1 Willem F. van Eekelen
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
530
Əvvəlki dönəmlərdə,yetişmiş demokratik ölkələrdə, adətən mandatlarına və məqsədlərinə görə, müdafiə və təhlükəsizlik sektorlarına bir-birini inkar edən sek- torlar kimi baxılırdı. Silahlı qüvvələr xarici təhlükələri qorumağa yönəldiyi hal- da,təhlükəsizlik qüvvələri--polis,əks-kəşfiyyat və kəşfiyyat qüvvələri daxili təhlü- kələrə qarşı yönəlmişdir. Müasir təhlükəsizlik mühitində,təhlükəsizliyin daha geniş tərifi ilə və beynəlxalq terrorun sancılı təhlükəsi ilə, bu fərq, getdikcə daha çox el- mi işə çevrilir və daha çox dövlətlərin özlərinə rəva bilmədiyi təmtəraqa çevrilir. Ordunun müdafiəni və mülki qüvvələrin təhlükəsizliyi təmin etdiyi haqqında ənənəvi aksiom praktikada artıq üstünlük təşkil etmir. Faktiki olaraq,əksər ölkələr və beynəlxalq təşkilatlar artıq bunları fərqləndirmir. Əvəzində,BM-də,NATO və AB hallarında olduğu kimi, təhlükəsizlik sektoru islahatı konsepsiyası mülki-hər- bi(və ya siyasi-hərbi)münasibətlər kimi daha dar ideyanı sıxışdırıb çıxarır. Təhlükəsizlik sektoruna bu cür geniş baxış,ümumilikdə dövlətin və onun tərkib hissələrinin qorunmasına məsuliyyət daşıyan bütün funksiyalar və qüvvələr başa düşülür.Təhlükəsizlik sektoruna,silahlı qüvvələrin əsas strukturları,bütün hüquq mühavizə qüvvələri və yarı hərbi qüvvələr,kəşfiyyat və təhlükəsizlik agentliklə- ri,gömrük agentlikləri,sahil və sərhəd xidmətləri və həmçinin,daxil və xarici təhlü- kəsizlik siyasətini formalaşdıran,yerinə yetirən və ona nəzarət edən qüvvələr daxil- dir 500
. Avropa Birliyi və Avropa Parlamenti Assambleyası təhlükəsizlik sektorunu dörd əsas sahəyə bölür: müdafiə,polis,kəşfiyyat və sərhəd idarəetməsi 501 . Ənənəvi olaraq,müdafiə və təhlükəsizlik arasında açıq-aydın fərq olmasına baxmaya- raq,praktikada,bu təsisatların məsuliyyət sahələri və fəaliyyətləri bir-birini örtür. Müasir təhlükəsizlik mühitinin üzləşdiyi,təhlükəsizlik və müdafiənin bu qarışan məsuliyyətləri,cəmiyyəti və dövləti daha yaxşı qorumaq üçün onların vəzifələrini necə bölmək müzakirəsini yaradır. Şreyer bizə hökümət və ya dövlətin daxilində əmək bölgüsünün, həm nəzəri, həm də praqmatik olaraq müxtəlif səbəblərini göstərir. Bu səbəblərin içində ən baş- da duranı o ideyadır ki,demokratiya çoxtərəfli və müxtəlif dövlət təsisatları arasın- da tarazlaşdırılmış hakimiyyət bölgüsünü tələb edir,xüsusilə,müdafiə və təhlükəsiz- lik sahəsində və o, Veberin (Weber), dövlətin zorakılığı idarə etmək və tətbiq et- mək monopoliyası ideyasını paylaşır.Çoxlu sayda avtoritar ölkələrin müdafiə və təhlükəsizlik orqanlarının fəaliyyətləri göstərdi ki,heç bir təsisat demokratik pro-
500
Təhlükəsizlik sektorunun tərifi bu kitabda müzakirə olunur: Dylan Hendrickson and Andrzej Karkoszka, “The Challenges of Security Sector Reform”, in SIPRI Yearbook 2002: Armaments,
501
Bax: Council of Europe, Parliamentary Assembly, Democratic Oversight of the Security Sector in Member States, Report Political Affairs Committee, Doc. 10567, 2 June 2005, at: http://assembly.coe.int/Documents/WorkingDocs/doc05/EDOC10567.htm
