31
30
Handbuch | Vernetzt für Nachhaltigkeit
Handbuch |
Vernetzt für Nachhaltigkeit
GRÜNE PÄDAGOGIK
„Der Zustand der Welt ist nicht das Werk von Ignoranten: Er ist
das Resultat der Arbeit von Professoren, Doktoren, Managern“
meint der britische Umweltpädagoge Ken Webster. Tatsächlich
gibt es viele Gründe, warum es so schwer ist, Abfälle zu
reduzieren oder auf erneuerbare Energien umzusteigen: Wenn
weniger produziert wird, schont dies die Umwelt, aber
Menschen, die in Armut leben, brauchen Wirtschaftswachs-
tum, brauchen Perspektiven. Entwicklung ist für Millionen
von Menschen verbunden mit einem besseren Leben. Es geht
daher darum, Entwicklung und Ökologie zu verbinden, Wider-
sprüche wahrzunehmen, an ihnen zu arbeiten: Entwicklungen,
die sowohl für die Umwelt als auch für die wirtschaftliche
Entwicklung positiv sind, gibt es – sie sind aber eher Ausnah-
me als Regelfall.
Vor diesem Hintergrund ist es eine vorrangige Aufgabe der Pä-
dagogik, auf diese Widersprüche hinzuweisen, sie zu diskutie-
ren, sie zu bearbeiten. Grüne Pädagogik sucht daher Beispiele,
wie an solchen Themen gelernt werden kann. Entwickelt
wurden daher konkrete Beispiele, wie Fragen der Gesundheit,
der Umwelt und der Wirtschaft verknüpft werden können, wie
die Phantasie gefördert oder Widersprüche bearbeitet werden
können. Wie in jedem modernen pädagogischen Setting ist
es besonders wichtig, von der Lebenswelt der Lernenden
auszugehen, ihre Erfahrungen einzubinden – mit dem Blick auf
Kompetenzen, die entwickelt werden sollen.
In einem ersten Schritt gilt es, Mut zu machen. Gerade im
Umweltbereich ist es oft schwierig, zuversichtlich zu bleiben.
Untersuchungen zeigen, dass sich viele Jugendliche ernst-
hafte Sorgen machen, sich ohnmächtig und ohne Perspektive
fühlen. Pädagogik muss hier zuallererst ermutigen.
Mut macht die Natur selbst, ihre Schönheit, ihre Vielfalt.
Naturbegegnung im Unterricht ist daher Teil der Ermutigung.
Mut machen gute Geschichten und schließlich Möglichkeiten,
selbst aktiv zu werden: Eine Müllsammelaktion kann so auch
Hoffnung bringen, entsteht doch dabei das Gefühl, dass man
selbst etwas tun kann – Resignation lähmt.
der Natur nimmt auch aktuell besorgniserregend stark ab. Es
braucht nicht bloß ein „Mehr“ an Umweltbildung, es braucht
neue Ideen und Initiativen, auch eine andere Umweltbildung.
BILDUNG FÜR NACHHALTIGE ENTWICKLUNG
Ein neuer Blick auf die Umwelt, die Gesellschaft ist notwen-
dig. Diese Richtungsänderung ist verknüpft mit nachhaltiger
Entwicklung, sie lenkt den Blick auf die Menschen, fragt
danach, wie möglichst alle Menschen auch zukünftiger Gene-
rationen ihre Bedürfnisse befriedigen können, ohne anderen
Zukunftschancen zu nehmen. Im Mittelpunkt steht ein gutes
Leben – für uns, unsere Kinder, für möglichst alle Menschen.
Ein Schlüsselprinzip dafür ist Gerechtigkeit: Es ist nicht fair,
wenn wenige alles verbrauchen. Ein anderes ist die Retinität,
die Vernetzung der Gesellschaften mit dem Netz der Natur.
Nur wenn diese Vernetzung tragfähig ist, können wir Natur
auf Dauer nützen, ohne sie zu zerstören.
