1. kimyanin ilk qanunlari. Stexiometrik qanunlqar

MOZİLİ QANUNU: (1913) İngilis alimi Mozli elementlərin xarakterik rentgen spektirlərinin dalğa ədədinin atomun nüvə yükündən asılılığını öyrənərək aşağıdakı qanunu vermişdir.
Atomun xarakterik rentgen spektir xətlərinin dalğa ədədlərinin kvadrat kökü onun nüvə yükünün (və ya elementin sıra nömrəsinin) xətti funksiyasıdır. Bu qanunun riyazi ifadəsi belədir:
a ( z-b )
Burada - dalğa ədədi, a- mütənasiblik əmsalı , b- ekranlaşma sabiti , z- nüvənin yüküdür.
Nüvə yükünün ardıcıl artmasından asılı olaraq, dalğa ədədinin kvadrat kökünün xətti dəyişməsi həmin yükü təyin etməyə imkan verir. Nüvənin yükü ədədi qiymətcə elementin sıra nömrəsinə bərabərdir.
D.İ.Mendeleyev qanunauyğunluqlara əsaslanaraq dövri sistemdə sıra nömrələri 43,61,85 və 87 olan xanaları boş saxlamışdır. Mozli isə öz qanununa istinad edərək, həmin elementlərin kəşf ediləcəyini əvvəlcədən söylədi. Sonradan bu elementlər kəşf edildi və onların süni radiaktiv elementlər olduğu isbat olundu. Dövri qanunun müasir tərifi aşağıdakı kimi ifadə olunur:
Elementlərin xassələri, eləcə də onların əmələ gətirdikləri bəsit maddələrin və birləşmələrin forma və xassələri, atomların nüvə yükündən dövri surətdə asılıdır.
5.KIMYANIN ILK QANUNLARI.STEXIOMETRIK QANUNLQAR

• 
  Kimya təbiət elmlərindən biri olmaqla, başqa təbiət elmləri ilə birlikdə bizi əhatə edən maddi aləmi öyrənir. Kimya-maddələrin tərkibini, quruluşunu, xassələrini və çevrilmələrini öyrənən elmdir. Elementlər və onların birləşmələri kimyanın tədqiqat obyektidir.
  
• 
  Müasir kimya zəngin eksperimental materiallar və tutarlı nəzəriyələrə əsaslanan fundamental elmlər sistemidir. Kimya təbiət haqqında olan elmlər arasında əsas yer tutur. Hazırda 20 milyon üzvi və yarım milyona yaxın qeyri üzvi maddələr məlumdur. Onların bir hissəsi bizə təbiət tərəfindən hazır şəkildə verilmiş təbii maddələrin azacıq modifikasiyası yolu ilə əldə edilmişdir. Lakin maddələrin böyük bir qrupu isə, təbiətdə mövcud olmadığı halda, insan tərəfindən sintez edilmişdir. Hər bir kimyəvi maddənin öz daxili qruluşu var və yüzlərlə müxtəlif reaksiyalara girir.
  
• 
  Elmi inkişafın əsasında kimyəvi maddələr və proseslər xalq təsrrüfatının müxtəlif sahələrində, o cümlədən maşın və cihaz qayırmada, yüngül və yeyinti sənayesində, tibbdə və kənd təsərrüfatında, inşaatda və məişətdə tətbiq edilir. Bu məqsədlə polimer materiallar, sintetik liflər, laklar, boyalar, gübrələr, yarımkrçiricilər, yuyucu və partlayıcı maddələr, həmçinin digər kimyəvi məhsullar istehsal olunur. Atom energetikasında, hesablama texnikasında, elektronikada, kosmonavtikada, radiotexnikada və digər sahələrdə kimyanın rolu böyükdür.
  
• 
  Kimyanın bir sıra ilkin qanunları stexiometrik qanunlar adı ilə məlumdur (stexiometriya-yunanca tərkib hissəni ölçmək deməkdir).
  

BİLET-11

1.METAL VƏ HİDROGEN RABİTƏLƏRİ
Metal rabitə. Dövri sistem elementlərinin əksəriyyəti metallardır. Metalların bir-birindən fərqlənmələrinə baxmayaraq,onların ümumi xassələri də vardır. Metallar yüksək elektrik və istilik keçiriciliyinə, plastikliyə,metal parıltılığına, reduksiyaedici və s. ümumi xassələrə malikdir. Bütün bu xassələr metal rabitəsinin təbiəti ilə əlaqədardır. Metal rabitəsi eyni metal atomları arasında mövcuddur.
Kristal qəfəsdə müsbət metal ionları ilə ümumiləşdirilmiş valent elektronları arasında qarşılıqlı təsirdən yaranan delokallaşmış çoxmərkəzli kimyəvi rabitəyə metal rabitəsi deyilir. Metal rabitəsi metalın kristal halında mövcuddur. Buxar fazada metallar atomlar və ya ikiatomlu molekullar halında olur (Na₂, K₂ və s.).