3 II bob adir mintaqasi oʻsadigan o’simliklar

O’zbekiston hududi yaylov mintaqasi landshafti va uning ekologik asoslari:Respublikamiz territoriyasining dengiz sathidan 2700-2800 m va undan baland bo’lgan barcha yerlari yaylov mintaqasiga kiradi. Yaylov mintaqasi Alp va Subalp o’tloqlaridan iborat. Uning xarakterli belgisi shuki, bu mintaqada buta va daraxtlarning o’sishi uchun sharoitning yo’qligidir. Yaylov deb atalishiga sabab shuki, bu yerlarda faqat yozda mol boqib foydalanishdir.
Yaylov mintaqasining tuprog’i och va to’q qo’ng’ir rangli bo’lib, qattiq tog’ jinslaridan hosil bo’lgan, o’simliklardan ayniqsa mayin o’tlar ancha qalin qoplam hosil qiladi. Katta xarsang toshlar, qiyaliklar, quruq toshlardan iborat maydon ko’p uchraydi.
Yaylov mintaqasi tog’ning yuqori qismi bo’lib, uning yuqori qismi doimiy muzliklar ayrim joylardan tirik mavjudotlar yashamaydigan, o’smaydigan tog’ qoyalari bilan chegaralangan.
Yaylovning umumiy iqlim sharoitini tinimsiz sovuq, shamollarning bir tomondan ikkinchi tomonga esishini, haroratning past darajada bo’lishi tuproqning ayrim joylarda kambag’al bo’lishi, yorug’likning qisqa bo’lishi uni “arktika”ga o’xshatadi. Lekin ayrim butalarning mavjudligi uni “arktika”dan farqlantiradi.
Lekin, bu yerdagi noqulay omillar ta’siri o’sha joydagi tirik mavjudotlarning hayotiy jarayonlarida o’zining aksini topgan. Masalan, Tyanshan qarag’ayi Farg’ona tog’ tizmasida daraxt shaklida, yaylovda esa pakana bo’yli buta. Ko’pgina olimlar Turkiston archasini yaylovning birinchi bosqichi deb hisoblaydilar. Bizningcha yaylovning Turkiston archasi birinchi bosqichi bo’la olmaydi. Balki, tog’ning yuqori qismi asosiy landshaft hisoblanadi.
O’rta Osiyo yaylovlarida, shu jumladan Farg’ona vodiysi, Oloy tog’ tizmasida manzara hosil qilb usuvchi o’simliklardan chala buta shaklidagi sug’uro’tlar, dorivor Farg’ona lolasi, karidaris tugunak ildiz boychechaklari, yovvoyi piyoz, qo’ng’irbosh.
Yaylov mintaqasi o’simliklar qoplamiga boy bo’lishiga qaramay, hanuzgacha undan qishloq xo’jaligida ham, sanoatda ham, shuningdek, boshqa sohalarda ham juda kam foydalaniladi.
Yaylov o’simliklari qoplami, ekologik sharoiti, iqlimi va boshqa belgilariga ko’ra pastki va yuqorigi yaylovlarga bo’linadi.
Pastki yaylov maydonining xarakterli tomoni mezofit-o’rtacha nam talab qiluvchi o’simliklar ko’pligidir. Bundan tashqari yer bag’irlab o’suvchi o’tlar, past bo’yli buta va chala butalar ko’p o’sadi. Pastki yaylovga dengiz sathidan 2700-2800 m dan to 3000-3200 m balandlikkacha bo’lgan yerlar kiradi. Tuprog’i och jigar rang va och qo’ng’ir rangdan iborat tuproq bo’lib, toshli, qoyali joylar ko’p uchraydi. Yerning yuza qismi ko’pincha boshoqdoshlar va chim hosil qiluvchi o’simliklarning ko’pligi bilan xarakterlanadi. Bu joy yuqori tog’ mintaqasiga yaqin bo’lganligidan o’simliklari, tuprog’i, iqlimi jihatdan unga o’xshab ketadi. Bu yerda sovuq kunlar ko’p bo’ladi. Yoz faslida biroz isiydi, bu davrda o’simliklar o’suv davrini tugata olmaydilar. Yog’ingarchilik kuzda oktyabr oylarida boshlanadi. Asosiy yog’in qish va bahorda bo’ladi. Pastki yaylov mezofit o’simliklar o’sishi uchun eng qulay joydir. Shuning uchun ham bu yer o’simliklar dunyosiga boydir. Masalan, O’rikarcha-sarvidoshlar oilasiga mansub, bo’yi 12-18 m ga yetadigan, ikki uyli daraxt, ba’zilarining bo’yi 2 m dan oshmaydi. May oyida gullaydi. Mevasi iyun,iyul oylarida pishadi. Asosan subalp o’simlik.