1-Mavzu : Kon ishlarining mohiyati, asosiy tushunchalar va atamalar. Reja

Nazorat uchun savollar

1. 
   Karyer (razrez)larda qoplama jinslar ag‘darmalari hosil qalish usuUari, ag‘darma turlari va ularni qo‘llash sharoitlarini so‘ztob bering.
   
2. 
   Qanday sharoitda tashqi va qanday sharoitda ichki va tashqi
   

ag‘darmalar qo ‘llanadi?

3. 
   Ag‘darma hosil qilishda qanday texnik vositalardan foyda­ laniladi?
   

53 Mavzu : Karyer

54 mavzu Temiryo‘1transporti yordamida yordamida ag'darmalar hosil qilish

Karyerda temiryo‘1 qo ‘llanilganda qoplama jinslarni ag‘dar- maga joylashtirish mexanik bir cho‘michli ekskavatorlar, drag­ laynlar va buldozerlar yordamida amalga oshiriladi. Zamonaviy karyerlarda ekskavator bilan ag‘darm a hosil qilish yetakchi usul bo ‘lib, ag‘darmalarga joylashtiriladigan qoplama jinslarning 85 - 90 % ushbu usulga to ‘g ‘ri keladi.
Ag‘darmalarga joylashtiriladigan kon jinslari va ag‘darma osti jinslarining fizik - texnik xossalariga ko ‘ra ekskavatorning ag‘darmadagi bajaradigan ishi ikki sxemada tashkil etinishi mumkin.

4. 
   Agar ag‘darmaga joylashtiriladigan jinslar va ag‘darma osti jinslari mustahkam bo‘lsa, qoplama jinslarni bir vaqtda pastki va yuqori nimpog‘onalar ustiga joylashtiriladi. Ekskavator ag‘darm a kirmasi (заходкасини) to ‘ldirilgandan so‘ng dastlabki o ‘rniga qaytib keladi va yangi kirmani toUdirishni boshlaydi.
   
5. 
   Jinslar mustahkamligi yetarli bo‘lm agan sharoitlarda ekskavator oldga yurishda (almashish punktidan tupik tom on yurishda) jinslar faqat pastki nimqavat ustiga, orqaga qaytishda esa yuqori nimqavat ustiga ckskavatsiya qilinadi. Ushbu sxemada ekskavatorning salt yurishi yo‘q bo‘lib, unumdorligi yuqori boNishiga erishiladi.
   

Ag‘darmadagi temiryo‘1surilish qadami ekskavatorning chiziqli o‘lchamlariga bogMiq.
Ag‘darma tupiklarining kon - transport uskunalaridan samarali foydalanishni ta'minlaydigan optimal uzunligi texnik - iqtisodiy hisoblashlar asosida aniqlanadi va 1500 - 2000 m ni tashkil etadi.
Ag‘darm a pog'onasi balandligi ha, temiryo‘1 surilish qadami va ag‘darma tupiki uzunligi La.t ag'darmaning asosiy parametrlari hisoblanadi. Ag‘darmaning belgilangan paramctrlarida uning boshqa parametrlari quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:

• 
  temiryo‘lning ikki surilishi orasida (surilish qadamida) tupik qabul qilish qobiliyati;
  
• 
  temiryo‘1 ikki surilishi orasida ag‘darma tupiki ishlash davomiyligi;
  
• 
  tupikning sutkadagi ishlash vaqti;
  
• 
  lokomotivosostavlanning ag‘daimada almashishi davomiyligi;
  
• 
  lokomotivosostavlarining yukni bo‘shatish davomiyligi
  
• 
  almashish punktidan ag‘darma tupigi o ‘rtasigacha bo‘lgan masofa;
  
• 
  lokomotivosostavning ag‘darm a yo‘llarida harakatlanishi o‘rtacha tezligi;
  
• 
  temiryo‘1aloqasi davomiyligi;
  
• 
  sostavdagi dumpkarlar soni;
  
• 
  bitta dumpkarning bo'shatish davomiyligi.
  