531
seslərin düzgün funksiyasını təhlükə altında qoya bilən gücdə və ya nüfuzda olma- malıdır.Müdafiə və təhlükəsizlik arasında hakimiyyət tarazlığını təkmilləşdirmək üçün iki şərt vardır: missiyalarda və xidmətlərin təmin edilməsində səlahiyyətlərin aydın bölünməsi və hesabatlılıq öhdəliklərinin aydın bölünməsi. Belə olduqda, missiyaların örtüşməsi və büdcələmə, resurslar və fəaliyyətlərin təkrarı aradan qal- xır. Digər tərəfdən,məsuliyyət və hesabatlılığın birqiymətli izahatı missiyanın daha effektiv və daha məhsuldar həyata keçirilməsi üçün əsas yaradır.Eyni zamanda,o, təsisatın həm şəffaflığını və həm də onun fəaliyyətlərini möhkəmlədir və daha pe- şəkar xidmətlərə doğru irəliləyir və mövcud çatışmamazlıqların aradan qaldırılma- sına gətirir. Müdafiə və təhlükəsizlik aparatlarında əmək bölgüsünü formalaşdır- maq üçün, dövlətin seçə bildiyi çoxlu yollar mövcuddur və onlar aşağıdakılardır:1)
tən,iki kabinet-səviyyəli nazirlik vasitəsilə müdafiə və təhlükəsizlik funksiyalarını praktiki olaraq ayırmaq üçün kompleks təsisatlar qurmuşlar: müdafiə qüvvələri Müdafiə Nazirliyinə və təhlükəsizlik qüvvələri Daxili İşlər Naziriyinə və ya bir çox ölkələrdə Təhlükəsizlik Nazirliyinə və ya Ədliyyə Nazirliyinə verilir. Müvafiq na- zirlər və onların icraedici nazirlikləri, müdafə və təhlükəsizlik qüvvələrinin əsas mülki nəzarətçiləridir və beləliklə onlar qanunda müəyyən edildiyi kimi,uyğun qüvvələrin mülki hakimiyyətlərə tabe olmasını təmin edirlər.Lakin eyni zamanda, bu nazirliklər bu qüvvələrin peşəkar müstəqilliyini saxlamağa borcludur. Nazirlər qanunvericilik orqanına büdcə və qanunlar təklif edir və dövlət büdcəsinin plan və proqramlarda nəzərdə tutulan məqsədlərə xidmət etməsini təmin edir. Bu qüvvələri yönəltmək,inzibati idarəçilik ilə məşğul olmaq və onları idarə etmək üçün yeganə səlahiyyəti olan Nazirlərdir,lakin bu konstitusiya əsasında,qanun və strateji sənəd- lər əsasında olmalıdır. Onlar silahlı qüvvələrin və təhlükəsizlik qüvvələrinin məq- sədlərini və ya niyyətlərini müstəqil olaraq dəyişə bilməz və onlar bu qüvvələrin is- tifadəsi ilə bağlı bütün qərarları konstitusiya və qanunlar əsasında müəyyən edilmiş prosedurlarla verməlidirlər.
müdafiə qüvvələrinin yeni təhlükəsizlik tələblərini qarşılaması üçün,ölkə struktur- larının, yatırım formalarının,idarəetmə sistemlərinin fundamental islahatı və həmçi- nin,mülki-hərbi münasibətlər tələb olunur. Praktiki olaraq,son on ildə bu təsisatla- rın üzləşdiyi tələblər və funksiyalar dramatik dərəcədə dəyişmişdir,lakin onların daxili strukturları hələ də sürətlə dəyişmir.Bu günkü təhlükəsizlik mühitində, müdafiə və təhlükəsizlik üçün məsul olan qüvvələrin geniş tərkibli tapşırıqları və rolları vardır və o da onların uyğun rollarının psixoloji uyğunsuzluğuna gətirə bilər. Ölkə daxilində,qanun və qaydanı saxlamaq,ölkənin,fərdlərin və mülkiyyətin təhlü-
Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|