[]
Yüklə 20,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XARĠCĠ Ġġ LƏR NAZĠRLĠYĠ (XĠN)
16
ayrılmıĢdı. 1920 il fevra lın 11 -də Parisə çatan tələbələr burada Paris Sü lh Konfransında (1919-20) iĢtirak edən Azərbaycan nümayəndə heyəti tərəfındən hərarətlə qarĢılandı. Nü mayəndə heyətinin rəhbəri Əlimə rdan bəy TopçubaĢov tələbələr qarĢısında böyük nitq söylədi. Bundan sonra tələbələr təhsil almaq üçün Avropanm mü xtəlif ölkələ rinə yollandılar. La kin A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət inin belə d iqqətlə seçərək, böyük ümid lərlə xa ric i ö lkə lərin ali mə ktəblərinə yola saldığ ı bu tələbələ rin ta leyi Aprel işğalından (1920) sonra çox acınacaqlı o ldu. Ölkənin bolĢevikləĢdirilməsi nəticəsində vəziyyət kəskin Ģəkildə dəyiĢdi. Tələbələrə pul göndərilmədi. Onlar bu barədə Nəriman Nərimanova müraciət etdilər. A zərbaycan Ġnqilab Komitəsinin 1920 il avqustun 9-da Nəriman Nərimanovun Ģəxsi təĢəbbüsü və sədrliyi ilə keçirilən iclasında keçmiĢ Azərbaycan Hökumətinin xaricə göndərdiyi tələbələrin təhsillərini baĢa vurması üçün vəsait buraxılması və ümu miyyətlə, onlara maddi yardım göstərilməsi məsələsi mü zakirə edilərək, müsbət qərar qəbul olundu və xaricdə o xuyan tələbələrə lazımi maddi kö mək göstərilməsi yolla rının müəyyənləĢdirilməsi və göndərilməsi məsələlərin in həlli xalq maarifi və xalq xarici iĢlər ko missarhqlarına tapĢırıldı. Azərbaycan SSR Xalq Komissarlan Sovetinin s ədri kimi Nəriman Nərimanov xaricdə təhsil alan azərbaycanlı tələbələrə yardımın davam etdirilməsi haqqmda xüsusi qərar imzaladı. Nəriman Nərimanov hələ 1919 ildən xaricdə o xuyan azərbaycanlı tələbələrin iĢinə məĢğul Bəhra m A xundovu 1921 il iyunun 18-də xa ricdə o xuyan azərbaycanlı tələbələrin iĢləri ü zrə xüsusi müvəkkil təyin etdi. Hə min il iyulun əvvəllə rində B.A xundov xa ricdə o xuyan a zərbaycanlı tə ləbələrin maddi və ziyyətini öyrən mək və onlara əməli kö məklik göstərmək üçün azərbaycanlı tələbələrin o xuduğu Qərbi Avropa ölkələrinin paytaxtlarına ezam olundu. O, bütün maneələri dəf edərək, yalnız həmin il oktyabrın axırlarında Parisə gəlib çata bildi. 1922 ilin yanvarına qədər Paris, Berlin və Avropanın digə r Ģəhərlərinə səfər edən B.A xundov Fransamn mü xtə lif məktəblərində 28, Almaniyanın a li mə ktəblərində 49, Ġta liyada 3 nəfər tələbənin o xuduğunu müəyyənləĢdirdi. Bakıya qayıtdıqdan sonra, o, 1922 il martın 2-də Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin s ədri Nəriman Nərimanovun adına əhatəli hesabat təqdim etdi. Bu hesabat əsasında Nəriman Nərimanovun Ģəxsi göstəriĢi ilə xaricdə o xuyan tələbələrə təhsillərini müvəffəqiyyətlə davam etdirmələri üçün lazımi Ģərait yaradılması tapĢırıld ı. 1922 ilin sonlarında Nəriman Nərimanov Moskvaya iĢə keçirildikdən sonra, xa ricdə oxuyan tələbələrə münasibət yenidən dəyiĢdi. Xaricdə o xuyan tələbə lər "sədaqətli" və "sədaqətsiz" adı ilə iki qismə bölündü. Onlara münasibət də bu yöndə quruldu. Nəticədə, təhsil haqqını ödəyə bilməyən tələbələrdən gündəlik çörəyə möhtac olaraq, ən ağ ır Ģəraitdə iĢləmək məcburiyyətində qalanlar, həbsxanalara düĢənlər, hətta böhranlı vəziyyətdən çıxıĢ yolu tapmayaraq, intihar edənlə r də o lmuĢdur. Ço x çət inliklə təhsilin i baĢa çatdınb, yüksək ixtisaslı mütə xəssislər kimi vətənə qayıdan tələbələrin əksəriyyəti isə sonralar "qırmızı terror"un qurbanı oldular.
