2-Mavzu: III a va IV a gruppa elementlarining tavsifi va xossalari

9. Uglerodni metallar va metallemaslar bilan birikmalari. Uglerod odatdagi haroratda ftor bilan, qizdirilganda esa xlor bilan, yuqoriroq haroratda oltingugurt va azot bilan reaksiyaga kirishib, uglerod to‘rt- ftoridni, uglerod to‘rt- xloridni, uglerod sulfidni va ditsianlarni hosil qiladi:
(gaz); (suyuqlik);
(suyuqlik); (zaharli).
Ditsian va ishqorlar bilan odatdagi sharoitda juda oson reaksiyaga kirishib, sianid kislota birikmalarini hosil qiladi:

Uglerod metallar va metall oksidlari bilan reaksiyaga kirishib karbidlarni hosil qiladi:

Uglerod kremniy bilan reaksiyaga kirishib, qattiqligi jihatidan olmosga yaqin bo‘lgan korborundni hosil qiladi: .
Uglerod konsenrtlangan kislotalar bilan oson reaksiyaga kirishadi:

10. Uglerodni kislorodli birikmalari. Uglerodning ikkita oksidi ma'lum:
1).CO-uglerodning monooksidi yoki uglerod (II)-oksid, ya'ni is gazi,
2). - uglerod dioksid yoki uglerod (IV)-oksid ya'ni karbonat angidrid.
Uglerod (II)-oksid rangsiz, o‘ziga xos hidli zaharli, havodan yengil, suvda yomon eriydigan gazdir .
CO molekulasida uglerod va kislorod atomlarining ikkita juftlashmagan elektronlari hisobiga ikkita kovalent bog‘lanish vujudga keladi. Uchinchi bog‘lanish esa kislorod atomining bo‘linmagan elektron jufti bilan uglerod atomining erkin orbitali hisobiga doron- akseptroli mexanizm bo‘yicha hosil bo‘ladi. Shuning uchun CO da uglerodni valentligi 3ga, oksidlanish darajasi esa 2 ga teng bo‘ladi:
Uglarod (II)- oksid quyidagi usullarda olinadi:

Laboratroriya sharoitida:

havoda uglerod (IV)- oksid ko‘kish alanga berib yonadi:

Yuqori bosim va haroratda uglerod (II)- oksid oltingugurt, xrom, nikel, temir bilan, yorug‘lik nurida esa xlor bilan reaksiyaga kirishadi:

Uglerod (IV)- oksid kuchli qaytaruvchi. U ko‘pchilik metallarni oksidlaridan qaytaradi:

Uglerod (IV)- oksid rangsiz, mazasiz, havodan 1.5 marta og‘ir gazdir. molekulasi chiziqsimon shaklda bo‘ladi.Uglerodning kislorod bilan bog‘lanishi qutbli, lekin bog‘lanishlar simmetrik joylashganligi tufayli molekulasining o‘zi qutbsiz bo‘ladi.xona xororatida 6 mPa bosimda suyuqlikka aylanadi, suyuqlikning bug‘lanishi natijasida qattiq soviydi va gazning bir qismi qorsimon qattiq massaga, ya'ni “quruq muz”ga aylanadi. organik moddalar yonganda va chiriganda hosil bo‘ladi.
Sanoatda ohaktoshdan olinadi,
Laboratoriya sharoitida Kipp apparatida marmarga suyultirilgan xlorid kislota ta'sir ettirib olinadi:

yuqori haroratlarda oksidlanish xossalarini namoyon qiladi,

Bosim ostida ammiak bilan reaksiyaga kirishib mochevinani hosil qiladi,