0 modul: Quymakorlik asoslari. Reja: Model komplekti 2

Maxsus qolip materiallari 
Keyingi yillarda sifatli quyma qoliplar tayyorlash bilan bog’liq ishlarni 
mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish bilan ish unumini orttirish borasida olib
borilayotgan ishlarda maxsus materiallar deb yuritiluvchi qolip (sterjenь) 
materiallaridan foydalanilmoqda. Bu materiallar asosi kvarts qumi oz miqdorda
bo’lib, qum donlarini o’zaro asosiy bog’lovchilar sifatida sintetik smolalar 
(karbomidlar, karbomid fenolli, karbomid furanli, fenollar va fenol furonli
aralashmalar), shuningdek, suyuq shisha, tsement, sulьfit spirtli barda va boshqalar 
bilan birga katalizatorlar sifatida benzosulьfit va ortofosfor kislotalardan keng
foydalanilmoqda. 
Hozirda
ularning 
tegishli
katalizatorlari 
bilan
foydalanilayotganlarining 40 dan ortiq xili mavjud. 

Maxsus sintetik bog’lovchi moddalar kutilgan qolip va sterjenь materiallarini

qotish sharoitiga ko’ra shartli ravishda quyidagi xillarga ajratiladi: 
1. Tez qotuvchi aralashma materiallar.
2. Issiq xolatida qotuvchi aralashma materiallar. 
3. Sovuq xolatida qotuvchi aralashma materiallar.
4. Suyuq xolatida qotuvchi aralashma materiallar. 

---

1. Tez qotuvchi aralashma materiallar. Bu material tarkibida 95–97% qum,
35% gil, 37% suyuq shisha bo’ladi. Agar bu materialdan S0
2
gazi o’tkazilsa, unda 

Na
2

0· 2Si0

2
+ SO,= Na

2
C0

3

+ 2Si0
2
reaktsiyasi boradi va tez qotadigan gelь − Si0

2
bepib, ortiqcha suv ajraladi. Gelь esa qum donlarini o’zaro puxta bog’lab, tez 

qotadi. Ko’zatishlar ko’rsatadiki, qolip materialiga 3−5% suyuq shisha qo’shilsa,
bu materialning ham xolatida siqilishiga mustahkamligi a= 15–30 kPa ga, 
cho’zilishga puxtaligi

в


= 300–500 kPa ga yetadi, qotish vaqti esa qoliplarning 
kesim qalinligiga bog’liq bo’ladi. Bu materialdan foydalanishda zaharli moddalar
ajralmasligi, tez qotishi xossasini o’zoq vaqt saqlashi uning afzalligi bo’lsa, 
namiqishi yuqoriligi, qolipdan quymaning yomon ajralishi − kamchiligidir.