4-iii psihologija tur indd
Yüklə 2,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
213 sağlık mesleki okullar için zedelenme neticesi olarak, demensiyon gelişebilir (zihinsel kayıp ve psi- kolojik yaşamda ağır patolojiye yol açan tedavi edilemez beyin zararları meydana gelmektedir). 7. TRAVMALAR - günümüzde sıkça rastlanan yaralanmalardır. Genelde trafik kazaları sonucudur. Travmalarda ikincil enfeksiyonlar be- lirdiği halde psikolojik değişikliklere neden olur. Genel olarak psikolojik travmalarda halsizlik, hipohondri eğilimi, duygusal dengesizlik, üzüntü ve endişe görülür. Büyük kanamalar sırasında Korsakov sendromu dahil (demensiyon, oryentasyon kaybı, ağır hafıza bozuklukları) zihinsel-bellek alanında bozukluk belirebilir. Beyin travma hastalığı kronik aşaması (beyin travması uzak neti- celeri) iki temel sendrom ile gelişir- travmatik serebrosteni ve travmatik ensefelopati. Travmatik serebrosteni - avtizm, kverülans (suçlama, şikayet, mah- keme vakalarının yürütülmesiyle ifade edilen paranoik fikirler), kuşkulan- ma, kovuşturulma fikirleri ile ifade edilir. Travmatik ensefelopati, netice olarak daha ciddi klinik resim bırakır: belirgin asteni, zihinsel-bellek deg- radasyonu, kişilik değişiklikleri. Travmatik ensefelopati üç tip olarak ifade edilir: apatik tip (kayıt- sızlık, isteksizlik), euforik tip (kaygısızlık, neşe, kritik olmayan davranış- lar) ve patlayıcı tip (sinir, agresif davranış, bencillik). Bazı vakalarda deme- siyon çok belirgin olabilir ve ağır zihinsel gerileme olarak ifade edilebilir. 8. ENDOKRİN SİSTEMİ HASTALIKLARI - endokrin sistemi has- talıkları iç organların herhangi bir hastalığına kıyasen daha yoğun psiko- lojik değişikliklere neden olmaktadırlar. Metnin devamında daha sık rast- lanan endokrin hastalıklarda meydana gelen psikolojik değişikliklere yer vereceğiz: - Tiroid bezi - Bazed hastalığı (tireotoksikoz) genel olarak aşırı de- recede sinir, duygusal dengesizlik, yorgunluk ile dile gelir. Hastalar üzgün, huzursuz, gergin, şüpheci, hırslı davranışlara yatkın olur korkulara kapı- lırlar. Miksedemde durum terstir, apati, kayıtsızlık, uykulu olma durumu vardır. Bazan dağınık düşünceleri olur ve devamlı bir şeyler mırıldanırlar. - Pankreas - bu bezin hastalığından tıbbi psikolojisi için diyebetes melitus hastalığı en büyük önem taşımaktadır. Duygusal dengesizlik, si- nir, devamlı mevcut olan yorgunluk ile dile gelir. Uzun süreli şeker hastalı- ğı durumunda hastalarda zihinsel ve hafıza bozuklukları belirir. 214 Psİkolojİ Bu psikolojik profillerinin bilinmesi, sağlık çalışanının hastaların bakımı ve tedavi edilmesine her yanlı yanaşımı olmasına yardımcı olacak- tır. Bunun yanı sıra, hastaların güçlüklerini daha kolay anlayabilmesi ve kendi görevlerini daha sabırlı yapmasına yardımcı olacakıtr. Soru ve ödevler: 1. Çocukların tedavi sürecinde onun ebeveyinleriyle de çalışmamız neden önemlidir? 2. Çocuğun hastaneye yatırılması sırasında nasıl davranacaksın? 3. Gençlerin yattığı bölümde çalışıyorsan, gençlerle nasıl davrana- caksın? 4. Hasta büyüklerin adaptasyonuna hangi nesnel (objektif) faktörler etki eder? 5. Hasta büyüklerin adaptasyonuna hangi öznel (subjektif) faktörler etki eder? 6. Yaşlı kişilerle çalışmamızda çok dikkatli olmalıyız, diyoruz. Neden? 7. Özürlü kişiler hangi doğrultularda muamele görür? 8. Özürlülerde en sık görülen kompleks hangisidir? 9. Klinikte yapılacak pratik çalışmalarda hastalarda somatik hasta- lıklarla ilgili psikolojik değişiklikleri gözlemle. Psikoloji dersinde bu konu- da tartışma aç. 215 sağlık mesleki okullar için HASTALAR İLE İLETİŞİM Sağlık çalışanı ve hasta arasında iletişim olmadığı halde, teşhis ve te- davi imkânsız olmaktadır. İletişim dediğimiz zaman iki taraf arasında ha- kiki, uzmansal, ayan, açık, güvenle dolu iletişimi kastediyoruz. Daha önce farklı iletişim tipleri ve psikolojik yardım sunma şekilleri hakkında söz ettik (ör. öğrenme, yöntem ve teknikler bkz.) Ancak bu sorunun önemini göz önüne alarak, iletişimin bazı önemli açılarını daha bir kez vurgulamak faydalı olur. HASTALARA PSİKOLOJİK YARDIM KURALLARI Bedende meydana gelen değişiklikler insanın psikolojik hayatını da değiştirdiğini söylemiştik. Hasta insanı anlayabilmemiz için ben onun ye- rinde olsaydım tipinden rol oyunları çoğu kere faydalı olmaktadır. Bizim aktivitelerimiz şu doğrultuda olmalıdır: - Kendi zorluklarını tanımasına yardımcı olalım; - Aynılarını ifade etmesi ve anlamasına yardımcı olalım; - Tedavi sürecindeki rolunu kabul etmesine yardımcı olalım; - Kendi güçlüklerini reel olarak değerlendirmesine yardımcı olalım; - Başka olasıllıklar görebilmesine yardımcı olalım (özürlülerde); - Hastalık sonuçlarına bağlı olarak, kendi davranışlarını değiştirme- sine yardımcı olalım; - Daha büyük kişisel olgunluğa erişmesine yardımcı olalım (gerçek değerlerin geliştirilmesi ve sağlıklı yaşam). İLETİŞİME ETKİ EDEN FAKTÖRLER İletişim dinamik bir süreçtir. Sağlık çalışanı ve hasta arasındaki ile- tişim sayısı çok etkeni kapsar. En önemlileri şunlardır: - Aralarında iletişim kuran kişilerin kayıtları, düşünceleri, tu- tumları, duygu ve çıkarları . Daha önce saydığımız benzer veya aynı psi- kolojik belirtileri varsa, iletişimin daha kolay olacağı anlaşılmaktadır. Aksi halde iletişim çok zor olur (özellikle saklı duyguları ve karşı düşünceleri varsa). 216 Psİkolojİ - Aralarında iletişimi olan insanların ilişkisi - aralarında tanışan insanlar arasında gerçekleşiyorsa, iletişim daha kolay olur. Aralarında ta- nışmayanlar, hiyerarşik pozisyonda bulunanlar arasındaki iletişim daha değişik olur. - İletişimin hedefi - hedef yani konuşmadan ne bekliyoruz, ileti- şim şekli için önemlidir, - Mesajların ayan olması - iki taraf için anlaşılır bir dille konuşu- yorsak, düşüncelerimizi ayan ve anlamlı ifade ediyorsak, iletişim de kolay anlaşılır olur. Söylediklerimizin anlaşılmaması ender değildir. Özellikle konuşmanın hızı ve sesliliğine dikkat göstermemiz gerekiz. - İletişim hazırlığı ve yeteneği - iletişim şekli ve içeriği kişinin eği- timi, kimliği, hayat tecrübesi, o anda iletişim içinde olanların o andaki ruh haline bağlıdır. Elimizde olan zaman da önemlidir. Konuşma sırasın- da saklı mesajları duymamız ve tanımamız önemlidir. - İletişim tarzı - iletişim sırasında düşünceli isek, acele etmiyorsak, huzurluysak, konuşmacımıza baskı yapmıyorsak, mesajlarımızı oldukça daha başarılı şekilde aktarmış olacağız, - Önceki tecrübe - hastanın bize karşı pozitif tutumu varsa, bize güveniyorsa iletişim çok daha