1 – amaliy mashg’ulot o‘quvchilar jismoniy rivojlanishini gigienik baholash 1­­-ish: Ishdan maqsad

O`g`il	Qiz	O`g`il
Qiz
6	9,2	8,4	8,5	7,7
7	10,7	9,9	10,1	9,2
8	13,4	11,2	11,7	10,5
9	14,3	13,8	13.5	12
10	16,5	14,6	15,6	13,7
11	18,8	16,5	17,7	15,5
12	21.2	18.9	19.7	17,8
13	24.4	21.8	22.5	20,4
14	28,4	24,8	25,2	22,9
15	33,4	27	30,9	24,9
Kattalar	49,3	29,7	45	37,7

Topshiriqlar:
Somotoskopiya tekshirish usulini o`tkazing va jadvalni to`ldiring.
2.4-jadval

№	Tekshirilayotgan a'zolar va shakli	Tekshirish natijalari (so`z bilan yoziladi)
1.	Teri	(elastik yoki elastik emas)
2.	Skelet va muskul	(rivojlangan, rivojlanmagan)
3.	Ko`krak qafasi	(silindirik, yassi, konussimon)
4.	Oyoq shakli	(normal, О tipda, Х tipda)
5	Yassi oyoqlik	(normal, yassi oyoq)
6	Qomat shakli	(normal, egilgan, lordoz, kifoz, skolioz)

Somotometrik o`lchamlarni aniqlang va jadvalni to`ldiring.
2.5-jadval

Bo`y uzunligi (sm)		Vazn (kg)	Ko`krak aylanasi (sm)	Bosh aylanasi (sm)
Tik turganda	O`tirganda

Qo`l dinamometri yordamida muskullar kuchini aniqlab, jadvalni to`ldiring va norma bilan solishtiring.
2.6-jadval

Yosh	O`ng qo`l	Chap qo`l	Norma (o`rtacha)
			O`g`il bola		Qiz bola
			O`ng qo`l	Chap qo`l	O`ng qo`l	Chap qo`l
			49,3	29,7	45	37,7

Jismoniy rivojlanish ko`rsatkichlari
2.7-jadval

Yoshi, oylar	Tana massasining ortishi, gr	Bo`yning ortishi, sm
	600	3
	800	3
	800	3
	750	2,5
	700	2,5
	650	2
	600	2
	550	1,5
	500	1,5
	450	1,5
11	400	1,5
12	350	5
1 yoshdan ortiq	Yiliga o`rtacha 2 kg

Bolaning jismoniy rivojlanish holati
2.8-jadval

Ko`rsatkich	Yoshi oylar
Boshini tik ushlab turadi	1-2,5
Ag`dariladi	4-5
Ushlab turilganda oyoqlarini bosib turadi	4-5
O`tiradi	5 ,5 -7
Emaklaydi	7 – 9
Mustaqil o`tiradi va tayanib turadi	7 -10
Mustaqil turadi, ushlab turilsa yuradi	8 -10
Birinchi qadamlarni tashlaydi	8 -10

Ishni rasmiylashtirishga doir tavsiyalar: Tekshirish natijalarini jadvalga yozing. Xulosa hisobotlari yoziladi.


2-AMALIY MASHG’ULOT


Orqa miya reflekslari va faol diqqat, ixtiyoriy harakat tezligini, aqliy ishchanlik qobiliyatini aniqlash.


1- ish : Orqa miya reflekslarini o`rganish.


