3. Aylanma mablag’larni mye’yorlashtirish Asosiy kapital doiraviy aylanishining mohiyati, tarkibiy tuzilmasi va samaradorligi

N = YE x U x B

Bu yerda: N – aylanma mablag’larning normativi;

YE – aylanma mablag’larga bо‘lgan kunlik yehtiyoj;
U – о‘rtacha intyerval uzoqligi;
B – aylanma mablag’ birligining bahosi.

Masalan, faraz qilaylik qandaydir bir xom ashyoning zaxira mye’yori 15 kunga, kunlik yehtiyoj 10 tonnaga va bir tonnaning baho-si 20 ming sо‘mga tyeng bо‘lsa, u holda pulda ifodalangan normativ-ning darajasi 600 ming sо‘mga (15 x 10 x 20 000) tyeng bо‘ladi.

Umuman olganda, aylanma mablag’lar normativi mol yetkazib berishlar о‘rtasidagi о‘rtacha intyervalni hisobga olgan holda quyidagi formula orqali aniqlanishi mumkin:


N = YE x (U + U ) : 2 x B

Bu yerda: N – aylanma mablag’larning normativi;

YE – aylanma mablag’larga bо‘lgan kunlik yehtiyoj;
U + U – navbatdagi ikki mol yetkazib berishlarning
kunlardagi uzunligi;
B – aylanma mablag’ birligining bahosi.

Aylanma mablag’larning har bir yelementlari bо‘yicha norma-tivning alohida hisoblanishi natijasida xususiy normativlar vujudga kyeladi. О‘z navbatida, barcha xususiy normativlarni jamlash natijasida yig’ma normativ hosil bо‘ladi.

Xom ashyo, matyeriallar va yarim tayyor mahsulotlarning alo-hida turlari bо‘yicha zaxiralarning kunlik normasi quyidagi zaxiralar summalarini inobatga olib о‘rnatiladi:

• 
  transport zaxirasi;
  
• 
  tayyorlov zaxirasi;
  
• 
  texnologik zaxira;
  
• 
  joriy zaxira;
  
• 
  sug’urta zaxirasi.
  

Transport zaxirasi Yukning yо‘ldagi kunlari va Shu Yuk uchun hujjatlarni tо‘lash va ularning harakatlanish kunlari sonini о‘z ichiga oladi. Tayyorlov zaxirasi qabul qilishni rasmiylashtirish, navlarga ajratish, ortish-tushirish, komplyektasiya qilish, moddiy resurslarni maxsus qayta ishlash va h.k.larga bog’liq. Bu zaxira mye’yor yoki haqiqatda sarflangan vaqt asosida о‘lchanadi. Texnolo-gik zaxira ishlab chiqarish texnologiyasiga bog’liq va texnologik mye’yorlar asosida hisoblanadi.
Asos sifatida joriy maksimal ombor zaxirasi olinadi. CHunki u matyeriallarni navbatdagi ikki yetkazib berish intyervali о‘rtasida ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta’minlay-di. Maksimal joriy zaxira matyeriallarga bо‘lgan о‘rtacha kunlik yehtiyoj va navbatdagi ikki mol yetkazib berish intyervali о‘rtasida-gi davomiylikning kо‘paytmasiga tyeng. Mehnat unumdorligi va ishlab chiqarish hajmining о‘sishi joriy ombor zaxirasining oshirilishini talab qiladi. Shuningdyek, maksimal joriy zaxira ishlab chiqarishning maromiyligini ta’minlash uchun har doim biroz о‘zgartirilishi kerak. Sug’urta zaxirasi ryezyerv sifatida, odatda, jo-riy ombor zaxirasining 50%i doirasida qabul qilinadi.
Shunday qilib, zaxiraning kunlik mye’’yori transport zaxi-rasi, tayyorlov zaxirasi, texnologik zaxira, joriy ombor zaxirasi va sug’urta zaxiralarining summasiga tyeng bо‘lgan summalar yi-g’indisidan iborat.
Tugallanmagan ishlab chiqarish bо‘yicha aylanma mablag’larni mye’yorlashtirish buYumlarning guruhlari bо‘yicha amalga oshirila-di va u quyidagi formula yordamida aniqlanadi: