1-мавзу: Суғуртанинг моҳияти ва функциялари
YUridik shaxslar bilan shartnomalar tuzish va sug‘urta polislarini
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. YUridik shaxslar bilan shartnomalar tuzish va sug‘urta polislarini rasmiylashtirish tartibi Sug‘urta agenti mijoz bilan sug‘urta shartnomasini tuzishdan oldin o‘ziga ishongan holda harakat qilmog‘i lozim. U mijoz bilan uchrashuvga puxta tayyorgarlik ko‘rishi, fikrlarini bir joyga jamlashi va kutilishi mumkin bo‘lgan savollarga malakali javob berishga tayyor bo‘lishi talab etiladi. Sug‘urta agenti yuridik shaxslar bilan shartnomani tuzishda nimalarga e’tibor qaratishi lozim? Sug‘urtaning asosiy shartlarining qaysi jihatlarini sug‘urta qildiruvchiga ko‘proq tushuntirib berishi kerak? Ushbu bo‘lim doirasida mana shu savollar yuzasidan fikr yuritamiz. Dastavval, sug‘urta agenti sug‘urta shartnomasi tuzishdan oldin bu sug‘urta turi sug‘urta faoliyatining qaysi klassifikatoriga oid ekanligini yaxshi bilishi talab etiladi. SHuningdek, sug‘urta qilish qoidalarini ham chuqur o‘zlashtirib olgan bo‘lishi shart. O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga zid bo‘lmagan, mol-mulkka (sug‘urta predmeti bo‘lgan hamda sug‘urta shartnomasida ko‘rsatilgan ko‘char va ko‘chmas mulk: binolar va inshootlar, savdo uskunalari, jihozlar, orgtexnika, sotiladigan mahsulotlar, maishiy va sanoat texnikalari, tugallanmagan kapital qurilish ob’ektlari, mashina va mexanizmlar, qurilish materiallari va qurilmalar, inventarlar, xom-ashyolar, material va boshqa mol-mulklar) egalik qilish, foydalanish va boshqarish bilan bog‘liq mulkiy manfaatlar yuridik shaxs mulkini zarardan, olovdan va tabiiy ofatlardan sug‘urta qilish ob’ektlari hisoblanadi. YUridik shaxslar mol-mulkini sug‘urta qilish sug‘urta shartnomasini tuzgan shaxs, ya’ni sug‘urta qildiruvchi yoki mulk yuqotilganda yoki zararlanganda 271 sug‘urta qoplamasi to‘lanishi mumkin bo‘lgan sug‘urta shartnomasida ko‘rsatilgan boshqa jismoniy yoki yuridik shaxs (naf oluvchi) foydasiga amalga oshiriladi. Mol-mulklarni sug‘urtaga qabul qilish maqsadida baholash yuridik shaxsning buxgalteriya balansidagi ma’lumotlarga asoslangan holda amalga oshiriladi. SHundan so‘ng agent sug‘urtaga qabul qilinayotgan mulklarga qanday sug‘urta hodisalari sodir bo‘lishi natijasida zararlar etkazilganda sug‘urtalovchi tomonidan qoplanishini tushuntirish zarur. SHartnomada sug‘urta hodisalari deb nomlangan bo‘lim bo‘lishi mumkin. Unda mol-mulkning jismoniy yuqolishi va shikastlanishidan ko‘rilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri zararlarni quyidagilar natijasida yuzaga kelgan bo‘lsa sug‘urtalovchi tomonidan qoplanishi nazarda tutiladi: yong‘in, portlash, bo‘ron, dovul, jala, erning ko‘chishi, erning cho‘kishi, erning siljishi, er osti suvlarining harakati, sel, chaqmoq urishi, zilzila; do‘l; ko‘p qor yog‘ishi yoki muzlash; qulfni buzib