Ag‘darm a tupigining to ‘htovsiz va samarali ishlashi uning muayyan transport sharoitidagi qoplama jinslarni qabul qilish qobi­ liyati bilan ekskavatorning unumdorligi o‘zaro teng bo‘g‘landi. Lokomotivosostavlar almashish davomiyligi asosida (ta) almashish p u n k tin i joylashtirish o ‘rn ini aniqlash m um kin b o ‘ladi. Shuningdek, lokomotivosostavlar almashish davomiyligi bo‘yi- cha ekskavator cho ‘m iehining talab etiladigan sig‘imi ham aniqlanadi. Ag‘darma ht)sil qilish texnologiyasi bo ‘yicha 10-15 m dan 20-40 m gacha balandlikka ega bo‘lgan ag‘darm a pog‘onasi (H a) balandligi h, va h 2 ga teng ikkita nimpog‘onaga ajratiladi. Ekskavator pastki nimpog‘onaning ustki maydonida tem iryo‘1 joylashtirilgan ustki nim pog‘ona m aydonidan 4-7 m pastroqda turadi. Qoplama jinslar uzunligi 1 = 20-25 m, chuqurligi h 3 = 0 .8 -1 ,0 m va hajm i 200-300 m 3 bo ‘lgan qabul xandaqqa dum pkarlardan to ‘kiladi. T o‘kilgan jinslarni ekskavator uch yo ‘nalishda (oldi. yon va orqa) yuqori nim pog‘ona ustki maydoniga qayta yuklaydi (15-rasm).
Buldozer bilan ag‘darm a hosil qilish toretsli (ko‘ndalang),
bo‘ylama (frontal) va aralash sxemalarda amalga oshiriladi. Ko‘ndalang sxemada buldozer jinslarni diagonal yo‘nalishda hara- katlanib ag‘darm aga joylashtiradi. Bunda jinsni to ‘kish fronti uzunligi lokomotivosostav uzunligiga teng yoki undan ham uzunroq bo‘lishi mumkin. Frontal (bo‘ylama) sxemada buldozer
P Mexanik cho‘michii
ekskavator bilan ag‘darma hosil qilish sxemasi. Rq, Ryn- ekskavatoming qazish va yuklash radiusi, m.

jinslarni ag'darma frontiga lik y o ‘n a lish d a (en g q isq a m asofa b o ‘y ic h a ) surib ag ‘d arm aga joylashtiradi. A ralash sxem ada kam ida ikkita buldozer ishlaydi.

Ulardan biri vagonlardan t o ‘k ilg a n j in s u y u m in i buriladigan pichog ‘i bilan ag‘darma pog‘onasi qirrasiga yaqin joygacha surib beradi, ik k in ch isi esa, jin s la rn i b u r ilm a y d ig a n p ic h o g ‘i (lemexi) bilan ix>g‘ona qiyalik
tekisligiga joylashtiradi. Ushbu sxema yuqori unumdorlikka ega bo‘lib, qoplama jinslarni pastki nim pog‘onaga joylashtirishda qollaniladi.
Kon jinslarini ag‘darmaga avtomobil transporti bilan tashilsa ag‘darm a hosil qiluvchi mexanizm sifatida DET-250, T-330 va T-500 rusumli traktorlar bazasida yaratilgan buldozerlardan foydalaniladi (16-rasm).
Kon jinslarining xususiyatlari lentali transport talablariga mos kelsa, u holda ag‘darma hosil qiluvchi mexanizm sifatida lentali konveyerlardan foydalaniladi. Bunda lentali konveyer asosida maxsus ishlab chiqarilgan JIH-225/200 rusumli konsolli ag‘darma htxsil qiluvchi mashina va transport-ag‘danna ko‘prigi kabi texnik vositalar qo‘llanadi.