(stenoqrafik hesabatlar), B., 1998; PaĢayev A., Açılma mıĢ s əhifə lərin izi ilə , B., 2001; Азербаиджанс кя Демократическая Республика (1918-1920). Законадательные акты (сборник дакументов) Б.,1998; A6yтaлыбов Р., Фзербаиджанские студенты в Западной Европе, газ. «Панорама», 1996, 15-e мapтa.
17
Xalq Cü mhuriyyətinin xarici siyasətini həyata keçirən dövlət orqanı. 1918 il mayın 28-də, A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin elan edildiyi gün Fətəli xan Xoyski tərəfındən Tiflisdə təĢkil olun muĢ Müvəqqəti Höku mət kabinəsi tərəfindən təsis olunmuĢdur. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin 1-ci və 2-c i Höku mət kab inələrində xarici iĢlər naziri vəzifəsinə Mə mməd Həsən Hacınski təyin ed ilmiĢdi. Höku mət Gəncədən Ba kıya köçdükdən sonra, 1918 il oktyabrın 6-da F.x.Xoyski höku mətində dəyiĢikliklər edilərkən xa ric i iĢlər naziri və zifəsi Əlimə rdan bəy TopçubaĢova həvalə olundu. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parla menti yaradıldıqdan (1918 dekabr) sonra Parlamentin tapĢırığı ilə F.x.Xoyski tərəfindən dekabrın 26-da forma laĢdırılmıĢ 3-cü Höku mət kabinəsində F.x.Xoyski BaĢ nazir vəzifəsi ilə yanaĢı xa ric i iĢlər naziri və zifəsini də icra et miĢdir. 1919 il aprelin 14-də Nəsib bəy Yusifbəylinin təĢkil etdiyi 4-cü Höku mət kabinəsində bu vəzifəni Mə mməd Yusif Cəfərov, 1919 il dekabrın 24-də 5-c i Höku mət kabinəsində isə F.x.Xoyski tutmuĢdur. 1918 ilin mayında yaradılmıĢ Cü mhuriyyət Hökumətin in və onun XĠN-n in qarĢısında duran baĢlıca vəzifə lərindən biri ö lkənin müstəqilliyinin dünyanın böyük dövlətləri tərəfındən tanınmasına nail olmaq idi. Cəmi iki ilə yaxın fəaliyyəti dövründə nazirliyin gərgin fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti 1920 il yanvarın 11-də Paris sülh konfransının (1919-20) iĢtirakçısı o lan böyük dövlətlər tərəfındən de-fakto tanındı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandığı ilk günlərdən. yaxın qonĢuları ilə əlaqələrini dostluq və qarĢılıqlı həmrəy- lik prinsipləri əsasında qurmağa çalıĢmıĢ, bütün fəaliyyətini bu vəzifə lərin yerinə yetirilməsinə yönəltmiĢdi. Cənubi Qafqa zda üç müstəqil dövlət -Azə rbaycan, Gürcüstan və Ermənistan respublikaları yarandıqdan sonra qarĢıda, ilk növbədə, müvəqqəti də olsa, onların sərhədlərin i müəyyənləĢdirmək və Qafqaz caniĢinliy indən miras qalmıĢ əmlakı bölüĢdürmək vəzifəsi dururdu. CaniĢin likdən qalmıĢ əmlakın bölüĢdürülməsi məsələsi az-ço x məqbul Ģəkildə həll olunsa da, ərazi məsələ lərinin hə lli daha mürəkkəb idi. Ermənistanm əra zi məsələsinə münasibəti və a zərbaycanlıla rın ata- baba torpaqları olan, həm də ço xluq təĢkil etdiyi ərazilərə əsassız iddiaları, həmin ərazilərin müsəlman əhalisinin Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti ilə birləĢ məyə meylli olmala rına daĢnakların məhə l qoy ma maları vəziyyəti daha da gərginləĢdirirdi. Bütün mübahisəli əra zi məsələlərin in sülh yolu ilə həllinə çalıĢan Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku məti məsələni mürəkkəb ləĢdirməməyə çalıĢır, XĠN vasitəsilə Gü rcüstan və Ermənistan hökumətlərinə müraciət edərək, mübahisəli əra zi məsələlərin i həll et mə k üçün üç Cü mhuriyyətin hökumət nü mayəndələrindən ibarət müĢtərək ko missiya yaratmağı təklif edirdi. Uzunmüddətli danıĢıqlar nəticəsində 