1-мавзу: Суғуртанинг моҳияти ва функциялари
Sug‘urta faoliyatini tartibga soluvchi asosiy qonunchilik hujjatlari
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2. Sug‘urta faoliyatini tartibga soluvchi asosiy qonunchilik hujjatlari
Sug‘urta faoliyatini tartibga soluvchi qonun hujjatlarini ikki turga bo‘lish mumkin: sug‘urta faoliyatini tartibga soluvchi maxsus qonunlar; sug‘urta faoliyatini tartibga soluvchi umumiy qonunlar 244 Sug‘urta faoliyatini tartibga soluvchi maxsus qonunlarga O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 2002 yilning 5 aprelida qabul qilingan va shu yilning 28 mayida amaliyotga joriy etilgan «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi Qonuni hamda 2008 yil 21 aprelda qabul qilingan “Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urtalash to‘g‘risida”gi Qonuni, 2009 yil 16 aprelda qabul qilingan “Ish beruvchilarning fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida”gi Qonuni sug‘urta faoliyatini tartibga soluvchi maxsus qonunlar hisoblanadi. SHuni alohida ta’kidlash zarurki, sug‘urta munosabatlarida ishtirok etuvchi tomonlarning qonuniy manfaatlarini himoya etish maqsadida 1993 yili Oliy Majlis “Sug‘urta to‘g‘risida” Qonun qabul qilgan edi. O‘tgan yillar mobaynida mazkur qonunga ikki marta qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritildi. Tabiiyki, bu qonun o‘sha paytda mavjud bo‘lgan iqtisodiy jarayonlarni hisobga olgan holda ishlab chiqilgan va amaliyotga joriy etilgan. Boshqacha so‘z bilan aytganda, ushbu qonun sug‘urta munosabatlari qatnashchilari uchun biroz yumshatilgan holatda amal qildi. Jumladan, unda sug‘urta tashkilotlari tugatilgan taqdirda ularning sug‘urtalanuvchilar oldidagi majburiyatini bajarish tartibi to‘liq yoritilmagan. SHuningdek, bu qonunda qonunchilik talablarini buzganlik uchun tomonlarning javobgarligi o‘z aksini topmagan hamda davlat sug‘urta nazorati organining sug‘urta tashkilotlariga nisbatan ta’sir qilish imkoniyati keskin chegaralangan edi. Bayon etilgan holatlar mamlakatimiz iqtisodiy taraqqiyotining hozirgi bosqichi talablarini hisobga olgan holda, amaldagi “Sug‘urta to‘g‘risida”gi Qonunni yangilash va takomillashtirish zaruriyatini keltirib chiqardi. SHuni e’tiborga olib, 2002 yilning 4-5 aprel kunlari bo‘lib o‘tgan ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning sakkizinchi sessiyasida “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi yangidan ishlab chiqilgan qonun loyihasi deputatlar tomonidan atroflicha muhokama qilindi va qabul qilindi. Ma’lumki, sug‘urta sohasini huquqiy tartibga soluvchi 2002 yil aprel oyigacha amalda bo‘lgan qonun “Sug‘urta to‘g‘risida” deb ataladi. holbuki, biz 245 fikr-mulohaza yuritmoqchi bo‘lgan qonunning nomi esa “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida” deyiladi va shubhasiz, bu holat diqqatimizni o‘ziga jalb etdi. Ko‘pchilik muhtaram talabalarimizda haqli savol tug‘ilishi mumkin: sug‘urta va sug‘urta faoliyati tushunchalari o‘rtasida farq bormi? Savolga javoban biz mutaxassislar aytamizki: farq bor. Sug‘urtaning mohiyatini oddiy til bilan ifodalaydigan bo‘lsak, oldindan ko‘rib bo‘lmaydigan har xil hodisalar ro‘y berishi oqibatida yuridik va jismoniy shaxslar ko‘radigan zararlarni sug‘urta tashkiloti tomonidan qoplash bilan bog‘liq munosabat. SHuni esdan chiqarmaslik lozimki, sug‘urta tashkiloti o‘z xizmatini mijozlarga tegishli haq - sug‘urta mukofoti to‘lash evaziga ko‘rsatadi. Sug‘urtalovchi mijozlardan kelib tushgan sug‘urta mukofotlari hisobidan maqsadli pul jamg‘armalarini