2017-Cİ İLİn döVLƏt büDCƏSİ İLƏ bağli alternativ hesabat

10

həcmi kəsirin yaranması 2015-ci ilə ərzində manatın 2 dəfəyə yaxın, 2016-cı ildə isə 

15% ətrafında dəyər düşməsi ilə nəticələndi. Sonda ölkənin strateji valyuta ehtiyatları 

2014-cü ilin axrında 53 mlrd. ABŞ dollarından 2016-cı ilin yekununa görə 37 mlrd. 

ABŞ dollarına endi və 2 il ərzində ölkənin valyuta ehtiyatları 30% azaldı.

2017-ci ilin dövlət büdcəsinin formalaşdığı makroiqtisadi mühitin əsas faktorlarından 

biri də iqtisadiyyatın pulla təminat səviyyəsinin kəskin azalması olmuşdur. Yüksək 

inflyasiya və mill valyutanın kəskin dəyərsizləşməsi riski Mərkəzi Bankın sərt-pul 

kredit siyasətinə keçməsilə nəticələndi. 2016-cı ildə mərkəzləşdirilmiş uçot dərəcə-

si 3%-dən 15%-ə yüksəldildi və il ərzində Mərkəzi Bank sərt-pul kredit siyasəti 

çərçivəsində iqtisadiyyatın pul təminatını aşağı səviyyədə saxlmaqda davam etdi.  

Əgər 2014-cü ildə iqtisadiyyatın monetizasiya səviyyəsi (M2 pul aqreqatının ÜDM-ə 

nisbəti) 29.4% təşil edirdisə, 2016-cı ildə həmin göstəricinin səviyyəsi 16.6%-ə enib. 

Qeyd etməyə dəyər ki, hazırda dünyada inkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqtisadiyyatın 

monetezasiya səviyyəsi 45-%-dən aşağı deyil, bir sıra inkişaf etmiş ölkələrdə isə hətta 

100%-dən yüksəkdir.

Nəhayət, 2017-ci ilin dövlət büdcəsinin formalaşması neftin qiymətinin aşağı old-

uğu dövrə təsadüf edib. Büdcə layihəsinin işlənməsinin ən aktiv fazası yanvar-iyul 

aylarını əhatə edir. 2016-cı ilin ilk yarısında neftin orta qiyməti 45 dollardan aşağı ol-

ub. Bu səbəbdən hökumət 2017-ci ilin büdcə parametrlərini müəyyən edərkən növbəti 

il üzrə orta illik qiyməti 40 dollar götürüb.

---

11

2. 2017-ci il üçün iqtisadi 

gözləntilər

Hökumətin parlamentə təqdim etdiyi 2017-ci il üzrə sosial-iqtisadi inkişaf proqnozları5 

əhəmiyyətli dərəcədə optimist görünür. Rəsmi gözlənti budur ki, 2017-ci ildə ÜDM-

nin  azalma  tempi  nəinki  dayanacaq,  hətta  1%  səviyyəsində  iqtisadi  artım  təmin 

ediləcək. Qeyri-neft ÜDM-nin 2.5% artacağı proqnozlaşdırılır. Proqnozlara əsasən, 

əsas kapitala investisiyaların azalma tempinin əhəmiyyətli dərəcədə səngiyəcək və 

2016-cı ilə nisbətən kapital qoyuluşları 3.5% azalacaq.

Hökumət  2015-2016-cı  illərdə  tədiyə  balansında  yaranan  defisitin  profistlə 

əvəzlənəcəyini və ilin yekunları üzrə 867 mln. ABŞ dolları müsbət saldo yaranacağını 

proqnozlaşdırır.

Nəhayət, rəsmi proqnozlar inflyasiya tempinin də xeyli zəifləyərək birrəqəmli həddə 

(7.3%) düşəcəyini qeyd edir.

Dünya Bankı da qlobal iqtisadiyyatla bağlı yeni açıqladığı proqnozlarında6 2017-ci 

ildə Azərbaycanda ÜDM-nin real artımının 1.2% təşkil edəcəyini gözləyir. Lakin 

dünya  ölkələnin  müxtəlif  dövrlərdə  üzləşdiyi  iqtisadi  böhranlardan  əldə  olunan 

təcrübələr  göstərir  ki,  məcmu  tələbin  məhdudlaşdırıldığı  şəraitdə  qısa  müddətdə 

iqtisadi böhranın dayandırılması və iqtisadi artımın əldə edilməsi kifayət qədər çətin 

olur. Daxili tələbin əsas komponenti kimi investisiyalarda azalma tempinin davam 

edəcəyi gözlənilir. Başqa bir element isə ev təsərrüfatlarının istehlakıdır və hətta rəsmi 

proqnoza görə, 2017-ci ildə bu göstərici üzrə real artım gözlənilimir. Əlavə olaraq, 

investisiya fəallığının aşağı düşdüyü, iş yerlərinin itirildiyi, istehlak kreditləşməsinin 

kəskin şəkildə məhdudlaşdırıldığı və əhalinin real gəlirlərinin azaldığı şəraitdə ev 

təsərrüfatlarının istehlak səviyyəsinin genişlənməsi, nəticə etibarı ilə tələbə artırıcı 

təsir göstərməsi üçün mümkün deyil.

