0 modul: Quymakorlik asoslari. Reja: Model komplekti 2

Sterjenь yashigi. Quymalarda turli shaklli teshiklar, o’yiqdan olish uchun
yuqori sifatli gilli qum materiallaridan ularning shakliga va o’lchamiga mos 
sterjenlar tayyorlashda foydalanuvchi texnologik moslamalarga sterjenь yashigi
deyiladi. Ular ham modelь materiallaridan tayyorlanadi. Ularning shakli va 
o’lchamlari esa, quymada olinuvchi teshik shakli va o’lchamidan, qolipda
metalning kirishuvi va mexanik ishlanadigan yuzalar qo’yim qiymati hisobiga 
kichikroq bo’ladi.
Odatda, kam seriyali, oddiy shaklli, kichik o’lchamli sterjenlarni tayyorlashda 
foydalaniladigan sterjenь yashiklari modellar singari yaxlit, murakkab shaklli,
katta o’lchamli sterjenь yashiklari ikki pallali va ayrim–ayrim bo’laklardan 
tayyorlanadi (139–rasm).

---

Suyuq metallni qolipga kirituvchi tizim modellari. Suyuq metallni
qoliplarga ravon kiritishda, uni shlakdan, gazlardan bir muncha tozalab o’zatuvchi 
kanallar modellari majmuasiga modellar tizimi deyiladi.
Rasm, b da normal quyish tizimi modellari keltirilgan. Rasmdan ko’rinadiki, u 
metallni quyish kosachasi 1, stoyak deb ataluvchi konus voronka 2, shlak tutkich 3, 
ta’minlagichlar va vipor deb ataluvchi konus voronkalardan iborat. 
Bu modellar ham olinuvchi quymalar shakliga, o’lchamiga ko’ra modelь
materiallaridan chizmalar asosida tayyorlanadi. 

Sterjenь yashiklari: 

a – yaxlit sterjenь yashigi; b – ikki bo’lak sterjenь yashigi; v–echilgan sterjenь

yashigi

Modelь tagligi. Qoliplarni gilli qum materiallaridan tayyorlashda
foydalaniladigan modelь tagligi yog’ochdan tayyorlansa, bu taglikka modelь taglik 
taxtasi deyiladi (agar modelь taglik metallaridan tayyorlangan bo’lsa, unga modelь
plitasi deyiladi). Modelь plitalarda ma’lum tartibda ochilgan teshiklar bo’lib, 
zaruriyatga ko’ra ularga o’rnatiladigan modellar boshqa modellar bilan
almashtiriladi (141–rasm). 

---

Normal quyish tizimi: 

1– quyish kosachasi; 2– stoyak; 3– shlak tutkich; 4– ta’minlagichlar; 5– vipor
kosachasi; 6– vipor stoyaklari 

Sterjenlar o’rindig’i. Sterjenlar sterjenь yashiklarida tayyorlangan, ularni 

puxtalash maqsadida tashqi shakli va o’lchamiga mos sterjenь o’rindig’iga

o’tkazilib, quritish uchun pechga o’zatilib, ma’lum temperatura oralig’ida zarur 
vaqt davomida qizdiriladi. Bunda uning o’rindiqdagi kichik teshiklaridan havo
o’tib, ular bir tekis qizib puxtalanadi. 

Modelь plitalar: 

---

a –bir yoqlama ishlaydigan modelь plita; b– ikki yokdama ishlaydigan modelь

plita

Opoka. Qolip materiallarida model tashqi konturining olinishi bilan quyma 

qolipni tayyorlashga xizmat qiluvchi ochiq rama (quti)ga opoka deyiladi. Opokalar
po’lat, cho’yan va alyuminiy qotishmalaridan tayyorlanadi. Ular konstruktsiyasiga 
ko’ra yaxlit, bo’laklarga ajraluvchi, qobirg’asiz va kobirg’ali bo’lib, o’lchamlari
standart bo’yicha turlicha bo’ladi (142–rasm). Odatda, yirik bo’lmagan quymalar 
qolipini tayyorlashda ajralmaydigan qovurg’asiz opokalardan, yirik quymalar
qolipini tayyorlashda ajraladigan qobirgali opokalardan foydalaniladi. 
Quymalar
qoliplarini 
tayyorlashda opokalar bo’shliqlaridan to’g’ri
foydalanish tufayli qolip materiallari tejaladi. Qoliplar tayyorlashda qolip 
materiallarining ko’plab sarflanishini hisobga olishning ahamiyati katta.

Opokalar:

a – kovurg’asiz opoka; b – kovurg’ali opoka: 1 – ustki opoka; 2 – pastki opokalar; 
3 – opokalar bo’shligi; 4− opokalar quloqlari; 5 – markalovchi shtirlar

Quymakorlik tsexlarida qolip materiallaridan qolip va sterjenlar tayyorlashda 

foydalaniladigan asboblarga qoliplash asboblari deyiladi. Ular shartli ravishda
ikki guruhga ajratiladi: 
1. Belko’rak tekislaydigan shibba va boshqalar.

---

2. Modelni qolipdan, sterjenni sterjenь yashigidan ajratib olishda, qoliplar va

sterjenь sirt yuzalarini tuzatishda, tekislashda, ta’mirlashda foydalanadigan andava, 
tekislagich, qoshiq, ilgak va boshqalar (rasm).

Qoliplash asboblari: 

a – belko’rak; b– g’alvir; v – shibbalar; g – pnevmatik shibba; d– ilgak qoshiq va
andavalar; ye –tekislagich, uchli yumaloq sim va cho’tka