tashkil etadi va bu jamg‘arma mablag‘lari faqat sug‘urta hodisalari tufayli ko‘rilgan zararlarni qoplaydi. E’tibor bergan bo‘lsangiz, sug‘urta munosabatlarida ikkita tomon ishtirok etyapdi: sug‘urta tashkiloti (sug‘urtalovchi) va yuridik hamda jismoniy shaxslar (sug‘urtalanuvchilar). Endi, sug‘urta faoliyati tushunchasiga kelsak, qonunda ta’kidlanishicha, u sug‘urta bozori professional ishtirokchilarining sug‘urtani amalga oshirish bilan bog‘liq faoliyati. Sug‘urta bozorining professional ishtirokchilari faqatgina sug‘urtalovchi va sug‘urtalanuvchidan iborat emas. Unda qayta sug‘urtalovchilar, qayta sug‘urtalanuvchilar, sug‘urta brokerlari va agentlari ham ishtirok etadi. YAngi qonunning e’tiborga molik tomonlaridan biri, unda, aniqroq aytadigan bo‘lsak, uning 4-moddasida sug‘urtalovchilarning sug‘urtani amalga oshirish bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishlari mumkin emasligi qayd etilgan. Qayd etish joizki, sug‘urta faoliyati ham tadbirkorlikning bir ko‘rinishi. Mamlakatimizda iqtisodiyotni erkinlashtirish jarayonlari kechayotgan va tadbirkorlik harakatlariga keng yo‘l ochilayotgan bir paytda, tadbirkorlik tizimining muhim bo‘g‘inlaridan bo‘lgan- sug‘urtalovchilar uchun bunday cheklovning qonun yo‘li bilan belgilanishiga sabab nima? o‘tgan yillar tajribasi shundan dalolat beradiki, ko‘pgina sug‘urta 246 tashkilotlari “sug‘urtalovchi” niqobi ostida turli tijorat operatsiyalarini, xususan, savdo-vositachilik ishlarini amalga oshirdilar. YUridik va jismoniy shaxslarni sug‘urta qilish hisobiga kelib tushgan sug‘urta mukofotlari, qoidaga ko‘ra, sug‘urta qoplamalarini to‘lashga mo‘ljallangan zahira jamg‘armalarini tashkil etishga sarflanmasdan, balki sug‘urta faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishga sarflangan holatlar ham bo‘lgan. Sug‘urtaning eng asosiy prinsiplaridan biri-sug‘urtalovchilarning o‘z zimmalariga olgan majburiyatlarini bajarishni ta’minlaydigan sug‘urta zahiralariga ega bo‘lishidir. Taassufki, ba’zi sug‘urtalovchilarimiz, bunday zahiralarni shakllantirmaganliklari oqibatida murakkab moliyaviy holatni boshidan kechirganligi sir emas. Ayniqsa, bu ko‘p ming sonli sug‘urtalanuvchilar uchun noqulay vaziyatni vujudga keltirishi mumkin. «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida» Qonunning diqqatga sazovor joylaridan yana biri, uning 10-moddasida sug‘urta tashkilotlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibini aniq ko‘rsatib qo‘yilganligidir. Ma’lumki, qonun hujjatlariga muvofiq, aksiyadorlik jamiyati shaklida tashkil etilgan sug‘urta tashkilotlari o‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida davlat ro‘yxatiga olinganlar. Ammo, uzoq vaqt, aniqrog‘i, 1998 yilning birinchi yarmigacha sug‘urta faoliyatini tartibga solish vakolati berilgan davlat sug‘urta nazorati organining tashkil etilmaganligi va ilgari Adliya vazirligida davlat ro‘yxatiga olingan tashkilotlarning faoliyati hech kim tomonidan nazorat qilinmaganligi oqibatida yangi tashkil etilgan sug‘urta tashkilotlarini davlat ro‘yxatiga olishda muammolar paydo bo‘lgan. «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi Qonun 29 ta moddadan iborat. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 52-bobi sug‘urtaviy huquqiy munosabatlarga bag‘ishlangan. Unda jami 47 ta modda mavjud. Kodeks sug‘urta tashilotlari bilan sug‘urtalanuvchilar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga solsa, «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi Qonun sug‘urta tashkilotlari va davlat o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga soladi. 