Bildung für nachhaltige Entwicklung heißt nichts anderes als
„gut leben lernen“. Sie möchte „allen Menschen Bildungschan-
cen eröffnen, die ihnen ermöglichen sollen, sich Wissen und
Werte anzueignen sowie Verhaltensweisen und Lebensstile
zu erlernen, die für eine lebenswerte Zukunft und eine posi-
tive Veränderung der Gesellschaft erforderlich sind“, hält die
UNESCO 2005 fest. Bildung für nachhaltige Entwicklung will
– ebenso wie Umweltbildung – Lernende befähigen, umwelt-
gerecht zu handeln, sorgsam mit der Natur und der Umwelt
umzugehen. Sie will aber darüber hinaus Kompetenzen
entwickeln, die Menschen befähigt, ihre Zukunft aktiv und
lebenswert zu gestalten. Sie richtet damit den Blick nicht nur
auf das „Bewahren“, sondern auf die Zukunft, auf das aktive
Gestalten. Modernisierung steht im Vordergrund, nicht die
Reaktion auf aktuelle Probleme allein.
Einer der international bekanntesten Wissenschaftler, die zu
Bildung für nachhaltige Entwicklung forschen ist Gerhard
de Haan, er lebt und arbeitet in Berlin. Er meint, das Ziel der
Bildung für nachhaltige Entwicklung ist die Fähigkeit, Wissen
über nachhaltige Entwicklung anwenden und Probleme nicht
nachhaltiger Entwicklung erkennen zu können. Diese Fä-
higkeit nennt er Gestaltungskompetenz. Dafür listet er eine
ganze Reihe von Teilkompetenzen auf, dazu zählen die Fä-
higkeit, weltoffen Wissen aufzubauen, Risiken, Gefahren und
Unsicherheiten zu erkennen und abzuwägen oder gemeinsam
mit anderen planen und handeln zu können. (Mehr dazu in
den folgenden Abschnitten).
Wie können abstrakte Prinzipen der Bildung für nachhaltige
Entwicklung im Unterricht bearbeitet werden? Wie lernt man
Partizipation, Kreativität, wie entwickelt man Werthaltungen?
Hier braucht es Beispiele, praktische Antworten. Viele Institu-
tionen arbeiten daher an Praxisbeispielen, auch die Hoch-
schule für Agrar- und Umweltpädagogik mit dem Konzept der
Grünen Pädagogik.
YAŞIL PEDAQOGİKA
“Dünyanın vəziyyəti laqeyd insanların əməyi deyil: o, profes-
sorların, doktorların, idarəçilərin fəaliyyətinin nəticəsidir”- in-
gilis ekologiya müəllimi Ken Vebster bu sözləri deyir. Əslində
tullantıları azaltmaq və ya yeni enerji formalarına çevirməyi
çətin edən bir çox səbəblər var: istehsalın azaldılması ətraf
mühiti qoruyur, ancaq gəliri aşağı olan insanlara ekonomik
güc, perspektivlər lazımdır. İnkişaf milyonlarla insan üçün
daha yaxşı bir həyat deməkdir. Əsas məsələ inkişaf və eko-
logiyanı əlaqələndirmək, ziddiyyətləri qəbul etmək, onların
üzərində işləməkdir: həm ətraf mühit, həm də eyni zamanda
iqtisadiyyat üçün müsbət inkişafl ar həqiqətən də mövcuddur,
ancaq bunlar qaydadan çox təsadüfi xarakteri daşıyır.
Bu fonda pedaqogikanın ən önəmli vəzifələrindən biri bu zid-
diyyətlərə işarə etmək, onları müzakirə etmək, onlar üzərində
işləməkdir. Yaşıl pedaqogika nümunələr axtarır - insanlar bu
mövzulardan nələr öyrənə bilər. Konkret nümunələr hazır-
lanmışdır, sağlamlıq, ətraf mühit və iqtisadiyyat mövzuları
necə əlaqələndirilə bilər, fantaziyanı necə təşvik etmək olar və
ziddiyyətlər üzərində necə işləmək olar. Bütün təhsil sistem-
lərində olduğu kimi burada da ən əsası öyrənənlərin gündəlik
həyatlarından çıxış etmək, onların inkişaf etdirilməli olan
bacarıqları nöqteyi nəzərdən təcrübələrini nəzərə almaqdır.
Birinci mərhələdə biz cəsarətli olmalıyıq. Məhz ətraf mühit
mövzusunda həmişə optimist olmaq çətindir. Tədqiqatlar
göstərir ki, gənclərin çox hissəsi özlərini gücsüz və prespek-
tivsiz hiss etməkdən narahatdırlar. Tədris burada hər şeydən
əvvəl cəsarətləndirməlidir.
Cəsarəti təbiətin özü, onun gözəllikləri və müxtəlifl iyi verir.