Ishdan maqsad: Tibbiyot bolg`achasi yordamida ko`z qovoqlarini yumib-ochish refleksi, tizza refleksi, axilli refleksi, ikki boshli muskul reflekslarini hosil bo`lishi va refleks yoyini tahlil qilish tajribalar orqali o`rganish.
Kerakli jihozlar: sekundomer, tibbiyot bolg`achasi
Nazariy qism
MAT funksiyasining asosini reflektor faoliyat tashkil qilib, bu shartsiz va shartli reflekslarning o’zaro ta’siri natijasida eng oddiy reaksiyadan tortib, to juda ham murakkab javob reaksiyasini ham paydo qilishi mumkin.
Shartsiz refleks deb, MAT ning orqa miya, miya ustuni va po’stloq osti tugunlari orqali har xil tashqi va ichki muhit ta’siriga doimiy bir xil bo’lgan reaksiyalariga aytiladi. Klinik amaliyotda o’ta doimiyligi bilan ajralib turadigan reflekslardan foydalanib ayrim kasalliklarga tashxis qo’yish mumkin. Reflektor faoliyat chiqarish uchun qo‘zg‘alishning bosib o‘tgan yo‘liga reflektor yoyi deyiladi. Umumiy ko‘rinishda reflektor yoyningsxemasini beshta qismdan iborat deb tasavvur qilish mumkin: 1) retseptor; 2) afferent neyron; 3) markaziy qism;
4)efferent neyron; 5) ishchi effektor. Refleks hosil bo‘lishi uchun reflektor yoy bir butun bo‘lishi kerak.Undagi istagan biror qismining ishdan chiqarilishi reflektor faoliyatining yo‘qolishiga olib keladi. Reflektor yoyining ayrim qismlarini ketma-ket ishdan chiqarish yo‘li bilan ularning har birining funksional ahamiyatini o‘rganish mumkin.
1. Qoshtepasi refleksi. Bu refleks qoshtepasi yoyiga nevrologik bolg`acha bilan urilganda ro’y beradi. Reflektor yoy ko’z asabi (uch boshli asabning 1-shoxi)– uch boshli asabning sezuvchi yadrosiz asabining harakatlantiruvchi yadrosiz asabi. Javob reaksiyasi qovoqning yumilishidan iborat.
2. Korneal refleks. Bu refleks ko’zning rangdor pardasi tepasidagi shox pardaga ehtiyotkorlik bilan paxta yoki yumshoq qog`oz tekkizilganda ro’y beradi. Reflektor yoy: qoshtepasi refleksining reflektor yoyidir. Javob reaksiyasi qovoqning yumilishidan iborat.
3. Pastki jag’ refleksi. Og`izni biroz ochiq turgan paytda bolg`acha bilan iyakka urganda ro’y beradi. Reflektor yoy: pastki jag` asabning sezuvchi tolasi (uch boshli asabning 3-shoxi)– uch boshli asabning sezuvchi yadrosi va uning ko’prikdagi harakatlantiruvchi yadrosi uch boshli asabning 3-shoxini harakatlantiruvchi tolasi javob reaksiyasi chaynash mushagining qisqarishidan iborat. Qo’lning bukuvchi mushak-paylaridan chaqiriladigan refleks. Bog`lacha bilan ikki boshli mushak (biseps)ni tirsak bukilish sohasidagi payiga urilganda ro’y beradi. Reflektor yoy: mushak-teri asabi– orqa miyaning V-VI bo’yin segmentlari. Javob reaksiyasi ikki boshli mushak qisqarishi va qo’lning tirsak bo’limida bukilishdan iborat.Qo’lning yozuvchi mushaklari payidan chaqiriladigan refleks. Uch boshli mushak payiga bolg`acha bilan urilga nda ro’y beradi. Reflektor yoy: mushak-teri asabi, orqa miyaning VII-VIII bo’yin segmentlari. Javob reaksiyasi elka uch boshli mushagining qisqarishi va qo’lning tirsak bog`imi sohasida bukilishidan iborat.
4. Tizza refleksi. Tizza o’ynag`ichining pastidan uning zich bog`lamiga bolg`acha bilan urilganda ro’y beradi. Reflektor yoy: son asabi, orqa miyaning III-IV bel segmentlari. Javob reaksiyasi esa sonning to’rt boshli yozuvchi mushagining qisqarishi va oyoqning to’g`rilanishidan iborat.
5.Axill refleksi. Tovon (axill) payiga bolg`acha yordamida urishbilan chaqiriladi. Reflektor yoy: katta boldir asabi (quymich asabining shoxi), orqa miyaning I- II quymich segmentlari. Javob reaksiyasi esa oyoq kaftining bukilishidan iboratdir

.

2.2-rasm. Tizzarefleksi.
Ish anjomlari: nevrologik bolg`acha. Ishodamda olib boriladi.
Ishni bajarish tartibi.
1. Tizza refleksini tekshirish uchun tekshiriluvchiga kursiga o’tirishi va oyoqlarni chalkashtirish taklif qilinadi. Nevrologik bolg`acha bilan to’rt boshli mushak payiga asta uriladi. O’ng va chap tomondagi reflekslar solishtiriladi.

2. 
   Axill refleksini tekshirishtizzasini kursiga qo’ygan tekshiriluvchida olib boriladi. Tovon bemalol osilib turadi. Nevrologik bolg`acha bilan tovon (axill) payiga asta uriladi. Tovonning bukilish-bukilmasligi kuzatiladi.
   
3. 
   Tirsak refleksini tekshirish uchun tekshiriluvchi qo’lini yarim bukkan va bo’shashgan holatda eksperimenatorning kaftiga qo’yadi. Eksperimentatorning boshbarmog’i tekshiriluvchining ikki boshli mushak payi ustiga qo’yiladi. Bolg`acha bilan tekshiriluvchi o’zining boshbarmog’iga uradi. Bilakning bukilayotganini aniqlashkerak.
   
4. 
   Elkaning uch barmoqli mushak refleksini tekshirishda eksperimentator tekshiriluvchining yonida turib, tekshiruvchi uning elkasini sekin tashqariga, gorizontal holatgacha olib boradi va chap qo’li bilan chig`anoq sohasidan shunday ushlab turishi kerakki, bunda bilak to’ri burchak holatida osilib tursin. Bilakning yozilayotganini aniqlashkerak.