[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
360
ƏDƏN-in əkinçilik şöbəsinin 1919 il üçün təxmini gəliri 4573182 manat oldu. Hərbi nazirliyin sərəncamına verilmiş taxıl da nəzərə alındıqda bu gəlir daha ço x idi. Əkinçilik şöbəsinin nazirliyin şurasına təqdim etdiyi 1920 il üçün smetanın mədaxil hissəsi 26789872 manat, məxaric hissəsi isə 4596460 manat id i (Gəncə quberniyası əkinçilik şöbəsinin məda xil və mə xa ric i da xil o lmaqla ). Nazirliyin kənd təsərrüfatı şöbesi 1919 ildə həm mə rkəzi orqanın, hə m də onun əyalətlərdəki idarə lərinin formalaşdırılması ilə məşğul olurdu. Şöbə kənd təsərrüfatı sahəsində nümunəvi təsərrüfat və təcrübə sahələrinin yara- dılmasına, kənd təsərrüfatı zərərvericilərinə qarşı mübarizəyə, şərab və şərab məhsulları ko mitəsinin formalaşdırılmasına, habelə kənd təsərrüfatı te xn ikasının inkişafına və əhalin in kənd təsərrüfatı a lətlə rilə tə min edilməsinə və s. işlərə rəhbərlik edirdi.
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Pa rla mentinin 1919 il 8 may tarixli qanunu ilə aqronom xid mət i və kənd təsər- rüfatı ziyanvericilərinə qarşı mübarizə idarəsi daxili işlər nazirliy inin tabeliyindən alınıb ƏDƏN-in sərəncamına verildi və nazirliyin kənd təsərrüfatı şöbəsi ilə b irləşdirild i. ƏDƏN-in aqrar islahatlar şöbəsi Azərbaycan Höku mətinin 1919 il 6 iyun tarixli qərarı ilə yaradılmışdı. Azər- baycan Xalq Cü mhuriyyəti əhalisinin torpaqla təminatı və şəxsi istifadədə olan meşələrin dövlət mü lkiyyəti elan edilməsi haqqında qanun layihələrinin hazırlan ması şöbənin fəaliyyətində mühüm hadisə olmuşdu. ƏDƏN-də uzun müddət ərzində hazırlanan Torpaq islahatı haqqında 29 maddədən ibarət qanun layihəsi 1920 il fevralın 21-də ü mu mxalq müzakirəsi məqsədi ilə mətbuatda dərc olundu. Həmin qanun layihəsinə görə, torpaq üzərində xüsusi mü lkiyyət hüququ saxlan ılmaqla torpaqların onların sahibləri tərəfindən istifadə olunmayan hissəsi hökumət tərəfindən pulla a lınaraq torpaqsız kəndlilərə paylan ma lı id i. Digər tərəfdən hə min torpaqları a lmaq üçün kəndlilə rə dövlət tərəfindən güzəştli şərtlərlə kredit verilməsi nəzə rdə tutulurdu. La kin ya xınlaşan sovet işğalı nəticəsində bu qanunu qəbul etmə k mü mkün olmad ı. 1920 il apre lin 27-də Azə rbaycanın Sovet Rusiyası tərəfindən işğal o lunması nəticəsində ƏDƏN-in həyata keçirməyə başladığı islahatlar yarımçıq qaldı. Əd.: Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998; Aдpec-календары Aзepбaйджанской Pecnублики нa 1920 r., B., 1920; Paşayev A., Açılmamış səhifələrin izi ilə, B., 2001.