1918 ilin noyabrında Tiflisdə bu məsələ ilə bağlı konfrans çağırıldı. Lakin Ermən istan nümayəndə heyəti konfransa gəlməkdən imtina etdi. Nəticədə, məsələ həll edilmə miĢ qa ldı. La kin sərhəd bölgələrində azərbaycanlılara qarĢı soyqırımları, milli zə mində toqquĢmalar, habelə iqtisadi xa rakterli məsələlərin bu və ya digər Ģəkildə həll olunması zərurəti yeni yaranmıĢ bu üç dövlət arasında danıĢıqlar aparılmasını tələb edirdi. Buna görə də, Cənubi Qafqaz cü mhuriyyətlərinin höku mətləri arasında çoxlu nota mübadiləsindən sonra, nəhayət 1919 ilin aprelində Tiflisdə bu ölkələ rin nümayəndələrinin konfransı keçirildi. Konfransda ġima li Qa fqaz xa lqlarının yaratdığı Dağ lılar Respublikasının nümayəndələri də iĢtirak edird i. Lakin bu dövrdə Denikin ordularının Dağlılar Respublikasını iĢğal edib, A zərbaycanın sərhədlərinə yaxınlaĢması və Cənubi Qafqaz respublikaların ın müstəqilliyin i təhlükə a ltına a lması nəticəsində konfrans öz iĢini dayandırmağa məcbur o ldu. Denikin in Cənubi Qafqa z cü m- huriyyətlərinə qarĢı yaratdığı təhlü kəyə qarĢı 1919 il iyunun 27-də A zərbaycan və Gürcüstan hökumətləri a rasında müdafıə ittifaq ı yaratmaq barədə müqavilə bağlandı. Öz qonĢularına xəyanət edərək Denikinlə g izli əlaqə saxlayan Ermənistan isə bu ittifaqa qoĢulmadı. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət i və onun XĠN öz fəa liyyəti dövründə Ermənistanla münasibət məsə- lələrinin sahmana sahnmasına daha çox va xt s ərf edirdi. Ermənistan hökumətin in Na xçıvan, ġə rur-Dərə ləyəz, Böyük Vedi bölgələrində və baĢqa ərazilərin yerli əhalisi olan azərbaycanlılara qarĢı yeritdiy i soyqırımı siyas əti, habelə Qarabağ və Zəngəzur məsələ lərindəki barıĢma z ilhaqçılıq siyas əti, A zərbaycan höku mətinin apard ığı uzun müddətli diplo mat ik danıĢıqlar, habelə Ġngiltərə və A merika kimi xarici dövlətlərin də bu iĢə qatılması nəticəsində 1919 il noyabrın 23-də Azərbaycan və Ermən istan hökumətlə ri baĢçılarının Tiflisdə görüĢü keçirildi. Burada A zərbaycan və Ermən istan nümayəndələrin in birgə konfransını keçirmək barədə razılıq əldə olundu. 1919 il dekabnn 14-də konfrans iĢə baĢladı. Mehriban qonĢuluq münasibətləri yaratmaq üçün bütün mübahis əli məsələləri silah gücünə deyil, sülh yolu ilə həll etmək haqqında ümumi razılıq əldə olundu. Lakin Ermən istan iĢdə bu razılığa əməl etmədi və özünün riyakar, təcavüzkar siyasətini yenə də davam etdirdi: Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Hö ku məti ilk günlə rdən baĢlayaraq, bütün ölkələ rlə dostluq və əmə kdaĢlığ ı ö zünün xa ric i siyasətinin baĢlıca məqsədi elan et miĢdi. Hö ku mət hələ qalib ölkə lər tərəfındən rəsmən tanınana qədər müstəqil dövlət kimi öz suveren hüquqlarını həyata keçirməyə baĢlamıĢdı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Ġstanbul, Tehran, Tiflis, Ġrəvan, Kuban və Donda diplo matik nümayəndəlikləri, Batu m və Ukraynada baĢ konsulluqları, Krım və Petrovsk- Portda konsul agentləri, Ba kıda isə Gürcüstan və Ermənistan Cümhuriyyətlərinin diplo mat ik nü mayəndəlikləri, Ġranın baĢ konsulu, Belçika, Ho llandiya, Yunanıstan, Ġsveç və Ġsveçrənin konsulları, Ġngiltərə, A Bġ və Ukraynanın vitse-konsulları, Litva, PolĢa və Finlandiyanın konsul agentləri fəaliyyət göstərirdi.
Yüklə 20,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|