başarılı olur. Hastayla ciddi olarak ilgile- niyorsak ve ona gerçekten yardım etmek istiyorsak bu hedefimize vara- biliriz. İLETİŞİM TEKNİKLERİYLE İLGİLİ ÖNEMLİ MEVZULAR Her sağlık çalışanı iletişim tekniklerini tanımalıdır ve onlar onun uzman eğitiminin bir parçası olmalıdır. Devamda iletişim başarısına bağlı olan kimi daha önemli işlemlere yer vereceğiz: - Hasta hakkında daha çok bilgi toplamak (sağlık evraklarında bulabileceğimiz, eski ve şimdiki hastalıkları, yaşama koşulları, ailesi ne ait bilgiler vb.). - Hastayı selamlayarak kendimizi takdim ederiz - bu arada mes- leğimizin ne olduğunu da söyleriz. İlk iletişim hoş ve sade olmalı. - Hastanın yerleştirilmesi - konuşma hasta için ne daha konforlu koşullarda yapılır, hasta konforlu bir odaya alınmalı, administratif oda- 217 sağlık mesleki okullar için lardan kaçınmalıyız. Konuşmayı genel sorularla başlarız, hastanın rahat- laması için zaman gereklidir. En önemli soruyu hemen ele almamız iyi sayılmaz. - Onu konuşmamızın hedefiyle tanıtmalıyız - hastanın konuşma- ya aktif olarak katılmasını istiyorsak, başlangıçta konuşulacak problemin mevzusu ve hedefiyle tanıtmalıyız. Bu arada kendisini koruma tutumunu alacağı ve iletişimde bozukluk belireceği için onu önceden eleştiremeyiz; - Hastayı konuşmak için motive etmeliyiz - onun gereksinimleri- ni doğrudan doğruya karşılamaktayız (mesela tedaviye aktif katılım daha iyi tedavi demektir). Motivasyon ölçülü olmalıdır (Motifl er konusunda, motivasyon dersini tekrarla) - Hastayı kendi tutumlarını sergilemesine teşvik edelim - bu arada çeşitli yollara başvurulur: sorular (ayan, kesin, kısa, yaş ve eğitim seviyesine uygun olmalı); teşvik (peki sonra ne oldu, bu konuda fazla bir şeyler söyleyiniz, gibisinden olmalı); aktif dinleme (gözlerine bakar, sakin oturur, sözünü kestirmeyiz, onu dikkatle dinlediğimizi göstermek için zaman zaman onunla hemfikir olduğumuzu söyleriz); onun söyle- dikleri karşısında anlayış gösteririz, refl eksiyon kullanırız, yani onun en son söylediklerini tekrar ederiz (mesela hasta röntgen yapmayacağını söylerse, sağlık çalışanı, pozitif teşhis yüzleşmemesi için röntgen yaptır- maktan çekiniyor cevabını verir, hasta ise bununla hemfikir olur); sus- kunluk, konuşmanın kritik noktasına geldiğinde çok önemli bir işlemdir (bu durum hiç de hoş değildir ve uzun sürmemelidir) vb. - Hastanın tutumlarımızla tanıtılması - hasta kendi düşünce ve tutumlarını açıkladıktan sonra, bizim tutumlarımızı açıklarız. Bu arada kısa, ayan ve anlaşılabilir olmalıyız. Bundan sonra söylediklerimizi anla- yıp anlamadığını ve onları kabul etmeye hazır olup olmadığını kontrol ederiz. Onu eleştiremeyiz, kınayamayız; - Tutum farkları konusunda tartışma - bu sırada tutumların zor değiştiği konusunda hesap yürütmeliyiz, kendi tutumlarımızı destekle- mek için ek bilgilere baş vururuz, konuşma sırasında hastanın olgunlaş- ması ve değişmesine izin vermekteyiz; - Konuşmadan sonuçlar çıkarıyoruz - bu sonuçlar ayan olmalı, hasta bunları anlamak için aklını ve duygularını kullanır, onların ne ka- dar anlaşılır olduğunu ve yerine getirilebilirliğini kontrol ederiz; 218 Psİkolojİ - Ek motivasyon - konuşmanın sonunda ek motivasyon gereklidir. Mesela “burada anlaştıklarımızı saygılarsanız, daha