1-мавзу: Суғуртанинг моҳияти ва функциялари
Jismoniy shaxslar bilan shartnomalar tuzish va sug‘urta polislarini
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3. Jismoniy shaxslar bilan shartnomalar tuzish va sug‘urta polislarini
rasmiylashtirish tartibi Fuqarolarga tegishli mulklarni sug‘urta qilish bo‘yicha shartnoma tuzish ularga o‘rnatilgan shakldagi sug‘urta polisini berish orqali rasmiylashtiriladi. Bu erda mulklarning turi (uy mulki, uy-joy, hayvonlar, transport vositasi (kasko), avtomobilning o‘zini, haydovchisini va yukni birgalikda sug‘urta qilish (avto- kombi)) e’tiborga olinadi. Sug‘urta polisi nusxa oluvchi qog‘oz asosida aniq va ko‘zda tutilgan barcha ma’lumotlarni ko‘rsatgan holda to‘ldiriladi. Moboda, polisda qaysidir grafa to‘ldirilmasdan qolsa, u holda o‘sha joyga chiziqcha qo‘yiladi. Polisni rasmiylashtirish chog‘ida unga tuzatishlar kiritish, sug‘urta qildiruvchining ismi va familiyasini qisqartirilgan holda yozishga yo‘l qo‘yilmaydi. Agar sug‘urta polisini 280 yozishda xatoliklarga yo‘l qo‘yilsa, u holda unga “buzilgan” degan yozuv yoziladi va uning o‘rniga yangi blanka to‘ldiriladi hamda buzilgan polis sug‘urta agentining hisobotiga tikiladi va sug‘urtalovchiga topshiriladi. Sug‘urta qildiruvchining sug‘urtalangan transport vositasi o‘rniga boshqa transport vositasini olgan taqdirda sug‘urta shartnomasi qaytadan tuziladigan bo‘lsa, bunday holatda sug‘urta qildiruvchiga o‘rnatilgan tartibda to‘ldirilgan yangi sug‘urta polisi beriladi. Eski sug‘urta polisini sug‘urta qildiruvchi sug‘urta agentiga qaytarishi shart. Sug‘urta agenti o‘z navbatida sug‘urta qildiruvchi qaytarib bergan sug‘urta polisini va yangidan rasmiylashtirigan sug‘urta polisining nusxasini sug‘urtalovchiga topshiradi. Bunday holatlarda yangidan berilgan sug‘urta polislarida oldingi polisning raqami, uni amal qilish muddati hamda sug‘urta qilingan transport vositasining turi va markasi ko‘rsatilgan holda “Qayta rasmiylashtirilgan” deb belgi qo‘yiladi. Sug‘urta shartnomasi amalda bo‘lgan davrda sug‘urta qildiruvchi sug‘urta polisini yo‘qotib qo‘ysa, uning yozma arizasiga asosan unga sug‘urta polisning dublikati beriladi. Dublikat sug‘urtalovchida saqlanayotgan sug‘urta agentining hisobotidagi yo‘qotilgan sug‘urta polisi nusxasi asosida rasmiylashtiradi. Dublikatga quyidagi yozuv yozib qo‘yiladi: “________________ seriyali___________ - raqamli yo‘qotilgan sug‘urta polisi o‘rniga berildi”. Sug‘urta polisi sug‘urta qildiruvchiga, agar u sug‘urta mukofotini naqd pul bilan to‘lasa, sug‘urta shartnomasi tuzilishi bilanoq beriladi. Agar sug‘urta mukofoti naqd pulsiz shaklda to‘lanadigan bo‘lsa, sug‘urta polisi sug‘urta mukofoti sug‘urtalovchining hisob raqamiga kelib tushgandan so‘ng 3 kundan kechiktirmasdan sug‘urta qildiruvchiga beriladi. Fuqaroning hohishaga ko‘ra mulkiy sug‘urta shartnomasi, sug‘urta mukofotini, nafaqat naqd pul to‘lash, balki, naqd pulsiz shaklda, ya’ni sug‘urta qildiruvchining ish joyi buxgalteriya