3-mavzu: pigmentlarning funksional va ekologik ahamiyati (2 soat) reja: xloroplastlar pigmentlar karotinoidlar

Fikobilinlar. Suv o‘tlaridan yuqoridagi pigmentlardan tashqari maxsus pigmentlar ham uchraydi. Ularga fikobilinlar deyiladi. Ularga fikoeritrin va fikotsianin kiradi. Fikoeritrin (Сз4Н47Н40 8) qizil suv o‘tida uchraydi, rangi qizil boMadi. Fikotsianin (С з4Н 42Н 40 8) ko‘k yashil suv o‘tini pigmenti boMib, ko‘k rangda boMadi. Ular murakkab oqsillardir, tarkibida to‘rtta pirol halqasi uchraydi va ular qo‘sh bogMar bilan bogMangan.Fikoeritrin-498-508 nm, fikotsianin esa 585-630 nm toMqin uzunlikda boMgan nurlarni yutadi va xlorofillga (a) uzatadi.Bu pigmentlarning chuqur suv ostida o‘sadigan o‘simliklar uchun ahamiyati kattadir.Qizil nurlar 34 metr chuqurlikda, sariq nurlar-180 metr, yashil nurlar-320 metr, ko‘k yashil nurlar esa 500 metr chuqurlikda to’la yutiladi. Umuman fikobilinlar yutgan yorugMik energiyasining 90% xlorofillga (a) uzatiladi.


FOTOSINTEZ FIZIOLOGIYASI
Reja:

1. 
   FOTOSINTEZNING AHAMIYATI.
   
2. 
   FOTOSINTEZNING YORUG’LIK BOSQICHI
   
3. 
   FOTOSINTEZDA KARBONAT ANGIDRIDNING O‘ZLASHTIRILISH YO‘LLARI
   
4. 
   YORUG‘LIKDA NAFAS OLISH VA GLIKOOKSALAT KISLOTASI METABOLIZMI
   
5. 
   FOTOSINTEZ JARAYONI BOSHQARILUVINING ENDOGEN MEXANIZMLARI
   

Tayanch so’s va iboralar: fotosintez, foton, yorug’lik, endogen mexanizm.
Fotosintez jarayoni tufayli planetamizdagi energiyaning eng ko‘p miqdori zaxiralanadi. Yashil o‘simliklar yil davomida fotosintez na-tijasida 100 mid tonnadan ortiq organik massani hosil qiladi. Fotosintez jarayonida yer sharimizga yetib kelayotgan quyosh energiyasining 45T013 megakaloriya qismi fotosintezning turli koi'inishdagi mahsulotlari sifatida jamlanadi. Ushbu jarayonda yashil o‘simliklar tomonidan 130 mid t. C 0 2 va 130 mid t. suv qayta ishlanadi. Bundan tashqari fotosintezlovchi hujayralar ushbu jarayon tufayli o‘zlarining har xil moddalarga bo‘lgan talabini qondiradi. Dastlab, fotosintezlovchi hujayralarda uglevodlar sintezlanganligi tufayli ular o‘zlarining shu moddaga boMgan ehtiyojini qondiradi. So‘ngra ushbu birikmalardan boshqa organik moddalar, masalan, oqsillar va yog’lar sintezlanadi.
Fotosintez jarayonida hosil bo‘luvchi birlamchi uglevod bu fruktozofosfatdir. Keyinchalik fruktozofosfatdan boshqa biopolimerlar va monomerlar, masalan, kraxmal, selluloza, kletchatka, oligosaxaridlar, disaxaridlar va monosaxaridalar hosil boMadi. Ammo uglevodlarning o‘simlik to‘qimalari bo‘ylab asosiy tashiluvchi formasi saxarozadir. U plazmaning toMsimon naychalari bo‘ylab tashilib o‘simlikning boshqa hujayralari tomonidan metabolik jarayonlarda ishlatilishi yoki zaxira holida to‘planishi mumkin.
Uglevodlarning zaxira formalari faqatgina kraxmal holatidagina boMib qolmasdan, balki disaxarid-saxaroza (shakarqamish, qand lavlagi) yoki monosaxarid-glukoza (uzum) ko‘rinishlarida ham boMishi mumkin.Bizning planetamizda sodir bo‘ladigan biologik jarayonlar ichida fotosintez asosiy o‘rinni egallaydi. Yorug‘lik energiyasi ishtirokida anorganik moddalardan, ya’ni suv va karbonat angidriddan organik modda hosil bo‘lib, atmosferaga kislorod ajralib chiqadi. Fotosintez jarayonida suvning fotolizi natijasida atmosfera havosiga ajralib chiqadigan 0 2 tiriklik olamining nafas olishi uchun zarur bo‘lgan yagona kislorod manbayidir. Hozirda atmosfera havosining 1/5 qismini tashkil qilgan kislorod ham avtotrof o‘simliklaming oksishi va rivojlanishi evolutsiyasi mobaynida hosil boMgan boMishi mumkin. Chunki hozirda mavjud boMgan o‘simliklar dunyosi, atmosfera havosida deyarli kislorod bo’lmagan sharoitda paydo bo’lgan bo’lishi mumkin
Yashil o‘simliklar va suv o‘tlari uchun fotosintez jarayonini quyidagi umumiy tenglama orqali ifodalash mumkin.