91
1) Əhli Ktab olan Yəhudi və Nəsranilər.
2) Əsli kafirlərdir ki, onların Əhli
kitab olub-olmamasında ixtilaf vardır. Onlardan birincisi Əshabiyunlardır.
Qurani Kərimdə onların adı zikr olunur. Əhməd – rahmətullahi aleyhi – rəvayət
edir ki: «Onlar Nəsranilərin cinsindədir». İmam Şafii – rahmətullahi aleyhi – bu
rəyi götrmüşdü ki, onlar Nəsranilərə aiddilər. Əhməd – rahmətullahi aleyhi –
başqa rəvayətdə: «Mənə çatdı ki, onlar 6-cı günü qeyd edirlər və onlar
Yəhudilərə oxşayırlar». İbn Qudamə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Düzgün
rəy odur ki, onlar Kitab əhli deyil. Baxmayaraq ki, onlar dinlərində birləşirlər».
Bəzi alimlər qeyd edirlər ki: «Onlar Bəni Tələq qövmünün Nəsraniləridir ki,
onlarında Əhli kitab olub-olmaması barəsində ixtilaf var». İbn Abbas –
radıyallahu anhu – və onunla həmrəy olan insanlar deyirlər ki: «Onlar Əhli
kitabdandırlar. Onların kəsdiyini yemək caizdir». Bunu həmçinin İmam Şabi
və İmam Şafii – rahmətullahi aleyhi – də bu rəydədirlər. Əli, İbn Ömər, Aişə –
Allah onlardan razı olsun - və s. səhabələr onları Nəsranilərə aid etməmişlər.
Çünki onların əsilləri ərəbdir. Onlarda olan hallar da Nəsranilərdə olan hal
deyil. Bu baxımdan da onlar Əhli kitabdan sayılmırlar. İbrahim – əleyhissəlam -
ın sühüflarında, Davud – əleyhissəlam - a nazil olan Zəbura ittiba edənlər. Bu
barədə İmam Şafii – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Onlar Əhli kitabdan
deyillər». Həmçinin Hənbəlilərdən bəziləri bu rəydədirlər. Məcusilər:
Məcusilər arasında ixtilaf var. Onlar Əhli kitabdır, yoxsa Əhli kitab deyil. Ən
səhih rəy onlar Əhli kitab deyillər. Çünki bu haqda Əhməd – rahmətullahi aleyhi
– nas gətirib. Həmçinin çoxlu alimlər bu rəydədirlər ki, Məcusilər Əhli
kitabdan sayılmırlar. 3) Əhli kitab barəsində olan 3-cü qisimdə isə kitab
olmayan kafirlərdir. Onlarada Bütpərəstlər, ateistlər, fəlsəfəçilər və s. Bu
firqələr kitab olmayan kafirlərdir ki, əsli olan kafirlərdir.
3) Əsli müsəlman olub, hansısa səbəbdən kafir olanlar. Onlara hüccət
qalxandan və şübhələr qaldırılandan sonra bu qismə aid edilirlər. Buna
həmçinin Kufrun Riddə də deyirlər. İnsanın müsəlman olandan sonra mürtəd
olması. Riddə – irtidattan törədilmiş bir isimdir. Dəyişmək, bir şeydən başqa
bir şeyə dönmək deməkdir. İslamdan dönmək də buradan törənmişdir. Bir
şeyin halını dəyişdirmək, bir haldan başqa hala çevirmək deməkdir. Mən onu
çevirdim, o da döndü mənasında – Radəttuhu Fərtəddə deyilir. İrtidad və
Riddə gəldiyi yoldan geri dönmək deməkdir. Lakin riddə küfrə məxsusdur.
Küfrə geri dönməyi ifadə edər. «Ey qövmüm…geriyə dönməyin». (əl-Maidə
21). Mürtəd geri dönən deməkdir. O, dinindən dönən, İslamı qəbul etdikdən
sonra kafir olan kimsədir
273
. İstilahi Mənası – İslamı qəbul etdikdən sonra
istəyərək kafir olmaq. Küfrə dönmək
– İslama zidd – bir inancla, bir davranışla
və ya bir sözlə və ya bir şübhə ilə gerçəkləşir. İmam İbn Muflih – rahmətullahi
273
Lisanul Arab 3/172, Mufrədat fi Ğaribil Quran s. 191, Nihayəi Ğaribil Quran 2/214.