qilingan ug‘rilik; mashina va mexanizmlarning, qurilish materiallari va qurilmalarning, shuningdek uchuvchi jismlarning qo‘lab tushishi; isitish tizimlari, suv o‘tkazgich va kanalizatsiya tarmoklarining buzilishi; ichki santexnika tizimlarining yorilishi; elektr uskunalar, asboblar va mashinalarning elektr toki ta’sirida ichki zararlanishi; uchinchi shaxslarning qonunga xilof ravshida qasddan sodir etgan hatti-harakatlari. Sug‘urta agenti shuni yoddan chiqarmasligi zarurki, tomonlarning kelishuviga muvofiq sug‘urtalash bir vaqtning o‘zida yuqorida keltirilgan barcha sug‘urta tavakkalchiliklari bo‘yicha yoki boshqa istalgan uyg‘unlikda amalga oshirilishi mumkin. YUridik shaxslar bilan sug‘urta shartnomasini tuzishda agent mijozga albatta qanday hodisalar sodir bo‘lganda mol-mulkga etkazilgan zararlar qoplanmasligini tushuntirishi talab etiladi. Sug‘urta shartnomasida bunday hodisalar “umumiy istisnolar” tariqasida keltiriladi. Masalan, yuridik shaxslar mulkini sug‘urta qilish shartnomasi bo‘yicha quyidagilar natijasida sodir bo‘lgan hodisalar sug‘urta hodisasi hisoblanmaydi: sug‘urtalanuvchi, naf oluvchi yoki ular vakillarining korxonada belgilangan yong‘indan xavfli yoki portlovchi narsa hamda buyumlarni saqlash qoidalari, shuningdek alohida mulk turlari bilan muomala qilishda belgilangan boshqa qoidalarni qasddan buzishi; o‘z o‘zidan yonish, achish, chirish yoki boshqa tabiiy xususiyatlar; mol-mulkning o‘g‘irlanishi, uchinchi shaxslar tomonidan qonunga zid, qasddan sodir etilgan harakatlar natijasida yo‘q qilinishi yoki shikastlanishi, agar 272 ushbu holat tegishli tashkilotlarga xabar qilinmagan, shuningdek bu tashkilotlar tomonidan ushbu hodisa tasdiqlanmagan bo‘lsa; kuya, parazit, termit yoki boshqa hashoratlar, ko‘rinmagan nuqsonlar, tabiiy eskirish, chirish, mog‘orlash, ob-havo namligi natijasida keltirilgan shikastlanish, buzilish va zararlar; sug‘urtalanuvchi yoki ularning vakillariga ma’lum bo‘lgan va sug‘urtalovchining javobgarligi kuchga kirishidan oldin mavjud bo‘lgan mol- mulkning nuqsonlari; sug‘urtalanuvchi yoki uning vakillari tomonidan sug‘urtalangan mol- mulkdan foydalanish qoidalari buzilishi natijasida sodir bo‘lgan zararlar; doimiy mavjud bo‘lgan foydalanish omillari (eskirish, korroziya) ning ta’siri va ob-havo omillari ta’sirida asta-sekin zararlanishlar yoki sug‘urtalangan buyumlarning ishlatilmasligi; mol-mulkni tashish, shuningdek sug‘urta shartnomasida ko‘rsatilmagan joyda saqlanishi; sug‘urta qildiruvchining sug‘urtalovchiga zararlangan buyumlarni yoki ularning qoldiqlarini, zararlangan buyumlarning butkul yo‘q bo‘lib ketgan hollarini istisno qilgan holda taqdim etishdan bosh tortishi; sug‘urta shartnomasida kayd etilmagan boshqa barcha hodisalar; loyixa-smeta hujjatlarida ko‘rsatilmagan ishlarning qisman yoki butunlay to‘xtatilishidan zararlar; ko‘rsatilgan mol-mulkka rasman biriktirilmagan va