orqali yoxud hisob raqamidan pul o‘tkazish yo‘li bilan tuzilishi mumkin. Bunday sug‘urta shartnomasini tuzish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Sug‘urta qildiruvchi fuqaro belgilangan shakldagi blankada o‘zi mehnat qilayotgan korxona yoki tashkilot buxgalteriyasiga uning nomiga hisoblangan ish haqidan sug‘urta mukofotini to‘lashni ko‘rsatgan holda yozma topshiriqnoma beradi. Topshiriqnomada fuqaroga tegishli mulkning turi, sug‘urta to‘lovi miqdori va sug‘urta qildiruvchining qaysi oydagi oylik ish haqidan sug‘urta mukofoti to‘lash uchun pulni ushlab qolish lozimligi aniq bayon etiladi. Sug‘urta qildiruvchining topshirig‘iga muvofiq u ishlayotgan tashkilot buxgalteriyasi uning 281 oylik ish haqidan sug‘urta mukofotini ushlab qolishi va bu mablag‘ni sug‘urtalovchining hisob raqamiga o‘tkazishga majburdir. Agar qandaydir sababga ko‘ra sug‘urta qildiruvchi o‘z mulkini sug‘urta qilish bo‘yicha shartnomani tuzish to‘g‘risidagi qarorini o‘zgartirsa, sug‘urta mukofoti to‘langunga qadar tashkilot buxgalteriyasiga topshiriqni bekor qilish bo‘yicha yozma topshiriq berishi mumkin. Sug‘urta agenti o‘zi rasmiylashtirgan sug‘urta polislari va boshqa hujjatlarning to‘g‘riligini tekshirish (tarif stavkalarini qo‘llanilishi, sug‘urta mukofotini hisoblanishi va boshqalar) uchun ularni sug‘urtalovchiga taqdim etishi mumkin. Hujjatlarning to‘g‘ri rasmiylashtirilganligini ko‘zdan kechirish, bevosita, sug‘urta agenti ishtirokida amalga oshiriladi. Agar tekshirish natijasida hujjatlarni rasmiylashtirish bo‘yicha kamchiliklar aniqlansa, ularni zudlik bilan bartaraf etish choralari ko‘riladi. Sug‘urta agenti sug‘urta qildiruvchi fuqarolar ishlayotgan tashkilot buxgalteriyasida u tomonidan topshirilgan topshiriq ro‘yxat nusxasida zaruriy qaydlar amalga oshirilganligini tekshirish shart. YA’ni, ushlab qolingan va o‘tkazilgan sug‘urta mukofotlari umumiy summasi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma to‘ldirilganligi, sug‘urta mukofotini oylik ish haqidan ushlab qolish bo‘yicha topshiriq bergan barcha sug‘urta qildiruvchilar uchun hisoblangan sug‘urta mukofoti sug‘urtalovchi hisob raqamiga to‘liq ko‘chirilganligi va pul ko‘chirishni amalga oshirgan buxgalterning imzosi mavjudligi tekshirib ko‘riladi. Moboda, u yoki bu fuqaro uchun sug‘urta mukofoti summasi ko‘chirilmagan bo‘lsa, uning sabablari ko‘rsatiladi (masalan, “ishdan bo‘shagan”, “ish haqi hisoblanmagan”, “topshiriq bekor qilingan”). Sug‘urtalovchining hisob raqamiga sug‘urta mukofoti kelib tushgandan va sug‘urta agenti tomonidan sug‘urta qildiruvchilar mehnat qilayotgan tashkilot buxgalteriyasidan topshiriqnomalar ro‘yxati nusxasi olingandan so‘ng sug‘urta polislari shartnomaning amal qilish muddati va sug‘urta mukofoti to‘langan sana ko‘rsatilgan holda to‘liq rasmiylashtiriladi. Sug‘urta polisini sug‘urta qildiruvchiga topshirish kuni polis berilgan sana sifatida qayd etiladi. Topshiriqnoma bergan fuqaro uchun sug‘urta mukofoti to‘lanmagan