92
aleyhi – deyir ki: “Bu İslam dinindən küfrə qayıtmaqdır. Bu da sözlə, etiqadla,
şübhə və ya əməllə ola bilər”
274
. İmam Subki – rahmətullahi aleyhi – deyir ki:
“Təkfir – şəriət hökmlərindəndir. Səbəbi isə - Allahı, Peyğəmbərliyi inkar və
Allahın (Rəsulunun) küfr adlandırdığı söz və əməli etməkdir. Hətta bu küfrün
Cühüd küfrü ilə əlaqəsi olmasa da belə”
275
. İmam Buxti
– rahmətullahi aleyhi –
deyir ki: “Bu o kəsdir ki, İslamdan sonra böyük küfrə düşmüşdür – söz, etiqad,
şübhə və ya əməllə”
276
. İmam Şəfii
– rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Əgər həddi
buluğa çatmış kişi və ya qadın şirkdən İmana, sonra isə imandan şirkə keçərsə,
onlar tövbəyə dəvət edilir. Tövbə etdikləri zaman tövbələri qəbul edilir, əgər
tövbə etməzlərsə, onları öldürmək lazımdır”
277
. İmam Məvradi – rahmətullahi
aleyhi – deyir ki: “Əhli Riddə - müsəlman olmuş, lakin dindən dönərək küfrə
girmiş kimsədir. İstər müsəlman kimi doğulmuş olsun, istərsə də İslamı qəbul
etmiş olsun. Hər iki qism də dindən dönmüş sayılır. Fərq etməz – istər
Xristianlığı, Yəhudiliyi, bütpərəstlərin dinini və ya müşriklərin dinini qəbul
etsin”
278
. İmam Nənəvi
– rahmətullahi aleyhi – Peyğəmbərin
– sallallahu aleyhi və
səlləm – hədisi barsində deyir ki: “Öz dinini dəyişdirəni öldürün”
279
. Söz və
əməl ilə İslam dinini dəyişərək başqa dinə keçmiş və bunda inadkarlıq
etmişdir”
280
.
Mürtədin Hökmü - Peyğəmbər
– sallallahu aleyhi və səlləm – buyurur ki: «Kim
öz dinini dəyişərsə onu öldürün». Alimlər mürtəd kişilərin öldürülməsində
ittifaq ediblər. Əgər qadınlar mürtəd olarsa cumhura görə onun da hökmü
mürtəd olaraq öldürülür. Əbu Hənifə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «O, həbs
olunur, lakin öldürülmür». Həmçinin ixtilaf ediblər ki, mürtədin ölümdən
qabaq tövbə etməsində. Bəziləri deyir ki: «Ölüm hökmü verilməmişdən qabaq
3 dəfə tövbə olunmalıdır və bu da bir çox alimlərin rəyidir». Onlardan Ömər,
Əli, Məlik, İshaqın, Şəffinin və İmam Əhməd – Allah onlardan razı olsun –
rəyidir ki, ölümdən qabaq tövbə etməlidir. Bəziləri isə qeyd edirlər ki, onlar
tövbə etdirilmirlər. Tövbə etmədən öldürülürlər. Muaz b. Cəbəl, İmam Həsən,
Tavus – Allah onlardan razı olsun – bu rəydədirlər ki, bir başa öldürülürlər.
Daha səhih odur ki, tövbə etdirilirlər. Həmçinin ixtilaf edilib tövbənin
müddətində: Bəziləri qeyd edirlər ki: Bir dəfə etməlidir, bəziləri üç dəfə,
bəziləri üç gün, bəziləri bir ay və s. Bu rəylərin hər birini İbn Həzm öz
«Muhəlləq» kitabında gətirir.
274
“əl-Mubdi” 9/175.
275
“Fatava Subki” 2/586.
276
“Kəşf əl-Qinə” 6/167.
277
“əl-Umm” 3/363.
278
“Əhkəmul Sultaniyya” 92.
279
Buxari 6922.
280
“Feyzul Qadir” 11/59.