kısa zamanda iyileşe- ceksiniz” ve genelde hastanın tutumlarındaki değişiklikleri takdir ederse- niz başarılı olabilirsiniz. Hasta, hastalığa karşı yürütülen mücadelede or- tak-partnör olduğunuz izlenimini edinmesi önemlidir. İletişim sırasında sağlık çalışanları tarafında işlenen kimi hatalar vardır: - Yanlış beklentiler (hastaların onlara bağımlı ve laik oldukları, usandırıcı oldukları ve devamlı olarak hastalıktan bahsettiklerini, şükran- sız oldukları ve onların yakınları karşısında yeterince övülmediklerini dü- şünüyorlarsa); - Hastayı dinleme ve gözetleme yeteneğinin olmayışı - ilgisizlik, meslek bıkkınlığı, aşırı büyük kişisel sorunlar, aşırı çok administratif iş- lemler vb. - Hastadan gelen mesajları yorumlama yeteneksizliği - genelde hastayı yeterince tanımamak ve sözlü mesajlar ile satırlar arası mesajları tanımama sonucudur; - Hastanın problemlerini anlayamamak - başka insanlarla kayna- şamamak ve tecrübe sahibi olmamak veya önemsiz meselelere yönlenmek; - Konuşma konusuna yönlenme yeteneksizliği - konuşmaya kendi özel sorunlarını sokuştururlar, kendi nevrotik güçlükleri dolayısıyla ko- nuşmayı başka bir yöne kaymasına neden olurlar, ufak tefek meseleler ve önemisz işlerle uğraşırlar; - Fazla konuşur ve hastayı takip edemezler - ya da aşırı büyük öz kontrolleri vardır ve hiç konuşmazlar; - Hastanın söylediklerini değerlendirirken nesnel olmamak - ge- nelde hastanın söylediklerine gereken dikkat ve ağırlık verilmez; - Himayeci tutumu - hastayı pasif duruma iteler; - Konuşmalarını hasta ile uyumlaştıramazlar (hastanın yaşı, eğiti- mi ve kişiliğine uygun olmaz); - Hoşgörü yokluğu - hasta konudan uzaklaştığı halde, onun sözünü keserler ya da kendi düşüncelerini kabul ettirirler; - Sağlık çalışanlarının kişi özellikleri - iletişimde çok önemlidir- ler. Diğer insanlar karşısında güç ve etki göstermek, kendini beğenmişlik, şahsi davranışların kontrol edilmemesi ve benzer özellikler, kimi sağlık çalışanlarının insanlar ile başarılı iletişim kurması ve onlarla çalışması ba- kımında yeteneksiz olmalarına katkı sunmaktadır. 219 sağlık mesleki okullar için PROBLEMİ OLAN İNSANLARA YARDIM ETMEK İSTEYEN KİŞİLER NEYİ BİLMELİ VE NE YAPMALIDIRLAR Sağlık çalışanı mesleği kolay değildir ve bu meslekle uğraşan insan- lardan çok büyük beklentiler vardır. Hasta olan insanlara yardım etmek isteyen kişi temelli uzman bil- gilerine sahip olmalıdır. “Sağlıklı mantık” zemini üzerine yardım sunmak ve tedavi etmek risklidir. Uzman bilgiler insanlarla herhangi bir deneyin yapılmasını önlemektedir. Takım olarak çalışıyorsak daha başarılı olacağız, başkalarını dinle- meye öğrenmeliyiz, hastaların problem ve güçlüklerini tanımalıyız, onla- rın karşısında ilgi göstermeliyiz ve hastaya yardımcı olabileceğimiz konu- sunda kendimize güvenimiz olmalı. Her insana şefk at, saygı ve samimi yanaşım gereklidir. İnsanlar kendilerini farklı şekilde ifade ederler. İyi bir dinleyici sa- dece kulaklarıyla dinlemez, tüm duyu organları ve zihni aktift ir. İyi bir dinleyici dinler, kayıt alır, bağlar, sonuçlar çıkarır ve bu şekilde bir kimse- nin problemi olduğu veya yardıma muhtaç olduğunu kolaylıkla anlar. Bir kimsenin yardımımıza muhtaç olduğunu tespit edersek, onun problemini ayan olarak