247 Mustaqillik yillari sug‘urta sohasini huquqiy tartibga solishga qaratilgan qator qonunchilik hujjatlari qabul qilindi. Sug‘urta faoliyatini tartibga soluvchi dastlabki “Sug‘urta to‘g‘risida”gi Qonun 1993 yil 6 mayda qabul qilingan. Keyinchalik mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida, sug‘urta tizimida yuz bergan o‘zgarishlarni hisobga olib, mazkur qonun bekor qilindi va yangi tahrirda “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi Qonun qabul qilindi. 1993-2009 yillar davomida milliy sug‘urta tizimi faoliyatini qonuniy tartibga solish bilan bog‘liq o‘nlab qonunchilik hujjatlari qabul qilindi va ular muntazam takomillashtirilib borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasida sug‘urta faoliyati qonunchilik bazasini shartli ravishda to‘rt guruhga ajratish mumkin. 1) Sug‘urtalovchilar va boshqa sug‘urta bozori professional ishtirokchilarini tuzish, ularning faoliyatini litsenziyalash, yuritish va tugatish hamda sug‘urta shartnomalarini imzolash va ijro etilishini ta’minlash bilan bog‘liq qonunchilik hujjatlari. Mazkur qonunchilik hujjatlari tarkibiga, birinchi galda, O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksini kiritish mumkin. Ushbu kodeksning 52-bobi sug‘urtaga bag‘ishlangan bo‘lib, unda jami 48 ta modda mavjud. Kodeksda mulkiy, shaxsiy sug‘urta va zarar etkazganlik uchun javobgarlikni hamda tadbirkorlik xavfini sug‘urta qilish bo‘yicha shartnomalarni tuzish shartlari bayon etilgan. SHuningdek, sug‘urtalashga yo‘l qo‘yilmaydigan manfaatlar ham kodeksda ko‘rsatib o‘tilgan. Sug‘urtalashga yo‘l qo‘yilmaydigan manfaatlarga quyidagilar kiradi: - g‘ayriqonuniy manfaatlarni sug‘urtalashga yo‘l qo‘yilmaydi; - qimor, lotereya va garov o‘yinlarida ishtirok etishda ko‘riladigshan zararni sug‘urtlashga yo‘l qo‘yilmaydi; - garovga olinganlarni ozod qilish maqsadida shaxs majburan qilishi mumkin bo‘lgan harajatlarni sug‘urtalashga yo‘l qo‘yilmaydi. Fuqarolik kodeksida majburiy sug‘urta va majburiy davlat sug‘urtasini amalga oshirishning o‘ziga xos xususiyatlari yoritilgan. Xususan, majburiy 248 sug‘urta sug‘urta qildiruvchining o‘z mablag‘lari, davlat majburiy sug‘urtasi esa Davlat byuyudjeti mablag‘lari hisobidan amalga oshirilishi ta’kidlangan. Kodeksning eng muhim jihati shundaki, unda sug‘urta shartnomasining mazmuniga oid normalar mavjud. Masalan, kodeksning 922-moddasida sug‘urta shartnomasining muhim shartlari keltirilgan. Sug‘urta faoliyatini tartibga soluvchi qonunchilik hujjatlari ichida 2002 yil 5 aprelda qabul qilingan “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida” gi Qonun muhim o‘rin tutadi. Mazkur qonunga 2009 yil 1 oktyabr holatiga qadar qator qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritilgan. Ushbu qonunning muhim tomoni shundaki, unda maxsus vakolatli davlat organining vakolatiga kiruvchi vazifalari bayon etilgan, bundan tashqari, unda sug‘urta bozori professional ishtirokchilarini tuzish va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish, sug‘urtalovchilarning ustav fondiga o‘rnatilgan talablar ko‘rsatib o‘tilgan. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2002 yil 27 noyabrdagi 413-sonli qarori asosida “Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini litsenziyalash to‘g‘risida Nizom” tasdiqlangan. Nizomda litsenziya talablari va shartlari, litsenziya olish uchun zarur bo‘lgan hujjatlar, arizalarni ko‘rib chiqish va litsenziya berish yoki litsenziya berishni rad etish to‘g‘risida qaror qabul qilish kabi masalalar yoritilgan. Sug‘urtalovchining sug‘urta faoliyatini litsenziyalashdagi asosiy masalalardan biri amalga oshirilishi rejalashtirilgan sug‘urta faoliyatining iqtisodiy asoslanishi hisoblanadi. Asosnomada litsenziya talabgorining sug‘urtalash operatsiyalarini rivojlantirish prognozi, ehtimol tutilgan qayta sug‘urtalash bitishuvlari va sug‘urta zahiralarining hisob-kitob rejasini o‘z ichiga oluvchi litsenziyalanayotgan sug‘urta klassi bo‘yicha biznes-reja ilova qilingan bo‘lishi lozim. Maxsus vakolatli davlat organiga da’vogar sug‘urtalashning litsenziya talab qilinadigan turlari bo‘yicha qoidalarni ham tiaqdim etishi talab qilinadi. Qoidada sug‘urtalash ob’ektlari doirasi va sug‘urta shartnomasidagi umumiy istisnolar, sug‘urta hodisalari ro‘yxati belgilanishi zarur. SHuningdek, sug‘urta qilish 249 qoidalarida sug‘urta mukofotlari tariflari, sug‘urtalashning eng ko‘p (eng kam) muddati, sug‘urta shartnomalarini tuzish va sug‘urta mukofotlarini to‘lash tartibi, tomonlarning sug‘urta shartnomasi bo‘yicha o‘zaro majburiyatlari va sug‘urta shartnomalari bo‘yicha to‘lovni rad etishning mumkin bo‘lgan holatlari, sug‘urta shartnomasi bo‘yicha e’tirozlarni ko‘rib chiqish tartibi ham atroflicha o‘z aksini topgan bo‘lishi kerak. “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga asosan maxsus vakolatli davlat organi sug‘urtalovchining ijro etuvchi organi rahbarlari va bosh buxgalteriga ijro etilishi majburiy bo‘lgan malaka talablarini belgilaydi. SHunga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2008 yil 11 iyundagi 61-son buyrug‘i bilan “Sug‘urtalovchining (sug‘urta brokerining) rahbariga va bosh buxgalteriga qo‘yiladigan malaka talablari to‘g‘risida”gi Nizom tasdiqlangan. Ushbu Nizom 2008 yil 18 iyunda O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 1827-son bilan davlat ro‘yxatiga olingan. Nizomga muvofiq sug‘urtalovchi yoki sug‘urta brokeri va bosh buxgalteri lavozimiga tavsiya etilayotgan nomzodlarning hujjatlari O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga ular lavozimga tayinlanishidan oldin malaka talablariga javob berishini o‘rganish nuqtai nazaridan taqdim etiladi. Nizomga asosan sug‘urtalovchining yoki sug‘urta brokerining rahbari quyidagi malaka talablariga javob berishi kerak: a) O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim muassasalarida olingan oliy ma’lumotga yoki x’orijiy davlatlarning ta’lim muassasalarida olingan hamda qonun hujjatlariga muvofiq O‘zbekiston Respublikasigi oliy ma’lumotga ekvivalent deb tan olingan oliy ma’lumotga ega bo‘lishi; b) sug‘urta sohasida ikki yildan kam bo‘lmagan ish stajiga ega bo‘lishi. Bundan tashqari, sug‘urtalovchi va sug‘urta brokerining bosh buxgalteri quyidagi malaka talablariga mos kelishi shart: a) O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim muassasalarida olingan oliy ma’lumotga yoki xorijiy davlatlarning ta’lim muassasalarida olingan hamda qonun hujjatlariga 250 muvofiq O‘zbekiston Respublikasigi oliy ma’lumotga ekvivalent deb tan olingan oliy ma’lumotga ega bo‘lishi; b) buxgalter sifatida 3 yildan kam bo‘lmagan ish stajiga ega bo‘lishi, shundan sug‘urta sohasida buxgalter sifatida bir yildan kam bo‘lmagan ish stajiga ega bo‘lishi kerak. 