1-Mavzu : Kon ishlarining mohiyati, asosiy tushunchalar va atamalar. Reja

Nazorat uchun savollar

1. 
   Ochiq usulda konlarni qazib olishda qanaqa qazish tizimlari qo‘llanadi?
   
2. 
   Pog ‘on a ish m aydonchasi sxem asi haqida um um iy
   

m a’lumotlar bering.

3. 
   Ochiq usulda kon qazish tizimlari qanday jarayonlar asosida tasniflanadi (E .F,Sheshko, N.V. M elnikov, V.V. Rjevskiy tasniflari)?
   
4. 
   Qazib chiqarish tizimi turlari va ulami qo‘llanishini izohlab
   

bering.

64 Mavzu : Ochiq usulda qazib olish sistemasi va ularning klassifikatsiyasi
Kon - kapital ishlariga (kon-qurilish) karyeming qurilish vaqtida bajariladigan ishlarga (karyer qurilishi boshlanishidan uni foydalanishga topshirishgacha), kapital va kesuvchi transheyalar o’tish bo’yicha ishlar, shuningdek ulaming chegaragacha pog’onalaming olinishi bo’yicha ishlar kiradi. Karyeming foydalanishga topshirilishining tayyorligi maxsus komissiya tomonidan o’matiladi va hujjat bilan tasdiqlanadi. Karyemi foydalanishga topshirish vaqtidagi kon ishlarining holati proekt tomonidan o’matiladi va kemislar rejasida har bir pog’onada o’matiladi (karyeming bortlari va pog’onalarining aniq belgilanishida, ishchi maydonlar va bermalar kengigiga rioya qilinishi, shuningdek topshirilish vaqtida foydali qazilmalaming normativ ochilgan zaxiralarining ma’lumotlari).
Bo’sh tog’ jinslarini tashqi ag’darmalarga tashish bilan qazib olishda ochilgan foydali qazilma zaxiralari bo’sh tog’ jinslarini qazish ishlarining ilgarilab borilishi bilan hosil qilinadi. Foydali qazilmaning turiga ko’ra ochilgan zaxiralar hajmi karyeming proekt unumdorligi bilan 6- 10oyda ta’minlashi kerak. Kon - kapital ishlaming hajmini kamaytirish maqsadida ishchi va ishchi bo’lmagan maydonlaning (berma) karyer qurilish davrida minimal qilib qabul qilinadi. B a’zida ulami karyer bortini tekislash uchun kattalashtiriladi, bu esa ularning turg’unligini oshirish va kon ishlari rejimini nazorat qilish uchun kerak.
Kon - kapital ishlaming hajmi quyidagi formula bilan aniqlanadi (мг):
K. =r„ +K.
Bunda, V,m- karyemi foydalanishga topshirish vaqtida o’tilgan tashqi kapital transheyalar hajmi, jm’ ;
karyeming foydalanishga topshirilishida karyeming birinchi holati

hajmi, jw’ .

Karyeming birinchi boshlanish hajmi uning ko’ndalang kesim yuzasining (rasm. 6.18) karyer maydoni uzunligiga ko’paytmasiga teng. Karyeming ko’ndalang kesimi grafik tuzulishlar yo’li bilan aniqlanadi. Avvar qazilma ko’ndalang kesimida gorizontal chiziqlar o’tkaziladi, ular karyer pastki pog’onalaming balandlik nuqtalariga mos keladi. Karyeming ko’ndalang kesimi qazib olish gorizontidan boshlanadi. Masshtabda ko’ndalang kesim kesuvchi transheya bilan chiziladi, u qazib olish gorizontida o’tiladi (karyemi foydalanishga topshirish vaqtida ochilgan), keyin uning yuqori qismlaridan yuzadagi karyer bortlari o ’tkaziladi. Kesuvchi transheyaning joylashuviga ko’ra ikkala bort ham ishchi bo’lishi mumkin yoki bitta bort - ishchi, ikkinchisi esa - ishchi emas bo’lishi mumkin. Qazib olish pog’onasining yuqori maydoni kengligi o’ziga ishchi maydon kengligini va ochilgan foydali qazilma zaxiralarining kengligini oladi.

1. 
   Rasm. F oydalanishga topshirish v a q tid a k a ry e rn in g k o ’n dalang kesimi:
   

Bpm - kesuvchi transheya asosining kengligi; 3,- foydali qazilmalaming ochilgan zaxiralari; 1 - karyerning oxirgi konturi
Karyeming ko’ndalang kesimiga ko’ra har bir pog’ona chegarasidagi kesilmalar maydoni aniqlanadi. Har bir pog’ona bo’yicha ishlar hajmi har bir pog’ona kesimi maydonining pog’oaning ish fronti uzunligiga ko’paytmasiga teng. Kerak bo’lganda pog’onadagi ishlar hajmi kesuvchi transheya o’tishga ketadigan ishlar hajmi va bortlami olish bo’yicha ishlarga bo’linadi. Shunday qilib, karyemi foydalanishga topshirish vaqtida kon - kapital ishlar hajmi har bir gorizont bo’yicha ishlar va kapital transheyalar tizimi yig’indisiga teng, ya’ni:
K ' = t SA +^ r
Bunda, 5, - i-pog’onaning kesilma maydoni, m;
Lt- i-pog’onaning ishlar fronti uzunligi, m;
p -kaiyem i foydalanishga topshirish vaqtida pog’onalar soni.
Kapital va kesuvchi transheyalami o ’tish bo’yicha ishlar, ishchi maydonlar va normativ ochilgan foydali qazilma zaxiralarini hosil qilish, kerakli uskuna, bu ishlaming ketma-ketligi va bajarilish vaqti hisoblar bilan aniqlanadi va karyeming qurilish grafikida ko’rsatiladi.
Kon kapital ishlar quyidagi ketma-ketlikda bajariladi. Birinchi pog’onani ochuvchi kapital transheyalar o ’tiladi. Keyin kapital transheya ortidan birinchi pog’onada kesuvchi transheya o ’tiladi. Bundan keyin birinchi pog’onaning bitta yoki ikkita borti olib tashlanadi. Keyin ikkinchi pog’onani ochuvchi kapital transheya o’tiladi. Ikkinchi kapital transheya oxiridan ikkinchi pog’ona kesuvchi
transheyasi o ’tiladi va h.k. Aniq holatlarda karyerning bu ko’rinishdagi qurilishi bir qancha o ’ziga hosliklarga ega bo’lishi mumkin.
Karyer qurilish grafikini tuzishda ekskavatoming ishga kirish tartibini ko’rib chiqish kerak, bu ulaming maksimal foydalanilishini, karyerning qurilishining minimal vaqti va sarfini ta’minlaydi.