ishlash uchun maxsus o‘qitilmagan shaxslar tomonidan mol-mulklardan foydalanish va xizmat ko‘rsatish natijasida ko‘rilgan zararlar; yoqilg‘i-moylash materiallari, ximikatlar (kimyoviy moddalardan tayyorlangan moddalar), muzlatish suyuqliklari va boshqa yordamchi materiallarning yuqolishi yoki zararlanishidan ko‘rilgan zararlar; qurilish texnikasi va transport vositalarining tashqi omillarga bog‘liq bo‘lmagan ichki buzilishlari natijasida shikastlanishidan ko‘rilgan zararlar; sug‘urta hodisasi sodir bo‘lgan vaqtda yoki undan so‘ng mulkning o‘g‘rilanishidan ko‘rilgan zararlar; loyiha - smeta xujjatlarida ko‘zda tutilmagan tajriba va tadqiqot ishlari; yadroviy portlash, radiatsiya yoki radioaktiv zaxarlanish ta’siri; harbiy harakatlar, manyovrlar yoki boshqa harbiy tadbirlar; agar mol-mulkni sug‘urta qilish shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, sug‘urtalovchi sug‘urtalangan mol-mulk davlat 273 organlarining farmoyishi bilan olib qo‘yilishi, musodara qilinishi, rekvizitsiya qilinishi, xatlanishi yoki yo‘q qilib tashlanishi oqibatida ko‘rilgan zararlar uchun sug‘urta qoplamasini to‘lashdan ozod qilinadi. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksida ko‘rsatilganidek, quyidagi g‘ayri qonuniy manfaatlar sug‘urtasini amalga oshirish man etiladi: har xil o‘yinlar, lotereyalar va garov o‘ynashdan ko‘rilgan zararlarni sug‘urtalash amalga oshirilmaydi; garovga olingan odamlarni ozod qilish maqsadida shaxsni majburan qilishi mumkin bo‘lgan xarajatlarini sug‘urtalash amalga oshirilmaydi. SHuni alohida ta’kidlash lozimki, quyidagi hollarda sug‘urtalovchi sug‘urta qildiruvchi (naf oluvchi)ga sug‘urta qoplamasi to‘lashni rad etishga xaqli: ■ sug‘urta shartnomasining amal qilishi sug‘urta hodisasi ro‘y bergunga qadar to‘xtatilgan, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining 948 va 950 - moddalarida ko‘rsatilgan asoslar bo‘yicha to‘xtatilgan bo‘lsa; ■ sug‘urta shartnomasi O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi yoki boshqa qonunlarga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan bo‘lsa; ■ sug‘urta qildiruvchi (naf oluvchi) sug‘urtalovchiga sug‘urta hodisasi yuz berish sabablarini o‘rganishga yoki etkazilgan zararlar hajmini aniqlashga to‘sqinlik qilganligi sababli shartnoma bekor qilinganda yoki O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi va boshqa qonunlarga asosan sug‘urta shartnomasi kuchga ega emasligini e’tirof etish haqida sug‘urtalovchiga da’vo berilganda; ■ Agar sug‘urta hodisasi sug‘urta qildiruvchi (naf oluvchi)ning qasddan qilgan xatti-harakatlari oqibatida yuz bergan bo‘lsa, faqatgina bu xatti-xarakatlar ular tomonidan o‘zlarini zarur vaqtda ximoya qilish maqsadida yoki juda zarur sharoitda qilingan xolatlarni istisno qilgan hollarda sug‘urtalovchi sug‘urta qoplamasini to‘lashdan ozod bo‘ladi. Sug‘urta shartnomasini tuzishda agent e’tibor qilish zarur