ er l er in e  sa h i p   olan  yÜK 
seK bir m e d e n i y e t   Kurm uşlar ;  m e t a l   s a n a y i s i n i n   ve  m e t a l  
işleme s a n a t ı n ı n  t e m e li n i o lu ş tu r a r a K  g e l i ş t i r m i ş l e r d i r .
M a a l e s e f ,   in s a n lı ğ ın   ç a ğ d a ş   m e d e n i y y e t l e r   seviye- 
sine  yÜKseldiği  b ir   z a m a n d a   E r m e n i l e r i n   si n si ce   y a p t ı ğ ı  
ani  b a s m n l a r   n e ti c e s i n d e   H o c a l ı  şehri  ve  m a d d i   m a n e v i  
birİKimi  v a h ş i c e s in e   y a Ki l ı p   yoK  edil di.   Ş e h i r  
h a lK i 
d a  
soyKrıma m a r u z   Kaldı.
1 9 9 2  yılı 
Ş u b a t 
ayında bir aKşam  vanti saat 2 l.0 0 d e  
acımasız E rm e n i silahlı güçleri H anK end 'ındeKi 
R u sya ya  
ait  otomatİK  silahlarla  donatılmış  paralı 
asKerlerden 
oluşan  336.  alayla  birlİKte 
H ocalıya 
basKin 
yapa raK 
soy- 
Kirım  yaptılar. 
B u  
faciada  6 1 3   K'ışi  öldürüldü,  4 8 7   Kişi 
ağır yaralandı,  1 2 7 5   Kişi esir alındı  ve 8  aile de  tam am en 
yoK 
edildi. 
H oca lı 
şehri  yaKilıp  y i Ki l ar aK  harabeye  dön- 
dürüldü.