görebildiysek, o zaman uygun yardımı sunar (konuşma, öğüt) veya daha iyi yardım edebilecek birine yönlendiririz. Yardım isteme hasta için de zor bir durumdur. Bir kimsenin dişi ağırıyorsa, fazla düşünmeden dişçiye gider. Ancak bizim saklı ve son de- rece samimi problemlerimizle yüzleşmek ve onları tanımadığımız birine açmak gerektiği zaman, durumlar tamamen değişiktir. İnsanların çoğu samimi olan konularda konuşmanın ayıp olduğunu düşünüyorlar. Bunun için insanlar psikolojik yardım istedikleri zaman, kendilerini utanmış, kü- çümsenmiş ve değersiz hissetmemeleri için elden geleni yapmalıyız. Çoğu yapılması gereken en iyi şeyin ne olduğunu bilirler, ancak bu bildiklerini yapamamaları, onların temel problemini oluşturmaktadır. Yardımın planlanması sırasında, kendiliğinden sadece değerli ve doğru nedir düşüncesinden hareket edilmemelidir. Yardım planlama sı- rasında her şeyden evvel yardım etmekte olduğumuz kişiyi tanımamız ge- rekmektedir. Neticede, en önemli olanı şudur ki, başkasına yardım etmek istiyor- sak, kendimizi, kendi yeteneklerimizi, zayıfl ıklarımızı ve motifl erimizi iyi 220 Psİkolojİ tanımalıyız. Hastanın problemleri bizim imkânlarımızdan ve uzmansal yeteneklerimizden daha büyük olduğunun farkına varırsak, daha uzman kişiye yönlendirmeliyiz. ZİHİNSEL HİJYENİN BAZI PRENSİPLERİ (ŞAHSİ KİMLİK NASIL KORUNMALI) Sağlık çalışanları kendi ruh sağlığını kendileri korumalıdırlar. Bundan dolayı zihinsel hijyenin verdiği bazı kurallarına işaret edeceğiz (önceki metinlerde benzer kurallara değindik): - Duygusal istikrar - kendi davranışlarımızda bizim duygusal tep- kilerimiz için hesapa yürütmeliyiz. Duygular ve organik değişiklikler ara- sında yakın bağlantıların mevcut olduğunu ve sıkça tekrarlanan yoğun duygusal heyecanların organik bozukluklara yol açabileceğini belirttik. Bunun için organizma için zararlı olan duygulardan kaçınmak gerekir. Her şeyden önce sevdiğimiz insanlar ile ihtilaf ve çatışmalı durumlardan kaçınmalıyız. Bize en yakın olanlara karşı agresif davranış ve diğer düşmanlıkların ifade edilmesine izin vermiş olursak, iç çatışma, huzursuzluk ve rahatsılık kışkırtmış olacağız. Buna karşın duygular bastırılmamalıdır, diğer kişiler tarafından da kabul edilebilecek şekilde ifade edilmelidirler. Spor üzerin- den boşalma en iyi yollardan biridir; - Hoşgörü - kendimizde hüsranlar karşısında hoşgörü yani geçici başarısızlığa katlanma ve güçlüklerin üzerinden gelme duygusu geliştir- meliyiz. Çözülmesi zor olan problem ile karşılaşacağımız zaman, onu nesnel olarak gözden geçirmeli, gerçek nedenleri bulmalı ve en uygun çözüm yol- larını aramalıyız. Kendimizi kontrol etmeliyiz, güçlükler karşısında öfk e ve saldırganlıkla tepki göstermemeliyiz ve başarısızlık nedenlerini her za- man başkasında aramamalıyız, çünkü bunun nedenleri bizde de olabil- mektedir; - Gerçekçi eğilimler - kendimiz hakkında real bir resim çizmeliyiz. Kendi olanaklarımız ve yeteneklerimiz hakkında yanlış düşünce yaratma- malıyız, sahip olamadığımız yetenekler üstlenmemeliyiz. Kendimizi oldu- ğumuz şekilde kabul etmeliyiz, şimdiye kadar yaptıklarımızdan memnun olmamalıyız, yeni ve daha iyi bir şey yapmaya çalışmalıyız; 221 sağlık mesleki okullar için - Çalışma memnuniyeti - memnuniyetle yapacağımız bir faaliyet, başarı ile sonuçlandıracağımız bir iş bulmalıyız. Her şeyden evvel mesleği- miz memnunluk duymamızı ve başarı elde etmemizi sağlamalıdır. Ağır hasta olan bir insandan tebessüm alacağınız ve onu sağlıklı ve mutlu görmenize katkı sunmaktan daha kutsal ve daha güzel bir şey yok- tur. Soru ve ödevler: 1. İletişime hangi faktörler etki eder? 2. Sağlık çalışanı-hasta rollerini oynayınız ve iletişim kurunuz. Başarılı olup olmadığı konusunda tartışınız! 