[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
237
neft məhsullarına heç bir a ksiz rüsumları qoyulmu r və bütün yüklər maneəsiz bura xılırdı. General U.To mson ingilis zabit lərini yoxlamağı A zərbaycan Cü mhuriyyətinin dəmir yolu işçilərinə qadağan etmişdi. Mü lki idarəçilik sahələrinə də müdaxilə edən ingilislər pul əsginaslarının bura xılmasını ö z nə zarətinə götürmüş, əhalinin ərzaq la tə minatı sistemin i yenidən qurmuş, neft hasilatı və dəmir yolu sahələrində mövcud ə mək münaqişələrini özləri həll et mə k üçün Əmə k idarəsi yarat mışdılar. İngilis ko mandanlığının əmri ilə A zərbaycanın Hərbi Nazirliy i silahlı qüvvələri ilə b irlikdə Bakıdan çıxarılaraq, Gəncəyə köçürülmüşdü. Bütün bunlarla yanaşı, general-qubernator U.To mson Azərbaycandakı ictimai-siyasi reallıqla yaxından tanış olduqdan sonra, 1918 il dekabrın 28-də bəyanatla çıxış etdi: "Fətəli xan Xoyskinin sədrliyi ilə koa lisiyalı A zərbaycan Höku məti yarad ıldığı üçün bəyan edirəm ki, Müttəfiqlərin Ko mandanlığ ı A zərbaycan ərazisində yeganə yerli qanuni hakimiyyət kimi bu Höku mətə tam dəstək verəcəkdir". 1918
ilin dekabrında ingilis general – qubernatorunun əmri ilə Qarabağ və Zəngəzurun Azərbaycan Hökü mətinin idarəsinə verildiy i e lan olundu. 1919 ilin əvvəllərindən başlayaraq, Azərbaycan Hökü məti Ba kı ingilis general-qubernatorluğunun ləğv edilməsi uğrunda mübarizə aparırdı. Bu məqsədlə Azərbaycan Hökü mətinin Paris sülh konfransındakı (1919-20) nümayəndəheyətinin başçısı Əlimərdan bəy Topçubaşova da tapşırılmışdı ki, əldə olan bütün vasitələrlə ingilis general - qubernatorluğunun ləğvinə çalışsın. Azərbaycan Xaric i İşlər Na zirliyin in Topçubaşova teleqramında göstərilirdi: ―Nəyin hesabına olursa-olsun, Ba kıda ingilis general- qubernatorluğunun ləğv edilməsinə nail o lmaq
lazımd ır. Əks
təqdirdə idarəçilik nöqteyi-nəzə rindən dözü lmə z hesab edilən ikiha kimiyyətlilik alınır. Sonra sizdən belə bir xah işimiz var ki, ingilis ko mandanlığın ın bizim maliyyə işlərinə qarış mamasına nail o lasınız". Xarici İşlər Nazirliy i Azərbaycan Xalq Cü mhuriyy ətinin suverenliyin i po zan bu məsələ ilə bağlı Avropa və A merika dövlətlə rinə etira z notası göndərilməsini, Avropa mətbuatında bunun Azərbaycanın da xili işlərinə müda xilə olduğu barədə yazı verilməsin i vacib sayırdı. Digər tərəfdən, uzun müddət A zərbaycanda qaldıqla rına görə nara zılıq edən, vətənə qayıt maq istəyən ingilis əsgərlərinin sıralarında intizamsızlıq güclənird i. Artıq Azərbaycan Höku mətinin Azərbaycan xalqın ın iradəsini əks etdirdiy inə əmin olan müttəfiq ko mandanlıq 1919 il aprelin əvvəllərində Azərbaycan silahlı qüvvələrin in azsaylı kontingentinin Bakıda yerləşdirilməsinə razılıq vermişdi. İngilis ko mandanlığı A zərbaycanı tərk etməzdən əvvəl hərbi ləvazimatı Könüllü orduya, Xəzər hərbi donanmasın ı isə hələ 1919 ilin əvvəllərində Denikinə vermişdi. A zərbaycan Höku mət i buna qarşı kəskin etiraz notası ilə ç ıxış etdi. İngilislə r Bakın ı tərk edərkən şəhər limamının idarəçiliyin i, hərb i hissələrin radiostansiyalarını, ordunun hərbi sursatını və hərbi gəmilərinin bir h issəsini Azərbaycan Höku mət inə qaytarmışdıla r. Be ləliklə, 1918 il noyabrın 17-də Ba kıya daxil olmuş ingilis qoşunları 1919 ilin avqustunda Azərbaycanı tərk etdilər. Azərbaycan paytaxtında ingilis general-qubernatorluğunun mövcudluğu nə qədər acınacaqlı olsa da, o, obyektiv ola raq, ölkədə gedən demokrat ik p roseslərin inkişafında, dövlət hakimiyyəti təsisatlarının möhkə mləndirilməsində, başlıcası isə, Azərbaycanın müstəqilliy inin və ərazi bütövlüyünün Rusiyanın imperiyapərəst qüvvələrinin hücu mundan xilas olmasında, müvəqqəti də olsa, əhəmiyyətli rol oynamışdır.
Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001; Nəsibzadə N., Azərbaycan Demokratik Respublikası (məqalələr və sənədlər), B., 1990; Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920-ci illər), B., 1993.
il 13 sentyabr tarixli qərarı ilə yaradılmış hərbi müdafiə strukruru. Hə rbi Na zirliy in Topçu idarəsinin rəisi general-mayor Murad Gəray Tle xas Ba kı iskehka mç ılar hissəsinin rə isi təyin edildi. Dövlət Müdafiə Ko mitəsinin 1919 il 13 sentyabr tarixli ə mrinə ə sasən Bakı iskehkamçılar hissəsinin rəisinə ölkənin müdafiəsi üçün zəruri olan hər hansı əmlakı müsadirə etmək hüququ verild i. Bakı istehkamçılar hissəsi strateji əhəmiyyətinə görə birinci dərəcəli qalaya bərabər idi. Onun hüdudları Qızılburundan Ələtə qədər müəyyənləşdirilmişdi. Birbaşa hərbi nazirə tabe olan hissələrdən başqa, Bakı qarn izonunun digər hissələri də - Bakın ın hərbi liman ı, oradakı ü zən obyektlər, Nizovaya (Niya zabad) liman körpüsündən tutmuş Ələt stansiyasına qədər sahil boyunca yerləşdirilmiş toplar da istehkamç ılar h iss əsinin tabeliyinə verilmişdi. İstehkamç ıla r hissəsinin öz bayrağı var idi. Hə min b ayraq Bayıl burnunda,
238
239
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|