[]

14 

 

 

2001; Mərdanov M., Q u l i y e v  Ə., Azə rbaycan təhsili Xa lq Cü mhuriyyəti illərində (1918-1920), B., 2003. 

XALQ  MALĠYYƏ  KOMĠSSARLIĞI  (XMK)  -  Bakı  Xalq  Ko missarları  Sovetinin  (XKS)  hakimiyyət  orqanı. 

Bakı Fəh lə,  Əsgər və Matros Deputatları Sovetinin 1918  il 25 aprel tarixli qərarı  ilə yaradılmıĢdı.  Ko missar vəzifəsinə sol 

eser  A.Kireyev  təyin  edilmiĢdi.  Bə zi  məlu mat lara  görə,  dövlət  vəsaitinin  oğurlanması  üstündə  fövqəladə  komissiya 

tərəfındən  güllələn miĢdir.  Gö rünür,  bu  iĢdə  A.Kireyevin   partiya  mənsubiyyəti  və  Ba kı  XKS-in  maliyyə  sahəsindəki 

pozuntularını  ört -basdır  etmək  cəhdi  də  böyük  rol  oynamıĢdı.  XMK  Bakı  XKS-in  süqutu  ilə  (1918  il,  31  iyul)  ləğv 

edilmiĢdir. 

"XALQ  SÖZÜ"  -gündəlik  qəzet.  Ġlk  nö mrəsi  1919  il  iyunun  17-də  çıxmıĢdır.  Üçüncü  nömrəsindən  sonra 

fəaliyyəti dayanmıĢdır. Əsas müəllifləri Seyid Hüseyn, Qədir Hüseynzadə, Məmmədəli Sidqi və Mirzə  Bala Mə mmədzadə  

idi.  XALQ  ġƏ HƏR  TƏSƏRRÜFATI  KOMĠSSARLIĞI  (Xġ TK)  -  Ba kı  Xalq  Ko missarları  Sovetinin  (XKS)  haki-

miyyət orqanı. Ba kı  Fəhlə,  Əsgər və Matros Deputatları Sovetinin 1918 il 25 apre l tarixli qəra rı  ilə yaradılmıĢdı.  Nəriman  

Nərimanov xa lq Ģəhər təsərrüfatı ko missarı təyin o lunmuĢdu. Ba kı XKS-in yarandığ ı Ģəraitdə be lə b ir ko missarlıq, əslində, 

forma l  xa rakter daĢıyırdı. Ən  mühü m  ko missarlıqlar  (xarici  iĢlər, da xili  iĢlər, hərbi və dəniz  iĢləri,  maliyyə, ərzaq,  maa rif 

ko missarlıqları  və  s.)  qeyri-azərbaycanlılar  arasında  [S.ġau myan,  P.Caparid ze,  Ġ.Su xartsev,  Ġ.  Fioletov,  Q.Korqanov, 

N.Kolesnikova,  A.Qabrie lyan  (Karinyan),  A.Kireyev  və  b.]  bölüĢdürülmüĢdü.  Faktlar  göstərir  ki,  xa lq  Ģəhər  təsərrüfatı 

ko missarlığı  dəftərxanasının  əmrlər  kitabçasında  (1918,  2  may  -  26  iyun)  yalnız  on  gün  ərzində  (16-26  may)  verilmiĢ 

əmrləri Nərimanov imzalayıb. Sonrakı əmrlər onu əvəz edənlər tərəfındən imzalan mıĢdır. XġTK Bakı XKS-n in süqutu ilə 

(1918, 31 iyul) ləğv edilmiĢdir. 

Əd:.  Azərbaycan  tarixi,  7  cilddə,  c.5,  B.  2001;  Azərbaycanda  sosialist  inqilabının  qələbəsi  uğrunda  bolĢeviklərin  mübarizəsi  (sənədlər  və 

materiallar), 1917-1918-ci illər, B., 1960; Məmmədli Q., Nəriman Nərimanov. 1870-1925 (həyat və yaradıcılığının salnaməsi), B., 1987. 

 

XALQ  YOLLAR,  POÇT  VƏ  TELEQRAF  KO MĠSSARLIĞI  (XYPTK)  -  Bakı Xalq  Komissarları Sovetinin 

(XKS) hakimiyyət orqanı. Bakı Fəhlə, Əsgər və Matros Deputatları Sovetinin 1918 il 25 aprel tarixli q ərarı ilə yarad ılmıĢdı. 

XYPTK  ko missarı vəzifəsinə Ġ.Su xartsev təyin edilmiĢdi.  Sovet Rusiyasında təĢkil olunmuĢ  müvafiq  ko missarlıqlar  kimi, 

ümu mi istifadədə olan nəqliyyat və rabitə xid mətlərini həyata keçirməli id i. Ko missarlıq  Bakı XKS-in  süqutu ilə (1918, 31 

iyul) ləğv edilmiĢdir. 

 "XALQÇI"-  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  dövründə  siyasi  partiya.  Fevral  inqilabından  (1917)  sonra  sağ 

sosialist  inqilabçılar  partiyasından  çıxan  Aslan  bəy  Səfik ürdsk inin  baĢçılığı  ilə  yarad ılmıĢdı.  1917  il  noyabrın  26-28-də 

Müəssislər məclisinə keçirilən seçkilərdə iĢtirak edən 8 əsas partiya sırasında "Xalqçı" partiyasının sələfı-159770 seçiciyə ma-

lik Müsəlman Sosialist Bloku (MSB) da var idi. 60  000 seçiciyə bir deputat qaydası ilə MSB həmin seçkilərdə 2 yer qazana 

bilmiĢdi. Bununla da, A.Səfıkürdskinin baĢçılıq etdiyi MSB nüfuzlu və təĢkilati cəhətdən möhkəm b ir siyasi partiyaya çevrildi. 

