0f11aztitul(1-7)
Yüklə 42,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- LAYİHƏ 112 Məsələ.
- Elektriklər dəyişən cərəyan dövrəsində cərəyan şiddəti ilə gərginlik rəqsləri ara- sındakı faza sürüşməsini niyə artırırlar
- 100 mkF Dəyişən cərəyan mənbəyi u = 17 sin314t Rezistorun müqaviməti 1 kOm
- Elektrik enerjisi böyük məsa- fələrə niyə yüksək gərginlik altında ötürülür Elektrik enerjisi lazımi yerə çatdırıldıqdan sonra gərginlik
111 Ardıcıl birləşdirilmiş aktiv, tutum və induktiv müqavimətli dövrənin tam müqa- viməti həmin müqavimətlərdən asılıdır: ?????? ?????? ?????? ?????? ?????? ???????????? 1 ???????????? . 2 Burada ???????????? ?????? dəyişən cərəyan dövrəsinin reaktiv müqavimətidir. (2)-ni (1)-də nəzərə alsaq, dəyişən cərəyan dövrəsi üçün Om qanununu belə də yazmaq olar: ?????? ?????? ?????? ???????????? . 3 Qeyd. Yuxarıdakı ifadələri cərəyan şiddəti ilə gərginlik arasındakı faza fərqini nəzərə almaqla dəyişən cərəyan dövrəsinin hissələrindəki gərgin- liklərin vektor diaqramına əsasən almaq olar (d) . Diaqramdan görünür ki: ?????? ?????? , ?????? , ?????? , . (2) ifadəsində aşağıdakı uyğun gərginlik düşküləri- ni nəzərə alaq: ?????? , ?????? ∙ ??????; ?????? , ?????? ∙ ?????? ; ?????? , ?????? ∙ ?????? . ?????? ?????? ∙ ?????? ?????? ∙ ?????? ?????? ∙ ?????? ?????? ?????? ???????????? 1 ???????????? , Vektor diaqramından istifadə edərək güc əmsalı təyin edilə bilər: cos ?????? ?????? , ?????? ?????? ?????? . Şəkildə rezistorun müqavimətinin üç qiyməti üçün dəyişən cərəyan şiddətinin amplitud qiymətinin EHQ-nin tezliyindən asılılıq qrafiki təsvir edilmişdir (e) . Qra- fikdən görünür ki, aktiv müqavimət azaldıqca ( ?????? ?????? ?????? ) cərəyan şiddəti rəqs- lərinin amplitud qiyməti artır. Cərəyan şiddətinin amplitud qiyməti o zaman kəskin artır ki, dövrənin tam müqaviməti minimum olsun, yəni: ???????????? 1 ???????????? 0 ?????? ?????? . Bu zaman dəyişən cərəyan şiddətinin və mənbəyin EHQ-nin rəqslərinin tezliyi ( ??????) dövrənin sərbəst məx- susi rəqslərinin tezliyi ( ?????? ) ilə üst-üstə düşür – rezo- nans hadisəsi baş verir: ?????? ?????? ?????? ?????? ???????????? . (e) ?????? ?????? ?????? ?????? ?????? (d) U L, m – U C, m 0 0 I m U R m U m U L m U C, m LAYİHƏ 112 Məsələ. Verilən dəyişən cərəyan dövrəsindəki elementlərin xarakteristikalarına görə təyin edin: a) ?????? ?????? və ?????? ?????? müqavimətlərini; b) dövrənin tam müqavimətini; c) dəyişən cərəyan şiddətinin amplitud və təsiredici qiymətini; d) dövrənin güc əmsalını. Nəticənin müzakirəsi: Əgər dəyişən elektrik mənbəyi sabit cərəyan mənbəyi ilə əvəz olunarsa, eyni hesablamaları aparmaq olarmı? Niyə? Elektriklər dəyişən cərəyan dövrəsində cərəyan şiddəti ilə gərginlik rəqsləri arasındakı faza sürüşməsini artırmaq üçün dövrənin böyük induktiv müqavimətə malik elementlərinə (elektrik mühərriki, transformator və s.) ardıcıl olaraq kondensator qoşurlar. Elektriklər dəyişən cərəyan dövrəsində cərəyan şiddəti ilə gərginlik rəqsləri ara- sındakı faza sürüşməsini niyə artırırlar? № Suallar Bilirəm zəif orta yaxşı 1 Dəyişən cərəyan dövrəsində ardıcıl birləşdirilən element- lərdə cərəyan şiddətlərinin eyni fazada rəqs etdikləri qəbul olunur. Niyə? 2 Ardıcıl birləşdirilmiş elementlərdən ibarət dəyişən cərə- yan dövrəsində tam müqavimət nəyə bərabərdir? 3 Kondensator və sarğacın uclarındakı gərginliyin rəqsləri- nin dövrədəki dəyişən cərəyan şiddətinin rəqslərinə nisbə- tən faza sürüşməsi nə qədərdir? 