Böhranlar dövründə tələbi və dolayısı ilə iqtisadi artımı stimullaşdıran əsas mən-

5

 

2017-ci il və sonrakı 3 il üzrə Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi inkişaf proqnozları. 2017-

ci il üzrə dövlət büdcəsi haqqında Qanun layihəsi ilə birlikdə Milli Məclisə təqdim olunan sənədlər 

toplusu (büdcə zərfi).  II cild

6

  

http://www.worldbank.org/en/publication/global-economic-prospects 

---

12

bələrdən biri də büdcə xərcləmələridir. Nəzərə almaq lazımdır ki, 2017-ci ildə büdcə 

xərcləri əvvəlki ilə nisbətən 10%-ə yaxın, o cümlədən büdcə investisiyaları 16.5% 

azalma ilə proqnozlaşdırılıb.

Nəhayət, məcmu tələbin stimullaşdırılmasının əsas komponentlərindən biri ixracın 

genişlənməsidir. Ancaq  rəsmi  proqnoza  görə,  2017-ci  ildə  ixracın  2.5%-ə  yaxın 

azalması  gözlənir.  Əlavə  olaraq,  2014-ci  ilə  nisbətən  milli  valyutanın  2  dəfədən 

çox  dəyər  itirdiyi  və  nəzəri  baxımdan  ixracın  stimullaşdırılması  üçün  əlverişli 

konyukturanın olduğu 2016-cı ildə qeyri-neft ixracı 28% azaldı. Belə şərtlərin mövcud 

olduğu 2017-ci ildə qeyri-neft ixracında azalmanın dayanacağını əsaslandıran hər 

hansı real iqtisadi arqumentlər ortaya qoymaq xeyli çətindir.

Bütövlükdə  tələbin  və  işgüzar  fəallığın  stimullaşdırılmasını  məhdudlaşdıran 

amillərdən biri də 2017-ci ildə pul-kredit siyasətinin daha da sərtləşdiriliməsi ilə 

bağlı qərarın qəbul edilməsidir. Hökumətin aparıcı təsisatlarından formalaşan Mali-

yyə Sabitliyi Şurasının təsdiqlədiyi “Pul Proqramı”na görə, 2017-ci ildə əsas hədəf 

pul bazasının hədəflənməsi olacaq.  İnflyasiya risklərinin neytrallaşdırılması üçün pul 

kütləsinin artmına imkan verilməyəcək. Pul təminatının kəskin azalması səbəbindən 

2014-2016-cı illərdə iqtisadiyyatın kreditləşməsi 25%-ə yaxın azalıb və sərt-pul kred-

it siyasətinin davam etdiyi şəraitdə kreditləşmədə artımın bərpası real görünmür.  

2017-ci  ildə Azərbaycanda  makroiqtisadi  şəraitin  sabitləşməsinə  təsir  göstərəcək 

əsas faktor neftin qiymətinin yüksəlməsi ilə bağlı gözləntilərin reallaşması ola bilər. 

Müxtəlif beynəlxalq təşkilat və mərkəzlər 2017-ci ildə neftin orta illik qiymətinin 

53-55 ABŞ dolları ətrafında qərarlaşacağı ilə bağlı proqnozlara malikdirlər. Nəzərə 

alaq ki, 2016-cı ildə Brent markalı neftin orta illk qiyməti 45 dollara yaxın olub. 

Mərkəzi Bankın 2017-ci ildə pul siyasətinin əsas istiqamətlərinə dair bəyanatında7 da 

vurğulanır ki, neftin dünya qiymətinin əhəmiyyətli yüksəlməyəcəyi təqdirdə cari hes-

abda kapitalın və maliyyənin hərəkəti hesabının kəsirini örtə biləcək qədər profisitin 

yaranması ehtimalı hələ ki, aşağıdır. Doğrudur, Mərkəzi Bank neftin hansı qiyməti-

nin bu məqsədin reallaşması üçün yetərli olduğunu qeyd etmir. Lakin Azərbaycanın 

tədiyyə balansının stukturu və icmal büdcənin neft gəlirlərindən asılılıq səviyyəsinin 

qiymətləndirilməsi əsasında aparılan müstəqil qiymətləndirmələr göstərir ki, həm 

fiskal balanslaşdırmanın, həm də tədiyyə balansının tarazlığının təmin edilməsi üçün 

neftin Azəbaycan üçün məqbul həddi 60 ABŞ dollarından yüksək olmalıdır.

Neftin bahalaşmayacağı şərait üçün isə hökumətin alternativ variantı Neft Fondunun 

xarici aktivlərindən istifadə etmək imkanıdır. Mərkəzi Bankın mövqeyi budur ki, 

7

  

http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=113224 

---