1918 il yanvarın 5-də Rusiya Müəssislər məclisi buraxıldı və fevralın 10-da Tiflisdə Zaqafqaziya seyminin təsis iclası çağırıldı. 

Seymin təĢkilində hər 20.000 seçiciyə 1 deputat yeri verildiyindən bu quruma MSB-dən 7 nümayəndə seçildi. 1918 il  mayın 

27-də Məhəmməd Əmin  Rəsulzadənin baĢçılığı ilə Azərbaycan Milli ġurası yarandıqda MSB-dən oraya Xudadat bəy Məlik-

Aslanov  və  Ca mo  bəy  Hacınski  daxil  oldular.  Milli  ġuranın  məqsəd  və  vəzifələrini  Cənubi  Qafqazın  bütün  müs əlman 

bölgələrində xalq  kütlələrinə izah etmək üçün göndərilən nümayəndələr arasında, habclə iyunun 18-də Ġstanbula yola düĢən 

nümayəndə  heyətinin  tərkibində  Məhəmməd  Əmin  Rəsulzadə,  Xəlil  bəy  Xasməmmədovla  yanaĢı,  MSB-nin   sədri 

A.Səfıkürdski də var id i. 

1918  il  dekabrın  7-də  açılan  Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  Parlamentində sosialistlər  12  deputatla  təmsil  olun-

muĢdular.  Onlar  Qazax  qəzasından  deputat  seçilmiĢ  A.Səfıkürdskinin  sədrliyi  ilə  Müsəlman  Sosialist  Fraksiyasını  yarat-

mıĢdılar.  Fraksiyaya  ― xalqçı‖lardan  baĢqa,  sağ  hümmətçilər  S.Ağamalıoğlu,  K.Camalbəyov,  Ə.Qarayev,  Ġ.Əbiləv  da daxil 

idilər. 1919 ilin noyabrında partiyanın mərkə zi ko mitəsi və eyni adlı qəzet (cəmi 7 nömrəsi çıxmıĢdır) fəaliyyətə baĢladı. 

Müsəlman sosialist  fraksiyasımn  proqramında  bütün  millətlərin  hüquq  bərabərliyi  əks olunmuĢdu.  A.Səfıkürdski  Par-

lamentin  ilk  iclasında siyasi  məhbusların  əfv  olunmasına  tərəfdar  çıxmıĢdı.  Fraksiya  torpaq  məsələsinin  həllini  qanunverici 

orqanın  ümdə  vəzifəsi  sayaraq,  torpağın  əvəzsiz  olaraq  kəndlilərə  verilməsində  təkid  edir,  demək  olar  ki,  bütün  mühüm 

məsələlərin  mü zakirəsində  "Müsavat"  partiyası  ilə  toqquĢurdu.  Partiyanın  lideri  A.Səfıkürdski  1918  il  dekabrın  26-da 

yaradılan və daha sol təmayüllü 3-cü Höku mət kabinəsində poçt, teleqraf və əmək naziri, 1919 il aprelin 14-də yaradılan 4-cü 

Höku mət  kabinəsində  ədliyyə  və  əmək  naziri,  C.Hacınski  isə  4-cü  və  5-ci  Höku mət  kabinələrində  poçt-teleqraf  naziri 

vəzifələ rin i tut muĢdular. 

1920  il  aprelin  sonlarında,  11-ci  Qırmızı  o rdunun  Azərbaycana  təcavüzündən  bir  neçə  gün  əvvəl  yeni  baĢ  nazir 

vəzifəsinə  Məmməd  Həsən  Hacınski  ilə  yanaĢı,  A.Səfıkürdskinin  də  na mizədliy i  müza kirəyə  qoyulmuĢdu.  "Xalqçı" 

qəzetinin  Cü mhuriyyətin süqutu ərəfəsində çıxan son nömrəsində sovet hakimiyyəti a lqıĢlan ırdı. Lakin Aprel  işğalı (1920) 

yeni kabinənin təĢkilinə imkan vermədi, belə liklə, " Xalqçı" part iyasının da fəaliyyətinə son qoyuldu. 

Sovet  hakimiyyəti  dövründə  Bakı  eser  təĢkilatının  azadlıqda  qalan  üzvlə ri  ilə   birgə  ― xalqçı‖ lar  da  gizli  fəaliyyətə 

keçdilər.  Lakin 1922  ilin sonunda Bakıda eser təĢkilatnın  məhkəməsi baĢlandı. A.Səfikürdski daxil olmaq la, onların bütün 

üzvləri sovet hakimiyyəti əleyhinə fəaliyyətdə ittiham edilərək həbs olundular. Sonralar onların çoxu qətlə yetirildi. 

Əd:  Aдpec-каледарь Азербаиджанской  Ресбублики  на  1920  г.,  Б.,  1920;  Azərbaycan  tarixi,  7  cilddə,  c  5,  B., 

2001; Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti (1918-1920), B., 1998; Çıraq zadə V., Aslan bəy Səfikürdski, B., 1994. 

 

 

 

 

---