bo‘lgan jihatlardan biri mijozga sug‘urta puli, sug‘urta mukofoti, uni to‘lash tartibidir. Har qanday sug‘urta shartnomasida bayon etilganlar aniq ko‘rsatiladi. Sug‘urta shartnomasi 1 yil muddatga tuzilganda sug‘urta tarifi sug‘urta ob’ektining tavakkalchilik darajasiga qarab sug‘urta kelishilgan sug‘urta puliga nisbatan foizlarda belgilanadi. Masalan, yuridik shaxslar mol-mulkini sug‘urtalashda tarif stavkasi 0,1% dan 5% gacha miqdorda belgilanishi mumkin. SHartnomaning alohida shartlari, tavakkalchilik darajasi xamda sug‘urta muddatiga qarab sug‘urta tarifi kamaytirilishi yoki oshirilishi mumkin. Sug‘urta shartnomasi bir yildan kam yoki ko‘p muddatga tuzilganda sug‘urta mukofoti bir 274 yillik sug‘urta to‘lovidan sug‘urta muddatiga nisbatan mutanosib ravishda belgilanadi. Tomonlarning kelishuviga muvofiq sug‘urta qildiruvchi tomonidan sug‘urta mukofoti sug‘urtalovchining hisob-kitob raqamiga pul o‘tkazish yo‘li bilan yoki sug‘urtalovchining kassasiga yoki u tomonidan tayinlangan agentga naqd pul to‘lash orqali to‘lanishi mumkin. Sug‘urta mukofotini to‘lash tartibi sug‘urta shartnomasida belgilanadi. Misol uchun, sug‘urta qildiruvchi sug‘urta mukofotini shartnoma tuzilgandan so‘ng 3 kun ichida yoki 72 soat mobaynida to‘lash shartligi sug‘urta shartnomasida ko‘rsatiladi. Agar sug‘urta shartnomasida boshqa shart belgilanmagan bo‘lsa, sug‘urta mukofoti to‘liq to‘lanmagan takdirda, sug‘urtalovchining javobgarligi sug‘urta mukofotining to‘langan qismiga mutanosib ravishda bo‘ladi. Sug‘urta shartnomasida sug‘urta mukofoti bo‘lib-bo‘lib, ya’ni ikki va undan ortiq marta to‘lanishi ko‘rsatilishi mumkin. Sug‘urta mukofoti yoki navbatdagi to‘lov belgilangan muddatda to‘lanmasa, agar sug‘urta shartnomasida boshqa shart belgilanmagan bo‘lsa, sug‘urta shartnomasi o‘z-o‘zidan kuchini yo‘qotadi va buning uchun tomonlarning qo‘shimcha istak bildirishlari shart emas. Avval to‘langan sug‘urta mukofotlari qaytarilmaydi, Tomonlarning kelishuviga binoan sug‘urta shartnomasi 1 yilgacha va undan ko‘p muddatga tuzilishi mumkin. Sug‘urta shartnomasi, agar unda boshqa shart belgilanmagan bo‘lsa, sug‘urta mukofoti yoki uning birinchi qismi to‘lanishi bilan kuchga kiradi. Sug‘urtalovchining javobgarligi, agar sug‘urta shartnomasida boshqa shart belgilanmagan bo‘lsa, naqd pulli xisob-kitobda sug‘urta mukofoti yoki uning birinchi qismi to‘lanishi bilan va naqd pulsiz xisob-kitobda sug‘urta mukofoti yoki uning birinchi qismi sug‘urtalovchining hisob-kitob raqamiga kelib tushgandan so‘ng kuchga kiradi. Sug‘urta agentiga sug‘urtalovchi tomonidan sug‘urta shartnomasini uning nomidan tuzish vakolati berilgan bo‘lsa, u holda shartnomani tuzishda agent va sug‘urta qildiruvchi o‘rtasida quyidagilar to‘g‘risida bir to‘xtamga kelib olinishi kerak: sug‘urtalash ob’ekti xisoblangan ma’lum mol-mulk yoki boshqa mulkiy manfaatlar haqida; sug‘urta hodisasining tavsifi