3. Sağlık çalışanı-hasta rollerini oynayınız ve iletişim kurunuz (bu arada kuralları saygılayınız) 4. Kurallara aykırı sağlık çalışanı-hasta rollerini oynayınız ve ileti- şim kurunuz. Sonunda kendi duygularınız hakkında konuşunuz! 5. Sağlık çalışanı mesleğinde ne kadar başarılı olabileceğiniz konu- sunda kendinizi sorgulayınız! 12 sayfada sorulara verilen cevapların tümü de HAYIRdır. 222 Psİkolojİ K A Y N A K Ç A 1. Психологија – учебник, педагошка насока, V издание, И. Тодорова-Цвејиќ, Скопје, 2000 2. Медицинска психологија – учебникза здравствена струка – С. Стефановски, Скопје, 1993 3. Психијатрија за студенти по стоматологија – Г. Чадловски, Скопје, 2001 4. Психологија – В. Стаменкова Трајкова, Скопје, 1995 5. Општа психологија – Н. Рот, Белград, 1985 6. Елементи психологије – Д. Креч и Р. Крачфилд, Белград, 1980 7. Психологија – Х. Пожарник, Љубљана, 1984 8. Медицинска психологија и ментална хигијена – П. Бралша и С. Озимец, Загреб, 1980 9. Медицинска психологија – Х. Христозов, Софија, 1989 10. Емоционална интелигенција – Д. Големон, Њујорк, 1995 11. Психологија учења, С. Радоњиќ, 1992 12. Психијатрија со медицинска психологија, С. Стоиљковиќ, 1977 13. Психологија, Н. Рот, С. Радоњиќ, 1976 223 sağlık mesleki okullar için İÇİNDEKİLER I. PSİKOLOJİ KONUSU VE DALLARI Psikoloji Konusu ve Dalları 9 İnsanın Psikolojik Yaşamının Organik Esasları 13 II. TEMEL PSİKOLOJİK BELİRTİLER Psikolojik Belirtiler Kavramı 29 Duyu ve Algılamalar 30 Dikkat 41 Öğrenme 43 Hafıza (Bellek) 48 Unutma 53 Düşünme 56 Zekâ 63 Duygular 73 Motivasyon 89 İlgiler 97 Tutumlar 99 Önyargılar 99 III. PSİKOLOJİK YAŞAMIN ORGANİZASYONU-KİŞİ Kişilik, Kavram, Özellikleri, Teoriler 105 Temperament (Mizaç) 108 Karakter 111 Kişilik Dinamiği 113 Kişisel Gelişimi 119 Belirli Yaşam Dönemlerin Özellikleri 123 IV. PSİKOLOJİK YAŞAM BOZUKLUKLARI Normallik Kavramı 131 Bilinçin Özel Durumları 133 Bilinç Bozuklukları 139 224 Psİkolojİ Nevrozlar 143 Çocukluk Çağında Nevrotik ve Psikotik Hastalıklar 151 Psikozlar 154 Çocukluk Çağında Psikozlar 160 Psikopati 161 Bağımlılık Hastalıkları 163 Uyumsuz ve Sapkın Davranışlar 170 V. SAĞLIKTA ÖZEL PSİKODİNAMİK Psikolojide Yöntem ve Teknikler 179 Kişilik İnceleme Teknikleri 182 Hastayı Öğretme Teknikleri 185 Hasta Kişinin Psikodinamik Özellikleri 186 Sağlık Çalışanın Kişiliğinin Psikodinamik Özellikleri 188 Sağlık Çalışanı Davranışlarının Psikodinamik Özellikleri 190 Sağlık Çalışanları Arasında Personeller Arası İlişkilerin Psikodinamiği 192 Sağlıkta Takım Çalışmasında Psikodinamik 194 VI. HASTALAR İLE PSİKOLOJİ PRATİĞİ Zihinsel Hijyen 199 Bazı Somatik Hastalıklarda Psikoloji Profi lleri 210 Hastalar ile İletişim 215 Zihinsel Hijyenin Bazı Prensipleri 220 Yüklə 2,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|