2) Sug‘urtalovchilar uchun prudensial talablarni belgilovchi normativ- huquqiy hujjatlar. Sug‘urta faoliyatini tartibga solish bilan bog‘liq prudensial talablar O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2008 yil 22 apreldagi 41-son buyrug‘iga muvofiq tasdiqlangan va O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2008 yil 12 mayda 1806-son bilan davlat ro‘yxatidan o‘tgan “Sug‘urtalovchilar va qayta sug‘urtalovchilarning to‘lov qobiliyati to‘g‘risida Nizom”, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2008 yil 20 noyabrdagi 107-son buyrug‘iga binoan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2008 yil 15 dekabrda 1882-son bilan davlat ro‘yxatiga olingan “Sug‘urtalovchilarning sug‘urta zahiralari to‘g‘risidagi Nizom” va boshqa shu kabi normativ-huquqiy hujjatlarda o‘z ifodasini topgan. Xususan, “Sug‘urtalovchilar va qayta sug‘urtalovchilarning to‘lov qobiliyati to‘g‘risida”gi Nizomda sug‘urtalovchining alohida tavakkalchiliklar bo‘yicha majburiyatlarining yo‘l qo‘yiladigan eng ko‘p miqdori sug‘urta zahiralari va o‘z mablag‘lari manbalari summasining 20 foizidan oshmasligi shart ekanligi ko‘rsatib o‘tilgan. Masalan, sug‘urtalovchining sug‘urta zahiralari va o‘z mablag‘lari miqdori 5,0 mlrd so‘mni tashkil etadi. Demak, nizomga asosan sug‘urtalovchining alohida tavakkalchiliklar, ya’ni bitta sug‘urta shartnomasi doirasida zimmasiga olmoqchi bo‘lgan majburiyati 1,0 mlrd so‘mdan oshib ketmasligi zarur. Agar sug‘urta majburiyati miqdori 1,0 mlrd so‘mdan oshib ketsa, u holda sug‘urtalovchi oshgan summani qayta sug‘urta qilishi shart. Umumiy sug‘urta sohasida yoki faqat qayta sug‘urta qilish faoliyatini amalga oshiradigan sug‘urtalovchilar uchun majburiyatlarning jami miqdori o‘z mablag‘lari manbalari summasining 200 foizidan oshib ketmasligi zarur. Bu haqda 251 “Sug‘urtalovchilar va qayta sug‘urtalovchilarning to‘lov qobiliyati to‘g‘risida”gi Nizomda aniq ko‘rsatib qo‘yilgan. Sug‘urtalovchining o‘z mablag‘lari deganda, ustav fondi, qo‘shimcha kapital, zahira kapitali, taqsimlanmagan foyda va maqsadli tushumlar summalarining yig‘indisi tushuniladi. Amaldagi qonunchilik hujjatlari bo‘yicha sug‘urtalovchilar yuridik va jismoniy shaxslarni sug‘urta qilish shartnomalari bo‘yicha kelib tushgan sug‘urta mukofotlari hisobidan o‘rnatilgan tartibda sug‘urta zahirasiga mablag‘lar ajratishi shart. Sug‘urta zahiralarini shakllantirish bo‘yicha talablar va ularni hisob-kitob qilish tartibi “Sug‘urtalovchilarning sug‘urta zahiralari to‘g‘risida”gi Nizomda qayd etilgan. Sug‘urta zahiralari har bir sug‘urta turi bo‘yicha sug‘urta tovoni to‘lanishi zarur bo‘lgan valyutada shakllantiriladi. Sug‘urtalovchi sug‘urta zahirasini buxgalteriya hisobotini tuzish paytida hisobot davri holatiga sug‘urta faoliyatini amalga oshirish bo‘yicha olingan moliyaviy natijani aniqlashda hisoblaydi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2008 yil 11 iyuldagi 77- sonli, Davlat soliq qo‘mitasining 2008-3-sonli va Monopoliyadan chiqarish, raqobat va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash davlat qo‘mitasining 2008 yil 26 iyuldagi 13-son qarorlari bilan tasdiqlangan va O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2008 yil 15 avgustda 1842-son bilan ro‘yxatga olingan “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganligi uchun sug‘urtalovchilarga jarima sanksiyalarini qo‘llash tartibi to‘g‘risida”gi Nizomda sug‘urtalovchilarga sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun jarima sanksiyalarini qo‘llash tartibi belgilangan. Nizom O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 21 maydagi PQ-872-sonli “Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada isloh qilish va rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Qaroriga muvofiq ishlab chiqilgan. Mazkur Nizomga