xaqida; sug‘urta pulining miqdori xaqida; agar shartnomada sug‘urta qoplamasi sug‘urta puliga nisbatan kamroq miqdorda to‘lash mumkinligi ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lsa, sug‘urta qoplamasi miqdorini aniqlash tartibi xaqida; 275 sug‘urta mukofotining miqdori va uni to‘lash muddati (muddatlari) xaqida; shartnomaning amal qilish muddati xaqida. Mol-mulk sug‘urta shartnomasiga binoan ushbu mol-mulkning saqlanishidan manfaatdor shaxs shartnomani naf oluvchi foydasiga, uning egasi, mol-mulkka boshqa mulkiy xuquqi bor shaxslar, ijarachi, pudratchi, saqlovchi, dallol va boshqalar foydasiga tuzishi mumkin. Sug‘urta qildiruvchi va naf oluvchi sug‘urtalangan mol-mulkning but saqlanishidan manfaatdor bo‘lmagan holda tuziladigan sug‘urta shartnomasi xaqiqiy xisoblanmaydi. Naf oluvchi foydasiga tuzilgan sug‘urta shartnomasida, uning ismi yoki nomi ko‘rsatilmasligi mumkin. Bunday sug‘urta shartnomasi tuzilganda oq polis (oluvchining ismi-sharifi ko‘rsatilmagan polis) beriladi. Bunday shartnoma bo‘yicha xaq-xuquqlarni talab qilish uchun sug‘urtalovchiga ushbu polis taqdim etilishi lozim. Sug‘urtalovchi mol-mulk sug‘urta shartnomasiga ko‘ra shartnomada shartlashilgan to‘lov (sug‘urta mukofoti) uchun shartnomada ko‘rsatilgan hodisa (sug‘urta hodisasi) yuz berganda sug‘urta qildiruvchi yoki boshqa shaxs, shartnoma kimning foydasiga tuzilgan bo‘lsa o‘sha shaxs (naf oluvchi)ga, sug‘urtalangan mol-mulkka ushbu hodisa natijasida etkazilgan zararlar yoki sug‘urta qildiruvchining mulkiy manfaatlari bilan bog‘liq zararlar (sug‘urta qoplamasini to‘lash) uchun shartnomada belgilangan pul (sug‘urta puli) chegarasida to‘laydi. Sug‘urta shartnomasi yozma ravishda, bitta xujjat tuzish bilan yoki sug‘urta qildiruvchining yozma yoki og‘zaki arizasiga binoan sug‘urtalovchi imzolagan sug‘urta polisini sug‘urta qildiruvchiga berish orqali amalga oshiriladi. Tomonlarning kelishuviga ko‘ra shartnomaga boshqa shartlar kiritilishi mumkin. Agar sug‘urta shartnomasida Sug‘urta qildiruvchining holatini qonunda belgilangan holatga ko‘ra yomonlashtiruvchi shartlar mavjud bo‘lsa, shartnomaning bunday shartlari o‘rniga qonunchilikning mos qoidalari qo‘llaniladi. Sug‘urta shartnomasini tuzish vaqtida sug‘urta qildiruvchi va sug‘urtalovchi ayrim sug‘urtalash qoidalarini o‘zgartirish yoki olib tashlash yoxud shartnomaga sug‘urtalash qoidalarda bo‘lmagan shartlarni kiritish haqida kelishib olishlari mumkin. Sug‘urta shartnomasini tuzish vaqtida sug‘urta qildiruvchi sug‘urtalash ob’ektiga doir tuzilgan yoki tuzilishi mumkin bo‘lgan boshqa barcha sug‘urta shartnomalari haqida hamda ma’lum bo‘lgan sug‘urta hodisasining sodir bo‘lish extimolini va uning sodir bo‘lishidan ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zarar xajmini aniqlashda ahamiyatga ega bo‘lgan barcha shartlar xaqida sug‘urtalovchiga 276 ma’lum qilishi kerak. Sug‘urtalovchi