[]
Yüklə 20,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
ilə bərabərləĢdirilməsi, onla rın maa rifiənməsi, rifah ının yüksəldilməsi üçün heç bir iĢ görülmədiy ini Du ma üzv lərin in nəzərinə çatdırmıĢ, kəndlilərin torpaq azlığından əziyyət çəkd iyini vurğula mıĢdır. Xasmə mmədov Duman ın bütün fəaliyyəti dövründə mü xtəlif sorğular və məsələlə r üzrə (ədalət li idarəç ilik, yerli əhaliyə torpaq verilməsi, xalq təhsili, hərbi mükəlləfıyyət, seçki, din i etiqad, zemstvə idarələrinin tətbiqi, yerli məhkəmən in dəyiĢdirilməsi və s.) çıxıĢ et miĢdir. Xalq təhsili məsələlə ri barədə ç ıxıĢlarında Xasmə mmədov ibtidai mə ktəbdə ana dilində təhsili müdafiə etsə də, "dövlət dilini bilməyi zəruri" sayırdı. Xasmə mmədov Zaqafqaziya (Qori) seminariyası Azərbaycan Ģöbəsinin Yelizavetpola (Gəncəyə) köçürülməsi və onun müstəqil seminariyaya çevrilməsi barədə Xalq Maarifı Nazirliyi qarĢısında vəsatət qaldırmıĢdı. O, 1911 il noyabrın 30-da hərbi mü kəlləfıyyət barədə qanun layihəsi üzrə çıxıĢ edərkən hərbi mükə lləfiyyətin müsəlmanlara da Ģamil olun masını tə ləb et miĢdi. Xasmə mmədov Ye lizavetpol Ģ əhər bələdiyyə rəisi (1913-17) iĢlə miĢdir. Fevra l inqilab ından (1917) sonra Gəncədə "Türk Ədə mi-mə rkə ziyyət partiyasının yarad ıcılarından biri, 1917 ildə keç irilmiĢ Qafqaz (Ba kı, apre l) və Ümu mrusiya (Moskva, May) müsəlman ları qurultaylarının iĢtirakç ısı olmuĢdur. "Müsavat" partiyasın ın birinci qurultayında (Ba kı, 1917, 26-31 o ktyabr) Mərkə zi Ko mitənin ü zvü seçilmiĢdir. Xas mə mmədov Azərbaycan milli hərəkat ın ın rəhbərlərindən biri, Yelizavetpol Qə za Ġcra iyyə Ko mitəsinin sədri, Zaqafqa ziya ko missarlığ ında Dövlət nə zarəti ko missarı, Zaqafqaziya seyminin, Zaqafqaziya De mokrat ik Federativ Respublikasının süqutundan (1918, 26 may) sonra Azərbaycan Milli ġurasımn (1918, 27 may ) ü zvü olmuĢdur. O, 1918 ildə keçirilməsi nəzərdə tutulan Ġstanbul konfransına göndərilən Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti nümayəndə heyətinə daxil idi. X. Xasmə mmədov Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin 1-c i Hö ku mət kab inəsində ədliyyə naziri, 2-ci kabinədə əvvəlcə portfelsiz nazir, 1918 il 6 oktyabr kabinədaxili dəyiĢikliklərdən sonra ədliyyə naziri, 3-cü kab inədə daxili iĢlər naziri, 5-ci kabinədə ədliyyə naziri və zifələ rində çalıĢmıĢdır. "Müsavat" partiyasından Azərbaycan Parla mentinin üzvü idi. X.Xasmə mmədov Azərbaycan nümayəndə heyətinin tərkibində Cənubi Qafqaz respublikaları konfransında (1919, apre l- iyun) iĢtirak etmiĢdir. Xasmə mmədov 1920 ilin apre lində A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyətinin Türkiyədə səfiri təyin olun muĢdu. Aprel