taqdirda bu shaxs uchun sug‘urta shartnomasi tuzilmagan hisoblanadi. Agar fuqaro mulkini sug‘urta qilish bo‘yicha shartnoma sug‘urta mukofotini naqd pulsiz shaklda to‘lash va sug‘urta polisini taqdim etish bilan bir vaqtning o‘zida sug‘urta mukofotlarini to‘langanligi to‘g‘risidagi topshiriqnoma olingan bo‘lsada, ammo sug‘urta mukofoti haqiqatda pul ko‘chirish yo‘li bilan o‘tkazilmagan bo‘lsa, u holda sug‘urta polisining nusxasiga tegishli 282 ma’lumot qayd etiladi. Bundan tashqari, sug‘urta agenti sug‘urta mukofoti to‘lamagan shaxsga berilgan sug‘urta polisini qaytarib olishi va uni sug‘urtalovchiga topshirishi shart. Sug‘urta mukofotini naqd pulsiz shaklda to‘lash yo‘li bilan fuqaroga tegishli mulkni sug‘urta qilish bo‘yicha shartnoma tuzilayotganda sug‘urta agenti mazkur sug‘urta turining ixtiyoriylik tamoyiliga asoslanishiga qatiy rioya etishi lozim. Sug‘urta mukofotini oylik ish haqi hisobidan to‘lash to‘g‘risidagi topshiriqnoma sug‘urta qildiruvchi tomonidan shaxsan imzolanishi lozim. Sug‘urta polisi sug‘urta mukofotini oylik ish haqidan to‘lash bo‘yicha topshiriqnoma bergan fuqaroning oila a’zolaridan birining nomiga ham yozilishi mumkin, ammo bu haqda to‘lov topshiriqnomasida tegishli yozuv qayd etilgan bo‘lishi zarur. Sug‘urtalovchining jismoniy shaxslar mol-mulkini sug‘urta qilish qoidalarida mulkni ko‘rikdan o‘tkazib, keyin sug‘urtaga qabul qilish zarurligi ko‘rsatilgan bo‘lsa, u holda sug‘urta agenti bu qoidagi rioya etishi kerak. Sug‘urta shartnomasi qaysi muddatga tuzilgan bo‘lsa, shartnoma kuchga kirgan sanadan to u amalda bo‘lgan sanagacha davom etadi, ya’ni kuchga kirgan sanadan bir kun oldin tugaydi. Masalan, sug‘urta shartnomasi 1 yil muddatga tuzildi va 2008 yil 5 oktyabrda kuchga kirdi. Uning amal qilish muddati 2009 yil 4 oktyabrda tugaydi. Bayon etilgan mazkur tartib ilk marta tuzilayotgan sug‘urta shartnomalari yoki oldin tuzilgan va amal qilish muddati tugagandan so‘ng yangi muddatga rasmiylashtirilayotgan shartnomalar uchun qo‘llaniladi. SHuningdek, bunday tartib sug‘urta summasi miqdori oshishi bilan bog‘liq qo‘shimcha shartnomalarni imzolashda ham qo‘llaniladi. Transport vositasini sug‘urta qilishda sug‘urta shartnomasi, agar bu transport vositasi avtosalondan sotib olinayotgan bo‘lsa shu zahoti shartnoma rasmiylashtiriladi, ammo uning kuchga kirishi transport vositasini haqiqatda olgan kundan boshlanadi. Hayvonlar kasalliklardan nobud bo‘lgan holatda sug‘urtalovchining sug‘urta tovonini to‘lash majburiyati sug‘urta shartnomasi kuchga kirgandan so‘ng 10 kundan keyin boshlanadi. Masalan, 15 yanvarda sug‘urta mukofotini naqd pul to‘lash yo‘li bilan tuzilgan sug‘urta shartnomasi bo‘yicha sug‘urtalovchining javobgarligi 26 yanvardan boshlanadi. Biroq, sug‘urtalovchining kasalliklardan nobud bo‘lgan hayvonlar uchun sug‘urta tovonini to‘lash majburiyati 6 fevraldan, ya’ni sug‘urta shartnomasi kuchga kirgan kundan 10 kun keyin boshlanadi. Jismoniy shaxslarga tegishli uy