tomonidan sug‘urta shartnomasi(polisi)ning standart shaklida ko‘rsatilgan holatlar ahamiyatli holatlar xisoblanadi. Agar mol-mulk sug‘urta qiymatining bir qismi miqdorida sug‘urta qilingan bo‘lsa, sug‘urta qildiruvchi (naf oluvchi) qo‘shimcha sug‘urtalashni amalga oshirish huquqiga ega, shu jumladan boshqa sug‘urtalovchida, lekin bunda barcha tuzilgan sug‘urta shartnomalari bo‘yicha umumiy sug‘urta puli sug‘urta qiymatidan oshmasligi kerak. Sug‘urta shartnomasi sug‘urta qiymatidan oshiqcha sug‘urta puliga nisbatan kuchga ega emas. Bu holda ortiqcha to‘langan sug‘urta mukofoti qaytarilmaydi. Agar sug‘urta shartnomasida sug‘urta puli sug‘urta qiymatidan kamroq qilib belgilangan bo‘lsa, sug‘urtalovchi sug‘urta hodisasi yuz berganda sug‘urta qildiruvchi (nafdor shaxs)ga u ko‘rgan zararlarni sug‘urta pulining sug‘urta qiymatiga nisbatiga mutanosib ravishda qoplashi shart. Barcha hollarda shartnoma bo‘yicha sug‘urtalovchining javobgarligi sug‘urta pulidan ko‘p bo‘lishi mumkin emas. Mol-mulk sug‘urtasi shartnomasini tuzgan sug‘urta qildiruvchi vafot etganda, uning xuquq va majburiyatlari shu mulkni meros bo‘yicha olgan shaxsga o‘tadi. Boshqa barcha mulkiy xuquqlarning yangi mulkdorga o‘tishi holatlarida, agar shartnoma yoki qonunda boshqa shart belgilanmagan bo‘lsa, sug‘urta qildiruvchining huquq va majburiyatlari sug‘urtalovchining roziligi bilan yangi mulkdorga o‘tadi. Agar shartnomada boshqa shart belgilanmagan bo‘lsa, sug‘urta polisi sug‘urta qildiruvchiga naqd pulli xisob-kitobda sug‘urta mukofoti to‘lanishi bilanoq yoki naqd pulsiz xisob-kitobda sug‘urtalovchining hisob-kitob raqamiga pul kelib tushgan kundan co‘ng 3 bank ish kuni ichida beriladi. Har ikkala tomon xoxlagan vaqtda sug‘urta shartnomasini bekor qilish huquqiga ega, unda mo‘ljallangan bekor qilish muddatidan 30 kun oldin ikkinchi tomon so‘nggi manzili bo‘yicha yozma ravishda ogoxlantirilishi lozim. Sug‘urta shartnomasining amal qilishi quyidagi xollarda to‘xtatiladi: muddati tugaganda; sug‘urtalovchi shartnoma bo‘yicha o‘z majburiyatlarini to‘liq bajarganda; bir tomonning talabiga binoan shartnoma bekor qilinganda; sug‘urta qildiruvchining talabiga binoan sug‘urtalovchi tomonidan sug‘urta qoidalariga amal qilinmaganda; yuridik shaxs – sug‘urta qildiruvchining yoki sug‘urtalovchining faoliyati O‘zbekistan Respublikasining qonun hujjatlarida belgilangan tartibda to‘xtatilganda; 277 jismoniy shaxs – sug‘urta qildiruvchi vafot etganda, agar uchinchi shaxs sug‘urta qildiruvchining majburiyatlarini bajarishni o‘z zimmasiga olmasa; sud qaroriga binoan sug‘urta shartnomasi haqiqiy emas deb topilganda; O‘zbekiston Respublikasining qonun xujjatlarida nazarda tutilgan boshqa hollarda. Agar sug‘urta shartnomasi kuchga kirgandan so‘ng sug‘urta hodisasining yuz berish extimoli yo‘qqa chiqsa va sug‘urta tavakkalchiligi sug‘urta hodisasidan boshqa sabablarga ko‘ra mavjud bo‘lmay