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti yarandığı ilk günlərdən böyük təhlükələrlə qarşılaş malı oldu. Be lə ki, mü xtə lif dövlətlər mühü m geosiyasi bölgədə yerləşən Azərbaycanı ö zünün nüfüz dairəsinə salmaq məqsədilə açıq mübarizə aparırdılar. Ən böyük təhlükə mənbələri "vahid və bölünməz Rusiya" uğrunda mübarizə aparan Denikin ordusu, proletar beynəlmilə lç iliyin i ə ldə bayraq edən bolşevik Rusiyası və "Böyük Ermənistan" yaratmaq xülyası ilə azə rbaycanlılara qarşı tarixdə görün mə miş vəhşiliklər və soyqırımları törədən daşnaklar və daşnak Ermən istanı idi. Bu qüvvələrin hər biri Azərbaycanda, xüsusilə də Bakıda geniş tə xribatla r törədir, Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyətinin möhkə mlən məsinə, ölkədə qayda-qanun yaradılmasına mane olmağa ça lışırdılar. Den ikin qüvvələri Şima li Qafqazı tutduqdan sonra Azərbaycan üçün daha böyük təhlükə yarandı. 1919 il fevralın 18-də Parlamentin iclasında çıxış edən Fətəli xan Xoyski Azərbaycanda, xüsusilə də Bakıda general Prjevalskin in rəhbərliyi ilə Denikinə yardım göstərən qüvvələrin gizli surətdə silahlı hərbi dəstələr təşkil etdiklərini, ağqvardiyaçıla r üçün əsgər yazılışı aparıld ığını bildirdi. Denikin qüvvələrinin 1919 il may ın axırlarında Dərbəndi tutması nəinki Azərbaycanı, həmçinin bütün Cənubi Qafqazı böyük təhlükə qarşısında qoydu. Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Hö ku mətin in 1919 il iyunun 9-da keç irilən iclasında Parla mentin tövsiyəsi ilə dövlətin müdafiəsi üçün xüsusi orqan - 5 nəfər höku mət üzvündən (baş nazir, hərbi, xarici işlər, yollar və əd liyyə nazirləri) ibarət Dövlət Müdafiə Ko mitəsinin yaradılması qərara alındı. Azərbaycanda təxribatlara qarşı xüsusi mübarizə strukturunun - Əks-inqilab la Mübarizə Təşkilatın ın yaradılması da bununla eyni vaxta təsadüf edir. Azə rbaycanda əks-kəşfiyyat işi ilə hələ 1919 ilin yanvarından hərbi kəşfiyyat məşğul olurdu. Hə min il mart ın 26-da hərbi nazir Sə məd bəy Mehmandarovun ə mri ilə Baş qərargahın Baş idarəsi yaradıldı. Baş idarənin strukturunda is ə 4 bölmədən ibarət general-kvart irmeyster idarəsi yarad ılması nə zərdə tutulurdu. İdarəyə da xil o lan 4 bölmədən b iri kəşfiyyat və əks-kəşfıyyat bölməsi idi. ƏMT-na gəlincə, quru mun formalaşdırılması parlamentin "Müsavat" fraksiyasının ü zvü Məmmədbağır bəy Şey xzamanlıya həvalə edilmiş, onun müavini isə sonralar naməlu m şəxslər tərəfindən qətlə yetirilmiş sosialist Mir Fəttah Musəvi təyin olun muşdu. M.Şey xza man lı təşkilata həmin il avqustun 20-dək başçılıq etmiş, istefa verdikdən sonra yerinə qardaşı Nağı bəy Şey xzamanlı təyin edilmişdi. 1919 il noyabrın 19-dan qurum başçısının müavini Mah mud bəy Səfikürdski id i. Təşkilat ın ə mə kdaşları a rasında mü xtəlif partiya və siyasi cərəyanların nümayəndələri var id i. Onun agentləri sırasında Lavrenti Beriya da olmuşdur. Təşkilatın arxiv sənədlərindən, ayrı-ayrı şəxslərə göndərilmiş məktublardan aydın olur ki, Bakıda Denikin ordusunun casus ları ilə erməni-daşnak casusları sıx əlaqədə işləmiş, geniş casusluq şəbəkəsi yarada bilmişdilər. Denikin ordusunun Azərbaycana qarşı təxribatı ilə əlaqədar ƏMT-nin saxlad ığı və həbs etdiyi şəxslərin əksəriyyəti ermənilər id i.
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|