4 Dəyişən cərəyan dövrəsi ardıcıl birləşdirilmiş rezistordan (R = 1 kOm), tutumu 0,1 mkF olan kondensatordan və in- duktivliyi 0,5 Hn olan sarğacdan ibarətdir. Dövrə tezliyi 1?????????????????? olan mənbəyə birləşdirilmişdir. Təyin edin: a) dəyişən cərəyan dövrəsinin tam müqavimətini; b) dövrənin reaktiv müqavimətinin sıfıra bərabər olduğu tezliyini. NƏ ÖYRƏNDİNİZ? İş vərəqində “Dəyişən cərəyan dövrəsi üçün Om qanunu” mövzusunda esse yazın. ÖZÜNÜZÜ QİYMƏTLƏNDİRİN HƏYATLA ƏLAQƏLƏNDİRİN ARAŞDIRMA 2 TƏTBİQETMƏ Sarğacın induktivliyi 5 Hn Kondensatorun tutumu 100 mkF Dəyişən cərəyan mənbəyi u = 17 sin314t Rezistorun müqaviməti 1 kOm Açar LAYİHƏ 113 3.6. ELEKTRİK ENERJİSİNİN ÖTÜRÜLMƏSİ. TRANSFORMATOR Tam dövrə üçün enerjinin saxlanması qanununa görə, tərpən- məz metal naqildən elektrik cərəyanı keçdikdə, o iş görür. Bu iş onun daxili enerjisinin artmasına – naqildən istilik ayrıl- masına sərf olunur: ?????? ?????? ??????????????????. Cərəyanlı naqildə ayrılan istilik miqdarı cərəyan şiddətinin kvadratı, naqilin müqaviməti və cərəyanın keçmə müddətinin hasilinə bərabərdir: ?????? ?????? ????????????. Kəmiyyətlər arasındakı bu münasibəti təcrübi olaraq ilk dəfə ingilis alimi C.Coul və rus alimi E.Lens müəyyən etdiyindən o, Coul–Lens qanunu adlandırılmışdır. Paralel birləşdirilmiş naqillərdə gərginlik eyni olduğundan onlarda ayrılan istilik miq- darları bu naqillərin müqavimətləri ilə tərs mütənasibdir (gərginlik dəyişmədiyindən): ?????? ?????? ?????? ??????. Müasir nəhəng elektrik stansiyalarında elek- trik enerjisi bir neçə min volt gərginlik altında hasil olunur. Lakin bu enerjini uzaq məsafə- lərdəki məntəqələrə ötürmək üçün onun gər- ginliyi daha yüksək gərginliyə qədər yüksəldi- lir. Elektrik enerjisi lazımi yerə çatdırıldıqdan sonra isə onun gərginliyi yenidən azaldılır. Elektrik enerjisi böyük məsa- fələrə niyə yüksək gərginlik altında ötürülür? Elektrik enerjisi lazımi yerə çatdırıldıqdan sonra gərginlik niyə yenidən azaldılır? Gərginliyin artırılıb-azaldılması necə həyata keçirilir? Elektrik enerjisinin ötürülməsi Dəyişən cərəyan generatorundan alınan elektrik enerjisini naqillər vasitəsilə uzaq məsafələrə ötürdükdə onlarda istilik ayrılması şəklində enerji itkisi baş verir. Ayrılan istilik miqdarı Coul–Lens qanununa əsasən müəyyən edilir: ?????? ?????? ???????????? ?????? ∙ ?????? ?????? ?????? ∙ ??????. 1 (1) düsturundan göründüyü kimi, enerji itkisinin azaldılması üsullarından biri na- qillərin en kəsiyinin sahəsini (S) artırmaqdır. Lakin bu üsul praktik cəhətdən əlverişli deyildir, çünki belə olduqda naqillərin kütləsi xeyli artar və onları saxlaya bilən nə- həng dirəklər hazırlamaq lazım gələr. Enerji itkisinin azaldılmasının ən səmərəli üsulu dəyişən cərəyanın gücünü sabit saxlayıb gərginliyi artırmaqdır: ?????? ?????? ?????? ∙ ?????? ∙ ??????. 2 Ona görə də elektrik stansiyalarında istehsal olunan 1225 ???????????? gərginlikli dəyi- şən cərəyanı uzaq məsafələrə ötürmək üçün onun gərginliyi yüzlərcə kilovolta qədər yüksəldilir. Belə cərəyan yüksək gərginlik xətləri ilə lazımi məntəqəyə çatdırıldıq- dan sonra isə o, yenidən alçaldılaraq istehlakçıya (istifadəçiyə) verilir. Deməli, elektrik enerjisinin ötürülməsində gərginliyi artırıb-azalda bilən zəruri elementsiz – transformatorsuz keçinmək olmur (a) . • KEÇDİKLƏRİNİZİ XATIRLAYIN • Fizika – 8 LAYİHƏ Yüklə 42,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|