qolsa, masalan, sug‘urtalangan mol-mulk sug‘urta hodisasidan o‘zga sabablar tufayli nobud bo‘lsa sug‘urta shartnomasi muddati tugamasdan oldin to‘xtatiladi. Bu xolda sug‘urtalovchi sug‘urta mukofotining sug‘urta shartnomasi amalda bo‘lgan vaqtga mutanosib bo‘lgan qismini olish huquqiga ega. Sug‘urta shartnomasidan sug‘urta qildiruvchi (naf oluvchi)ning muddatidan ilgari voz kechishi natijasida sug‘urtalovchiga to‘langan sug‘urta mukofoti agarda shartnomada boshqacha shart nazarda tutilmagan bo‘lsa qaytarilmaydi. Agar sug‘urta qildiruvchining yolg‘on ma’lumotlari asosida sug‘urta shartnomasidagi sug‘urta puli oshirilgan bo‘lsa, sug‘urtalovchi sug‘urta shartnomasi bekor qilinishi va etkazilgan zararlarni qoplash maqsadida sug‘urta qildiruvchi tomonidan to‘langan sug‘urta mukofoti miqdoridan ko‘proq miqdorda to‘lov talab qilish huquqiga ega. Agar sug‘urta shartnomasi tuzilganidan so‘ng sug‘urtalovchiga sug‘urta qildiruvchi tomonidan mavjud shart-sharoit xaqida ataylab yolg‘on ma’lumotlar berilgani ma’lum bo‘lsa, sug‘urtalovchi shartnomani bekor qilinishini talab qilish xuquqiga ega. Sug‘urta agenti mijoz bilan sug‘urta shartnomasini rasmiylashtirishda tomonlarning huquq va majburiyatlarini, ayniqsa mijozning huquq va majburiyatlarini atroflicha tushuntirishi kerak. SHartnomadaga muvofiq sug‘urta qildiruvchi quyidagi xuquqlarga ega bo‘lishi mumkin: -sug‘urtaning amal qilish muddati davomida sug‘urta masalalari bo‘yicha sug‘urtalovchidan maslahatlar olish; -sug‘urta hodisasi yuz berganda sug‘urtalovchidan sug‘urta qoplamasi olish; -sug‘urta hodisasi yuz berganda mustaqil ekspertiza o‘tkazilishini talab qilish; -barcha mulkini va alohida ob’ektlarni qo‘shimcha sug‘urta qilish. -sug‘urtalovchi bilan kelishgan xolda sug‘urta shartnomasiga qo‘shimcha va/yoki o‘zgartirishlar kiritish. 278 -shartnomani sug‘urtalovchini ogohlantirish sharti bilan muddatidan avval bekor qilish. SHu bilan bir qatorda sug‘urta qildiruvchi quyidagi majburiyatlarni o‘z zimmasiga oladi: -sug‘urta shartnomasida belgilangan muddatlarda sug‘urta mukofotini to‘lash; -sug‘urta ob’ekti haqida sug‘urtalovchiga to‘liq va aniq ma’lumotlar berish; -sug‘urta ob’ektini ko‘rib chiqishga imkoniyat yaratish; -sug‘urtalovchiga tavakkalchilikdagi sezilarli o‘zgarishlar sodir bo‘lgan taqdirda darhol xabar berish, masalan quyidagilar xaqida: ■ sug‘urtalangan ob’ektni boshqa shaxs ixtiyoriga o‘tishi, mulkni garovga yoki ijaraga berilgani haqida (sotib oluvchi, garovga oluvchi yoki ijarachining nomi va manzilini ko‘rsatgan holda); ■ mol-mulk joylashgan o‘rnining o‘zgargani, inshootni qayta jihozlash, qayta qurish yoki ularni boshqa maqsadlarda ishlatilishi xaqida; ■ ishlab chiqarish ishlarining to‘xtatilgani yoki faoliyati o‘zgargani xaqida; ■ mol-mulkning nobud bo‘lishi yoki zararlangani xaqida, zararlar qoplanishi mumkin yoki mumkinmasligidan qatiy nazar; ■ sug‘urtalangan binoda