muvofiq sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganligi uchun sug‘urtalovchilarga jarima sanksiyalarini qo‘llash to‘g‘risidagi qarorlar sug‘urta faoliyatini tartibga soluvchi va nazorat qiluvchi maxsus vakolatli davlat organi- O‘zbekiston Respublikasi 252 Moliya vazirligi tomonidan qabul qilinadi. Sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlari, sug‘urtalovchilar tomonidan buzganligi uchun ularga sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq sug‘urtalovchi uchun belgilangan ustav fondi eng kam miqdorining 1,0 foizi miqdorigacha jarima solinadi. 3) Sug‘urta munosabatlari ishtirokchilariga imtiyozlar berish bilan bog‘liq qonunchilik hujjatlari. Bunday toifadagi hujjatlarga O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2006-2010 yillarda O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatish va sersis sohasi rivojlanishini jadallashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2006 yil 17 apreldagi PQ-325 son, “2010 yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatish va sersis sohasi rivojlanishini jadallashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 2007 yil 21 maydagi PQ-640- son qarorlarini hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Sug‘urta xizmatlari bozorini rivojlantirish va yanada isloh qilish bo‘yicha chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi 2007 yil 10 apreldagi 618-son Farmoni hamda “Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada isloh qilish va rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2008 yil 21 maydagi PQ-872-son Qarori kiradi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2006-2010 yillarda O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatish va sersis sohasi rivojlanishini jadallashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2006 yil 17 apreldagi PQ-325-son Qaroriga asosan sug‘urta faoliyatidan olinadigan daromad (foyda) 3 yil muddatga daromad (foyda) solig‘i to‘lashdan ozod etildi. SHuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatish va sersis sohasi rivojlanishini jadallashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 2007 yil 21 maydagi PQ-640 son Qaroriga muvofiq sug‘urta bozori professional ishtirokchilari daromad (foyda) solig‘i to‘lashdan ozod etildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada isloh qilish va rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2007 yil apreldagi PQ-618 son Qarori mamlakatimizda sug‘urta bozorini yangi pog‘onaga ko‘tarilishida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Avvalo mazkur farmonga asosan 253 sug‘urta bozorini rivojlantirish hamda yuridik va jismoniy shaxslarning sug‘urtalashda keng qatnashishini rag‘batlantirish maqsadidi mol-mulkni va hayotni uzoq muddatga sug‘urtalash bo‘yicha sug‘urta mukofotlari soliqqa tortilmasligi belgilab qo‘yildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada isloh qilish va rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2008 yil 21 maydagi PQ-872- son Qarori asosida sug‘urtalovchilarga soliq imtiyozlari berildi (3-ilova). YA’ni, 2008 yilning 1 iyunidan boshlab uch yil muddatga yuridik va jismoniy shaxslarning sug‘urtalovchilar aksiyalari bo‘yyicha dividendlar ko‘rinishida olingan daromadlari yuridik shaxslarning foyda solig‘i hamda jismoniy shaxslarning daromad solig‘ini tshlashdan ozod qilindi. SHuningdek, sug‘urtalovchilarning dividendlar va foizlar ko‘rinishida olingan daromadlari ham yuridik shaxslarning foyda solig‘ini to‘lashdan ozod qilindi va soliqdan bo‘shagan mablag‘lar respublika hududlarida, birinchi navbatda, qishloq joylarida hududiy bo‘linmalarni, keng tarmoqli agentlik tizimini tashkil qilish, shuningdek, ularning mlddiy-texnika bazasini rivojlantirishga maqsadli yo‘naltirilishi qarorda qat’iy belgilab qo‘yildi. 