Dərs prosesində təbiətlə olan qarşılaşmalar bu cəsarətin bir
hissəsidir. Gözəl hadisələr də cəsarət yaradır və nəhayət aktiv
fəaliyyət göstərmə imkanları: tullantıları toplama tədbiri
də həmçinin ümid verə bilər, bununla bərabər belə bir hiss
yaranır ki, insan nəyisə özü sərbəst edə bilər və beləliklə
ümidsizlik geriyə çəkilir.
həmçinin təbiətin müxtəlifl iyi bundan əziyyət çəkir.
Bu yalnız ekoloji maarifl əndirmə deyil, daha çox yeni ideyalar
və təşəbbüs, həmçinin yeni maarifl əndirmə formasını tələb edir.
İNKİŞAF NAMİNƏ MAARİFLƏNDİRMƏ
Ətraf mühit və cəmiyyətə yeni bir baxış vacibdir. Bu isti-
qamət dəyişiklikləri davamlı inkişaf ilə əlaqəlidir, o, insanlara
nəzər yetirir, daha sonra soruşur: hansı yolla bütün insanlar
və gələcək nəsillər başqalarının gələcəyinə mane olmadan öz
ehtiyaclarını qarşılaya bilərlər. Diqqət mərkəzində gözəl bir
həyat dayanır - bizim üçün, bizim uşaqlarımız üçün, bütün
insanlar üçün. Burada əsas rol oynayan ədalətlilik prinsipdir:
əgər insanların az bir qismi çox şeyləri tükədirsə bu ədalətsiz-
likdir. Daha bir önəmli məsələ cəmiyyətlərin təbiətlə birləşdi-
rilməsidir. Əgər bu əlaqə yaşama qabiliyyətli olsa, yalnız onda
biz təbiətdən davamlı olaraq onu dağıtmadan istifadə edə
bilərik.
Davamlı inkişaf naminə maarifl əndirmə “yaxşı həyatdan”
başqa bir şey demək deyil. O, “ bütün insanlara bilik və
dəyərləri mənimsəmək, həmçinin davranış qaydaları və həyat
tərzini öyrənmək üçün maarifl əndirmə imkanlarını açmaq
istəyir, bütün bunlar davamlı gələcək və cəmiyyətin postiv
istiqamətdə dəyişməsi üçün mütləqdir”, YUNESKO 2005-ci ildə
müəyyən etdi. Davamlı inkişaf ekoloji maarifl əndirmə kimi
öyrənənləri ətraf mühitə uyğun şəkildə davranmağı, təbiət və
ətraf mühitlə qayğıyla rəftar etməyi öyrətmək istəyir. Bundan
başqa o, insanlarda gələcəklərini aktiv və yaşamağa dəyər
şəkildə qurmaq üçün bacarıqlar inkişaf etdirir. Beləliklə baxış
yalnız “mühafi zə etməyə” yox, gələcəyə, aktiv quruculuğa
yönəldilmiş olur. Müasirləşmə əsas götürülür, yalnız aktual
problemlərə olan reaksiya yox.
Davamlı inkişaf üçün maarifl əndirmə tədqiqatçısı, beynəlxalq
səviyyədə məşhur alimlərdən biri Gerhard Haandır, o, Ber-
lində yaşayır və işləyir. O, düşünür ki, davamlı inkişaf naminə
maarifl əndirmə elə bir qabiliyyətdir ki, burada davamlı inkişaf
naminə maarifl əndirmə haqqında biliklər istifadə olunur və
davamlı olmayan inkişafın problemlərini anlamaq mümkün
olur. O, bu qabiliyyəti “yaradıcı bacarıq” adlandırır. Bunun
üçün o, hissəvi bacarıqlardan ibarət bir ardıcıllıq sıralayır,
bura dünyaya açıq biliklər formalaşdırmaq, risklər, təhlükələr
və əminlik duyulmayan halları anlamaq, ölçmək, digərləri ilə
birlikdə planlaşdırmaq və hərəkət bacarıqları aiddir ( bu möv-
zuya əlavələr növbəti abzaslarda).
Davamlı inkişaf naminə maarifl əndirməni abstrakt prinsipləri
dərsdə necə işlənə bilər? İştirak, yaradıcılıq necə öyrənilir,
dəyərlər necə yaranır? Burada misallar, praktik cavablar la-
zımdır. Bir çox institutlar praktik təcrübələr üzərində işləyirlər,
həmçinin Kənd Təsərrüfatı və Ekologiya İnstitutu Yaşıl peda-
qogika konsepti ilə.