yoki unga aloqador bo‘lmagan yaqin joyda yong‘indan xavfli, portlovchi yoki boshqa narsalarning saqlanishi xaqida; ■ sug‘urta qildiruvchi talabga ko‘ra sodir bo‘lgan hodisa xaqida tegishli davlat organlariga darhol xabar berish shart. Sodir bo‘lgan voqea yuzasidan jinoiy ish qo‘zg‘atilganligi, to‘xtatilganligi yoki ishning sudga oshirilganligi xaqida tergov organlari tomonidan tasdiqlangan qarorlarning nusxasini sug‘urtalovchiga taqdim etishi zarur; Sug‘urta qildiruvchi sug‘urtalovchiga zararlangan mol-mulkni ko‘zdan kechirish uchun imkoniyat yaratish yoki mol-mulkning zararlangan qismlarini suratga yoki videotasvirga olib berishda amaliy ko‘mak berishi lozim. Sug‘urtalangan mol-mulkning sharoitini shartnomaning amal qilish muddati davomida hamda sug‘urta qildiruvchi tomonidan sug‘urtalangan mol-mulk haqida taqdim etilgan ma’lumotlarni tekshirishga sug‘urtalovchiga imkoniyat yaratish. SHartnomada sug‘urtalovchining huquqlari ham ko‘rsatiladi. Ular jumlasiga quyidagilarni kiritish mumkin: -sug‘urta shartnomasining amal qilish muddati davomida sug‘urtalangan mol-mulkning axvoli va qiymatini hamda sug‘urta qildiruvchi tomonidan sug‘urtalangan mol-mulk haqida taqdim etilgan ma’lumotlar to‘g‘riligini tekshirish; 279 -sug‘urta hodisasi yuz bergani xaqida sug‘urta qildiruvchining xabar berishini kutmasdan sug‘urta hodisalari oqibatida etkazilgan zararlarni ko‘rib chiqish va baholashni boshlash; -sug‘urta hodisasi yuz berganda tavakkalchilik darajasini ifodalovchi qo‘shimcha hujjatlarni talab qilish; -sug‘urta hodisasi sodir bo‘lgani va uning kelib chiqish sabablarini tasdiqlovchi kerakli xujjatlar va to‘liq ma’lumotga ega bo‘lmagunga qadar hamda voqea yuzasidan jinoiy ish qo‘zg‘atilganida tegishli tashkilotlar tomonidan tegishli qaror qabul qilingunga qadar sug‘urta qoplamasi to‘lashni keyinga surish; -sug‘urta tavakkalchiligining darajasi oshishiga olib keladigan sabablar haqida ogoxlantirilgan taqdirda sug‘urta shartlarini o‘zgartiri; -sug‘urta hodisasini yuz berish ehtimolini kamaytirishga qaratilgan ogohlantiruv tadbirlarini o‘tkazish va tegishli mablag‘lar bilan ta’minlash. Sug‘urtalovchining majburiyatlari doirasiga quyidagilar kiradi: -sug‘urta shartnomasida belgilangan muddatda sug‘urta polisini berish va sug‘urta shartnomasi tuzishda asoslanilgan sug‘urta qoidalari bilan tanishtirish; -sug‘urta shartnomasida belgilangan sug‘urta hodisasi yuz berganini tan olganidan va kerakli barcha ma’lumotlarga ega bo‘lganidan so‘ng sug‘urta qoplamasi to‘lash muddatlari har bir alohida sug‘urta shartnomasi shartlardan kelib chiqqan holda belgilanadi; -sug‘urta qoplamasi to‘lanmaydigan bo‘lsa, to‘lamaslik haqida qaror qabul qilinganidan boshlab 15 kun mobaynida sug‘urta qildiruvchini xabardor qilish; -sug‘urta qildiruvchi, naf oluvchilar bilan munosabatlardagi maxfiylikni ta’minlash. Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|