Qafqasya" (1923-27), "Azəri-türk" (1928-31), "Odlu yurd" (1920-30), "Azərbaycan yurd bilgisi" (1932-ci ildən nəĢr olunub) jurnallarında, Parisdə fransızca çıxan "Pro metey" (1929-38), rusca "Kavkaz" (1932-38), Berlində Azərbaycan türkcəsində nəĢr edilən "Ġstiqlal" (1932-34) və "Qu rtuluĢ" (1934-38) qəzet və jurnallarında siyasi məzmunlu məqalələr dərc etdirmiĢdir. Xasmə mmədov Azərbaycan Milli Mərkəzi (1924, Ġstanbul) Mərkə zi Ko mitəsinin və "Müsavat" partiyası xaric i 20
bürosunun (Ġstanbulda fəaliyyət göstərirdi) 3 nəfərdən (Məhəmməd Əmin Rəsulzadə - sədr, Mirzə Bala Məmməd zadə - kat ib və Xəlil bəy Xas mə mmədov - xəzinədar) ibarət rəyasət heyətinin üzvü idi. 1930-cu illərin əvvəlində Milli Mərkə z və Xarici Büro da xilindəki ixt ila fların dərinləĢməsi A zərbaycan siyasi mühacirətinin parçalanması ilə nəticələn- di. Mustafa bəy Vəkiləv, ġəfı bəy Rüstəmbəyli və digərləri ilə birlikdə Xasmə mmədov M.Ə.RəsuIzadəyə qarĢı mü xalif mövqedə dayanırdı. Sovet hökumətinin təzyiqi ilə M.Ə.Rəsulzadə Türkiyəni tərk etdikdən. sonra Xəlil bəy, ġəfı bəy Rüstəmbəyli və baĢqaların ın Avropadakı mərkəzdən göstəriĢ almadan, müstəqil fəaliyyət göstərmək mey li gücləndi. Nəticədə, Milli Müsavat Xalq Partiyasının konfransında (avqust 1936, VarĢava) Xə lil bəy Xasmə mmədov partiya sıralarından xaric ed ilmiĢdi. Azərbaycanın bütün Qafqazın türk-müsəlman xa lqlan ilə sıx birliy inin q ızğın tərə fdarı o lan Xas mə mmədov Azərbaycan və ġimali Qa fqaz mühacirləri tərəfındən yaradılmıĢ "Azərbaycan-Dağlılar birliyi" adlanan quru mun ilk sədri seçilmiĢdi. 1942 ilin yazmda Almaniyanın Xarici ĠĢlər Nazirliy i xətti ilə Berlinə görüĢə dəvət edilmiĢ tanınmıĢ Qafqaz siyasi mühacirləri sırasında Xəlil bəy Xasməmmədov da olmuĢdur.
XX əsrin ovvəllə rində: müstəqilliyə aparan yollar, B., 1998; O r u c l u M.R., A zərbaycanda və mühacirətdə Müsavat Partiyasının fəaliyyəti (1911-1992), B., 2001; Сеидзаде Д. Б., Азербаиджаниские депу таты в Гасударственно Думе России, Б., 1991. XƏLƏFBƏYOV Məmməd Xələf bəy oğlu (20.6.1898, ġamaxı -?) - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentinin xüsusi qərarına (bax Xaricə təhsil almağa göndərilən azərbaycanlı tələbələr haqqında qərar) əsasən, dövlət hesabına ali təhsil almaq üçün xa ricə göndərilmiĢ tə- ləbələrdən biri. ġa ma xı rea lnı məktəbin i bit irib (1917), Petroqrad e lektrote xn ika institutuna daxil olmuĢ, Fevral inqilab ından (1917) sonra Rusiyada baĢ verən hadisələrlə əlaqədar-təhsilini yarımçıq qoyaraq vətənə qayıtmıĢdı. Parla mentin 1919 il 1 sentyabr tarixli qərarına əsasən, təhsilini fizika-riyaziyyat sahəsində davam etdirmə k üçün Ġstanbul Universitetinə göndərilmiĢdir. Təhsilini baĢa vurduqdan sonra Azərbaycana dönmüĢ, 1930-cu illərdə SemaĢko adına xəstəxananın cərrah iyyə Ģöbəsində professor M.Ə.Mirqasımovun yanında iĢləmiĢdir. 1930-cu illərin sonlarında repressiyaya məruz qalmıĢ, Kolıma (Rusiya, Maqadan vilay əti) həbs düĢərgəsinə göndərilmiĢ, düĢərgə xəstəxanasında həkim iĢləmiĢdir. Ölü mündən sonra bəraət almıĢdır. Yüklə 20,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|