mulki, inshootlar va transport vositalarini sug‘urta qilish bo‘yicha asosiy shartnoma amalda bo‘lgan davrda sug‘urta qildiruvchining taklifiga asosan sug‘urta summasi miqdorini oshirish bo‘yicha 283 qo‘shimcha kelishuvga erishilishi mumkin. Bunday holatda ham asosiy shartnomada, ham qo‘shimcha kelishuvda ko‘rsatilgan uy mulklari, inshootlar va transport vositasining umumiy sug‘urta summasi ularning amaldagi narxlardan kelib chiqqan holdagi (eskirish summasi hisobga olingan holda) qiymatidan oshib ketishi mumkin emas. Inshootlarni sug‘urta qilish bo‘yicha amalda bo‘lgan sug‘urta shartnomasiga qo‘shimcha kelishuv yana shunday holatlarda tuzilishi mumkinki, mazkur inshootga etkazilgan zarar qoplangandan so‘ng sug‘urta qildiruvchi inshootni ta’mirdan chiqarib, sug‘urta summasini oshirishga hohish bo‘lganda. Qo‘shimcha kelishuv faqat asosiy shartnomaning amal qilish muddatiga qadar tuzilishi mumkin. Masalan, asosiy shartnomaning amal qilish muddati 10 dekabrda tugaydi. Demak, mazkur asosiy shartnomaga qo‘shimcha kelishuv 10 dekabrgacha bo‘lgan muddatga tuzilishi mumkin. Qo‘shimcha kelishuv bo‘yicha sug‘urta mukofoti, qoidaga ko‘ra, sug‘urta mukofoti yillik summasidan kelib chiqqan holda quyidagi miqdorlarda to‘lanadi: Uy mulkini sug‘urta qilishda sug‘urta mukofotlari yillik sug‘urta mukofotlari summasining quyidagi miqdorlarida to‘lanadi: 1 oyga - 15foizi; 2 oyga – 30 foizi; 3 oyga – 40 foizi; 4 oyga – 50 foizi; 5 oyga – 60 foizi; 6 oyga – 70 foizi; 7 oyga – 75 foizi; 8 oyga – 80 foizi; 9 oyga – 85 foizi; 10 oyga – 90 foizi; 11 oyga – 95 foizi. Inshootlar va transport vositalarini sug‘urta qilishda (kasko) sug‘urta mukofotlari yillik sug‘urta mukofotlari summasining quyidagi miqdorlarida to‘lanadi: 1 oyga – 20 foizi; 2 oyga – 40 foizi; 3 oyga – 45 foizi; 4 oyga – 50 foizi; 5 oyga – 60 foizi; 6 oyga – 70 foizi; 7 oyga – 75 foizi; 8 oyga – 80 foizi; 9 oyga – 85 foizi; 10 oyga – 90 foizi; 11 oyga – 95 foizi. Bunda shuni e’tiborga olish lozimki, to‘liq bo‘lmagan oy uchun to‘langan sug‘urta mukofoti to‘liq oy uchun to‘langan deb hisoblanadi. Misol: asosiy shartnomaga qo‘shimcha kelishuvning amal qilish muddati 2009 yil 18 yanvardan 2009 yilning 23 sentyabrigacha belgilangan, ya’ni asosiy shartnomaning amal qilish muddatigacha. Bu erda sug‘urta mukofoti 9 oy uchun to‘liq to‘lanadi, 8 oy uchun – to‘liq (18 yanvardan 17 sentyabrgacha), to‘liq bo‘lmagan 1 oy uchun (18 sentyabrdan 23 sentyabrgacha) ham to‘liq oy uchun to‘langan deb hisoblanadi. Sug‘urta shartnomalarini qaytadan tuzish. Sug‘urta qildiruvchi sug‘urta shartnomasi muddati tugagunga qadar uni yangi muddatga tuzishi mumkin. Sug‘urta mukofotining qaysi kuni va qachon to‘langanidan qatiy nazar, avval amalda bo‘lgan shartnoma tugashi bilan yangi muddatga tuzilgan sug‘urta 284 shartnomasi kuchga kiradi. Misol uchun, sug‘urta shartnomasining muddati 18 oktyabrda tugaydi, sug‘urta qildiruvchi 25 sentyabrda sug‘urta shartnomasini yangi muddatga tuzadi. Bunday holatda yangi muddatga tuzilgan sug‘urta shartnomasi 26 sentyabrdan emas, balki avvalgi sug‘urta shartnomasining amal qilish muddati tugashi bilanoq, ya’ni 19 oktyabrdan kuchga kiradi. Sug‘urta shartnomasi tuzilishidan oldin sug‘urta agenti bajarishi zarur bo‘lgan holatlar. Fuqarolarga tegishli mulklarni noto‘g‘ri tuzilishini oldini olish maqsadida agent sug‘urta polisini rasmiylashtirishdan avval quyidagilarga o‘z e’tiborini qaratishi lozim: - sug‘urtaga qabul qilinayotgan mulklarni haqiqatan ham shartnoma tuzayotgan shaxsga tegishli ekanligini tekshirish (mulklar fuqaroning shaxsiy mulki bo‘lishi kerak, transport vositalarini sug‘urta qilishda, bundan tashqari, mazkur transport vositasi boshqa shaxslarga notarial tasdiqlangan ishonchnoma asosida berilganmi yoki yo‘qligi ham tekshiriladi); - fuqaroning mulki joylashgan joy rasmiylar tomonidan suv toshqini yoki boshqa tabiiy ofatlar tahdid solishi mumkin bo‘lgan xudud deb e’lon qilinganmi yoki yo‘qligini aniqlashtirish zarur; - fuqarolar inshootini ixtiyoriy sug‘urta qilishda sug‘urta aniq sug‘urta summasini chiqarish uchun inshootlarning bahosini aniqlashtirishi kerak; - fuqaroga tegishli hayvonlarni sug‘urta qilishda xo‘jalikda mavjud bo‘lgan bir xil turdagi barcha hayvonlar soni va ularning yoshiga qarab guruhlarini aniqlash talab etiladi; - Uy mulki va inshootlarni, ayniqsa, dala hovlilarni sug‘urta qilishda shuni aniqlashtirish lozimki, ular sug‘urta qildiruvchi yoki u tayinlangan shaxs tomonidan muntazam nazorat qilib borilishi, quriqlash signalizatsiyasi mavjudligiga e’tiborni qaratishi zarur. Agar bunday nazorat mavjud bo‘lmasa, sug‘urta shartnomasi tuzish tavsiya etilmaydi; - sug‘urtaga mulklarni qabul qilish jarayonida sug‘urta qildiruvchi ishtirokida, albatta, ularni ko‘zdan kechirish kerak. Fuqaroga tegishli transport vositasini sug‘urtaga qabul qilishda esa mazkur transport vositasiga egalik qilish huquqini beruvchi tegishli hujjatlar va texnik pasportni ko‘rish hamda maxsus jadvalga (agar jadval sug‘urtalovchi tomonidan ishlab chiqilgan va bu jadval bilan agent ta’minlangan bo‘lsa) muvofiq transport vositasining eskirish summasiga muvofiq sug‘urta mukofoti summasidan chegirmalarni ayiradi. Uy hayvonlarini sug‘urta qilishda sug‘urtaga qabul qilinayotgan hayvonlarning sog‘ligi talab darajasidami yoki yo‘qmi va mazkur xudud uchun karantin e’lon qilinmaganmi kabi masalalarga agent o‘z e’tiborini qaratishi kerak (agar hayvonlar kasallikga 285 chalingan bo‘lsa, tug‘ish holatida yoki tuqqandan keyin kuzatuvda bo‘lgan bo‘lsa, shuningdek, so‘ngi tibbiy tekshiruv jarayonida hayvonlarda brutsellez yoxud tuberkulez kasalliklariga chalinganliklarining alomatlari paydo bo‘lgan bo‘lsa, bunday hayvonlar sug‘urtaga qabul qilinmaydi); - sug‘urtaga qabul qilinayotgan mulklar joylashgan joy, uy haqiqatan sug‘urta qildiruvchining doimiy yashash joyimi yoki yo‘qligini ham nazardan chetda qoldirmaslik talab etiladi. Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|