4) Sug‘urtaning ayrim turlarini amalga oshirish tartibini belgilovchi qonunchilik hujjatlari. Sug‘urta faoliyatini tartibga solishga qaratilgan qonunchilik hujjatlarining mazkur guruhiga «Umumiy foydalanishdagi havo, temir yo‘l, ichki suv va avtomobil transporti yo‘lovchilarining majburiy shaxsiy sug‘urtasi to‘g‘risida» 1993 yil 7 mayda, «Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida» 2008 yil 21 aprelda va «Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida» 2009 yil 16 aprelda qabul qilingan qonunlarni kiritish mumkin. 2008 yil 21 aprelda qabul qilingan “Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida”gi Qonun 41 moddadan iborat bo‘lib, unda majburiy sug‘urtani amalga oshirishning tartibi va shartlari, xususan, transport vositalari egalarining o‘z fuqarolik javobgarligini 254 sug‘urta qilish majburiyati, majburiy sug‘urta shartnomasi, majburiy sug‘urta bo‘yicha sug‘urta tariflarini davlat tomonidan tartibga solish kabi huquqiy normalar o‘z aksini topgan. SHuningdek, sug‘urta mukofoti, sug‘urta mukofoti bo‘yicha siylovlar, majburiy sug‘urtani amalga oshiruvchi sug‘urtalovchilarga qo‘yilgan talablar, sug‘urta hodisalari sodir bo‘lishi natijasida etkazilgan zararlarni qoplash tartibi ham mazkur qonunda yoritib berilgan. Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish qoidalari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Transport vositalari egalarining Fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari haqida” 2008 yil 24 iyundagi 141-sonli qaroriga asosan tasdiqlangan. Ushbu qarorda majburiy sug‘urtani amalga oshirishning barcha qirralari ko‘rsatib o‘tilgan. 2009 yil 16 aprelda “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilindi. Bu qonunni qabul qilishdan maqsad xodim o‘z mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog‘liq holda mehnatda mayib bo‘lishi, kasb kasalligiga chalinishi yoki sog‘ligi boshqacha tarzda shikastlanishi natijasida uning hayoti va sog‘ligiga etkazilgan zararni qoplash bo‘yicha ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish hisoblanadi. Qonunda ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilishni amalga oshirish shartlari va tartibi, sug‘urta hodisasi yuz berganda sug‘urta tovonini to‘lash kabi huquqiy normalar yoritilgan. SHuningdek, ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish sub’ektlarining huquq va majburiyatlari, sug‘urtalovchi va annuitetlar shartnomasi bo‘yicha sug‘urtalovchi faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlari ham qonunda aniq bayon etilgan. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 2009 yil 24 iyunda “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari haqida” 177- sonli qaror qabul qildi. Bu qarorga muvofiq ish beruvchining fuqarolik 255 javobgarligini majburiy sug‘urta qilish qoidalari tasdiqlandi. Mazkur qoidalarda ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish shartnomasini tuzish, o‘zgartirish va uning amal qilishini muddatidan oldin to‘xtatish tartibi, sug‘urta summasi, sug‘urta mukofoti va uni to‘lash shartlari, shartnomada ishtirok etuvchi tomonlarning huquq va majburiyatlari kabi holatlarni huquqiy tartibga soluvchi jihatlar ko‘rsatib o‘tilgan Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|