4-iii psihologija tur indd

106
Psİkolojİ
tembel vb. Kişinin temel çizgileri veya özellikleri şunlardır: yetenekler, 
mizaç (temperament), karakter, gereksinimler, ilgiler, tutumlar ve beden 
özellikleri (res.17).
KİŞİLİK TEORİLERİ
Birçok bilim dalı ve bilim adamı insanın doğasını açıklamaya çaba 
harcamışlardır. Bu doğrultuda sayısı çok teori vardır. Her teori kimi önem-
li faktöre ağırlık verir, fakat aynı zamanda her teorinin eksikliği de vardır, 
bundan dolayı teoriler sadece varsayımlardır. Kişinin bütünselliğini anla-
yabilmemiz için aşağıdaki teorilere yer vereceğiz:
1. PSİKOANALİZ (PSİKODİNAMİK) TEORİLER
Bu teorinin en önemli temsilcisi Sigmund Freud (1856-1939). Onun 
teorisi kişiyi dinamik güçleri (gereksinimler, güdüler, motifl er) üzerinden 
açıklamaktadır ve kişi hakkında yazılan en kapsamlı teorilerden biri ola-
rak kabul edilmektedir. Freud psikolojide ilk olarak bilinçsiz  kavramını 
oturtmuştur. Freud insan aktivitesinin temel devindiricileri-onun dürtü ve 
içgüdüleri olduğunu iddia ediyormuş: yaşama-eros (susama, açlık, seks) 
ve ölüm-tanatos (agresif ve destruksiyon).
Kişinin bünyesini üç bölüm olarak (res.18) göstermektedir: İD-
kişinin biyolojik tarafını oluşturmaktadır ve kendi gereksinimlerini hemen 
KİŞİLİK
ka
rak
ter
mizaç
be
cer
iler
b
eden 
ö
zellik
ler
tutumlar
ilgiler
ih
ti
yaç
la
r
Res 17. 
Kişilik strüktürün 
şeması

---

107
sağlık mesleki okullar için
ve şimdi tatmin etmeye eğilir, 
EGO- psikolojik yanını temsil 
eder ve kişinin nesnel ve reel 
koşullara uyması (realite ile 
iletişim) demektir ve SÜPER 
EGO- kişinin toplumsal yanı-
nı temsil eder ve bir ortamda 
sosyal normların saygılanması 
demektir. Normal durumda 
kişinin üç bile bölümü uyumlu 
işlerler, ancak kişide hüsran varsa ya da çatışmalı durumda bulunuyorsa, bu 
üç bölüm arasında uyum yoktur ve kişi savunma mekanizmaları kullanır.
“Çocuk insanın babasıdır” fikri Freudtan kaynaklanır ve o bu de-
yimle kişinin gelişiminde erken çocukluk çağının önemini vurgulamakta-
dır. Erken çocukluk çağında üç dönem ayırt eder: oral dönem- doğuştan 
birinci yaşın sonuna kadar devam eder ve çocuk dünyayı organizmanın en 
hassas bölümü olan ağzı üzerinden yaşar, demektir, anal dönem- birinci 
yaştan üçüncü yaşa kadar devam eder ve bu dönemde eliminatör aktivi-
teler memnuniyet kaynağını oluşturur, falus dönemi- cinsellik organı ile 
yapılan manipülasyon sırasında duyulan memnunluk. Tüm bu dönemler 
normal belirtilerdir ve çocuk onları ebeveynlerinden yasak almadan geç-
melidir. Aksi halde patolojik davranışlar: oral fiksasyonu-(içki, sigara), 
anal fiksasyon (aşırı temizlik, kalın kafalılık, cimrilik), falus fiksasyonu 
(cinsel sapıklıklar) belirebilir.
Çocukluğun erken çağında Edip kompleksi de belirebilir (çocuğun 
karşı cinsten ebeveyn ile olma isteği gösterir, ayni cinse karşı düşmanlık 
ifade eder)
2. KİŞİ HAKKINDA BİLİŞSEL TEORİLER
Bu teoriler insanı bilişsel süreçler olan düşünce ve anlayış aracılığıy-
la açıklamaktadırlar. Bu teorilerle insanın gerçekleri süreli olarak öğren-
mesi ve açıklaması gereksinimiyle açıklanmaktadır. 
Şuur
Şuur altı
Şuursuz
Dış dünyayla 
iletişim
Su
p
er eg
o
E      g       o
İD
Res. 18 
Freuda göre kişilik 
strüktürünün 
şeması

---

108
Psİkolojİ
İnsan düşünce aracılığıyla olayların neden ve neticelerini anlamak-
tadır, kendi davranışını değiştirip uyumlaştırmakta, doğayı istifade etmek-
te, çalışmakta ve yaratmaktadır. İsviçreli psikolog J. Piage (1896-1980) bu 
teorilerin en önemli temsilcisidir.
3. EĞİTİM VE ÖĞRENİM TEORİLERİ
Bu teorilerle eğitimin önemi vurgulanmakta, diğer etkenler önem-
senmemektedir. Kişinin gelişimi sırasında yetiştirildiği çizgi ve davranış-
ları geliştirdiği düşünülmektedir. Çocuk büyüklerin istedikleri gibi davra-
nacaktır çünkü onlar onu ödüllendirmektedirler (bu durumda kendisini 
hoş hisseder) ya da cezalandırırlar (hoş hissetmez). Amerika psikologu 
Scinner bu teorilerin temsilcisidir ve öğrenmeyi deneme ve hatalar aracılı-
ğıyla açıklamaktadır.
4. SOSYAL TEORİLER
Kişiyi yaşamakta olduğu toplumun etkileriyle açıklamaktadır. E. 
Fromma göre (bu teorilerin en önemli temsilcisi) insanın belli bir toplum-
da ve belli bir zamandaki kişiliğini sadece yaşamakta olduğu toplumsal 
sistemi tanıyorsak anlayabiliriz. Toplumda meydana gelen her değişme, 
kişinin de değişmesine neden olmaktadır. İnsan tüm şimdiye kadarki sis-
temlerde kendi doğasından yabancılaştırılmıştır. XX. yüzyılda insanın ya-
bancılaşması en büyüktür. Bu çağda insanın değerleri onun insani kaliteleri 
üzerinden değil, ne kadar paraya sahip olduğu ve ne kadar kazanabileceği 
olgusu üzerinden değerlendirilmektedir.
Yukarıda da belirttiğimize göre, ortaya atılan teorilerden hiçbiri kişi-
yi bütünsel olarak açıklamamaktadır ve tümünün de eksiklik ve boşlukları 
vardır.
TEMPERAMENT (MİZAÇ)
KAVRAM VE TÜRLERİ
İnsanların arasında duygusal tepki biçimine göre büyük farkların 
mevcut olduğu bilinmektedir. Kimileri daha çok hoş davranır ve keyfi ye-
rindedir, diğerleri keyifsiz ve kapalıdırlar. Bazısı çabuk kızar ve kızgınlığı 
çabuk geçer, bazısı çok kızar ve kızgınlığı uzun sürer. Bu farklar insanların 
mizacındaki farktan kaynaklanmaktadır. Temperament (Mizaç) psikolo-
jik özellikler grupuna girmektedir ve bir kişinin duygusal tepki şeklini 

---