---

K 
A 
R 
A 
E 
A 
G
54
GİRİŞ
Karabağ,  binlerce  yıldan  beri  ninelerimizin  ninnilerinden  o lu şan  
Azerbaycan mugam  (Azerbaycan'da bir müzik türü)  medeniyetinin  b e - 
şiği,  Güney  Kafkas'ın  ilk  yerleşim   yeri  sayılan  Azıkla,  (kadim  M il- 
Karabağ)  tarihi  bir  merkezdir.  Zengin  Hocalı  kültürü  ile  yoğrulm uş 
atalarımızın mukaddes toprağıdır.
Azerbayca'nm  ilk  yerleşim  yeri  ve  en  eski  medeniyyet  m erkezi 
olan Karabağ,  Küçük Kafkas dağlarından başlayarak,  Kür-Araz ırm ak- 
ları  arasındaki  coğrafyayı  içine  alan yayla ve  ovalık bölgedir.  K arabağ 
yaylası, Zengezur ve Karabağ silsileleri arasmda yer alır.
Karabağ yaylası, kuzeyde Mıhdöken, doğuda Karabağ, batıda G öy- 
çe ve Zengezur silsileleriyle çevrilmiştir. Yaylanm yüzeyi üst pliosen ve 
Antropogenin bazalt ve andezitleri  ile örtülüdür. Paleogen ve neogen de- 
virlerinin  volkanik menşeli çöküntüleri yüze çıkmıştır. Yayla kuzeyden 
güneye doğru darlaşır. Pazarçay ve Hekeri ırmağı arasında üçgen şeklin- 
de  sona ererek derelerle çevrilir.  Püskürm eler neticesinde meydana ge- 
len lav düzlüklerinde geniş sönmüş volkan arazileri vardır.
Terterçay,  Hocazçay, Zabuh,  Parevçay,  Karabağ yaylasından baş- 
lar. Aka göller ve Karagöl bu yaylada yer alır.  Geniş  alanı  kaplayan su- 
palp çayırhklar hayvancılık için elverişlidir.
Karabağ silsilesi kuzeybatıda Terter ırmağı ile Murov dağı  silsile- 
si,  batıda ise Hekeri  ırmağı Karabağ yaylasından ayrılır.  En yüksek zir- 
vesi  Kızkale (2843  m),  Böyük Kirs (2725) dir. Yaylada ekşisu ve  Şırlan 
mineral suları vardır.
Silslenin  güneydoğu  sınırı  Araz  nehrine  doğru  alçalarak  ovaya 
ulaşır. Haçın, Karkar, Köndelençay, Kuruçay ve başkaları Karabağ silsi- 
lesindenbaşlar.
K arabağ  ovası  kuzeybatıdan  G ence-K azak  ovası  batıdan 
M urovdağ,  Karabağ  silsileleri,  güney  ve  güneybatıdan  Mil  ovası  ile 
çevrilir.
Kür  ırmağı,  Karabağı  Şirvan  ovasından  ayrır.  Ovanın  sathı  bir 
m iktar dalgavari ve teraslıdır.  Karabağ ovasında petrol yatağı (Terterde) 
vardır.  İklimi  ılıman  ve  kuru  suptropiktir.  Arazisinden  İnceçay,  Terter, 
H açın ve Karkar nehirler geçer.
K 
A  
R 
A 
B 
A 
G
Karabağ ovasmda dar bir alanda sakız ağacı, aran palıdı, kara ağaç, 
ormanları vardır.  Kür ırmağı boyunca meşe  ormanları  (Arad palıdı,  ka- 
raağac, Kavak, sögüt ve .s) vardır.
Dağ  eteklerinde  gri  ve  kahverengli  topraklar,  dağlarda  ise  dağ- 
orman, dağ-çimen toprakları karakteristiktir. Orm anlarında çeşitli  yaba- 
ni meyve  (erik, armut, kızılcık, ceviz, fıntık, muşmula) yetişir.
Dağlarda ve ormanlarda vahşi hayvanlar yaşar.
Madenleri M ehmandağ, bakır ve polim ental yatakları, litoğraf taşı 
ve çimentodur.
Laçın, Kelbeçer, Şuşa, Hankendi, Askeran, Ağdam, Berde, Terter, 
Ağcabedi, Beylegan bölgede yer alır.
Karabağın zengin bitki örtüsü, ova bölgesinin münbit toprakları, 
dağlık bölgenin zengin  alp  çimenlikleri,  değerli  madenleri  ilk  çağlarda 
burada  insanların  yaşam asına  imkan  sağlamıştır.  Bu  iktisadi-medeni 
açıdan gelişmesine ve Güney Kafkasın temel m edeniyet merkezlerinden 
biri olmasına imkan hazırlamıştı.
Karabağın Tarihinin Ele Alınması.
Karabağın kadim tarihşünaslığı.
Karabağ'ın  tarihine  ait  bilgiler  XIX.  yüzyıldan  itibaren  araştırıl- 
m aya başlamıştır.  Bu bilgilere ulaşabilmek için  Karabağlıların çok eski 
kültürel  abidelerinden  materyallerden  ve  yazılı  kaynaklardan  istifade 
edilmiştir. Karabağın, eski dönemlerine aitk ü ltü r abideleri, XIX. yüzyı- 
lın başlarından itibaren yabancı gezginlerin ve amatör araştırmacılarının 
ilgisini çekmiştir.
Yabancılar tarafından yapılan arkeolojik kazılar, Karabağın tarihi- 
nin araştırılmasına hizmet etmek bir yana, ele geçen eserler yağmalana- 
rak elde edilecek bilgilerin de bu bu şekilde yok olmasına sebep olmuş- 
tur. Azerbaycan'a özellikle de Karabağ'a gelen gezginler ve amatör araş- 
tırmacılar,  (çeşitli  sanatkarlar)  genellikle  kabirlerde  kazılar yapmışlar- 
dır. Çıkarılan tarihi eserler yurtdışına kaçırılmış, halen dünyanın en meş- 
hur  müzelerinde  nadide  parçalar  olarak  sergilenmektedir.  Bu  eserler 
Karabağın geçmiş tarihin öğrenilmesi bakımından önem arzetmektedir.
1828  yılında  imzalanan  Türkmençay  anlaşmasından  sonra,  Aras 
nehrinin  kuzeyinde  yer  alan Azerbaycan  toprakları  Rusya  yönetimine 
katılmıştır.

---