4-iii psihologija tur indd

190
Psİkolojİ
SAĞLIK ÇALIŞANI - HASTA İLİŞKİLERİNDE 
PSİKODİNAMİK ÖZELLİKLER
Sağlık çalışanı-hasta ilişkisindeki temas psikodinamiği ve meslek 
karşısındaki tutum hakkında önceki başlıklarda daha çok söz ettik. Bu 
bölümde pratikte üzerinde pek az düşünülen birkaç negatif mekanizma-
ya dikkat çekeceğiz.
1. TRANSFER VE KARŞITRANSFER 
- Bu mekanizma S. Freud 
tarafından tarif edilmiştir. Psikoterapide sağlık çalışanı-hasta ilişkilerini 
kapsayan incelemeleri söz konusudur. Bu ilişkinin sadece psikiyatride 
değil, insanlar arasındaki ilişkilerde umumi olarak kabul edilen bir fe-
nomen mevcut olduğu ispatlanmıştır. 
Hasta geçmişte önemli bir şahıs (mesela annesi) karşısında bastı-
rılan duygu ve yaşantılarını şimdiki ilişkilerinde olan bazı önemli kişi-
ye (sağlık çalışanı) transfer etmektedir. Transfer, birinin yetişkin ego-
su
 diğerinin yetişkin egosuna hitap eder, buysa çocuk egosuyla cevap 
verir demektir. Örneğin: hemşire hasta kadına hitap eder: “Odanızdaki 
bu düzensizlik tahammül edilemez, özel eşyalarınızı düzene koymanızı 
rica ederim”. Hasta transferli çocuk egosuyla tepki gösterir ve “Siz beni 
sürekli olarak azarlıyorsunuz, aynı anamın yaptığı gibi” cevabını verir. 
Sağlık çalışanı hastadaki transferi tanımalıdır ve karşıtransfer ile cevap 
vermemelidir. Ancak o da içinde bastırlmış duygusal içerikler ve çatış-
maları olan bir kişiyse, karşı transfer olayına tanık olacağız - yetişkin 
ego
 yerine ebeveyn egosu kullanılır. Yukarıda verilen örnekle alaka-
lı olarak, “hadi ben yardımcı olurum, birlikte düzene sokalım” cevabı 
annenin çocukla olan ilişkisine benzemektedir. Bunu başka bir örnekle 
de açıklayabiliriz: Hasta hemşireye hitaben; “Hemşire bir bardak su rica 
ederim” der. Hemşire kızgınlıkla “sürekli olarak ufak bir çocuk gibi bir 
şeyler istiyorsun” cevabını verir. Bu örnekte hastanın yetişkin egosu, 
sağlık çalışanın yetişkin egosuna hitap eder, buysa ebeveyn egosuyla 
cevap verir. Durum real değildir, çünkü ne hasta çocuktur ne de sağlık 
çalışanı ebeveyndir, ama bu konuda bilinçli değillerdir. Tanınması güç 
olan transfer-karşı transfer ilişkisi, her ikisinde geçmişte bastırılan ve 
halledilmeyen çatışmalardan kaynaklanır ve bununla tedavi sürecinin 
frenlenmesine sebebiyet verilebilir. Hasta geriler, pasif olur ve sağlık ça-
lışanına bağımlı olur.

---

191
sağlık mesleki okullar için
2. ZAYIF, HASTA VE ÇARESİZ ROLÜNUN BİLİNÇSİZ 
OYNANMASI
 - İnsanlar arasındaki ortak - partnörlük ilişkilerinde 
ortaklardan birinin diğerine haketmediği bir rol yüklemesi durumuy-
la sıkça karşılaşmaktayız. Mesela genç koca eşinin annesi gibi yemek 
pişirmesini istediğini veya genç kadın eşinden babası gibi korumasını 
aradığını sıkça işitmekteyiz. Real olmayan rollerin yüklenmesi bu diğe-
rine psiko-sosyal savunma mekanizması olarak işine gelmektedir. Diğer 
sözlerle şahsi iç ve dış çatışma ve problemlerin halledilmesi yönünde 
ortağın-partnörün yardımcı araç olarak suistimal edilmesi söz konu-
sudur. Sağlık çalışanı hastaya  halsiz, çaresiz ve hasta olduğu rolünü 
bilinçiz olarak yüklemekte ve bu şekilde kendi zayıfl ığını başarıyla 
bastırıp inkar etmekte ve kendisini daha güçlü ve kuvvetli hissetmek-
tedir
. Sağlık çalışanında mevcut olan oysa gözle görünmeyen bu tutum, 
hastanın iyileşme yönündeki etkin eğilimlerini doğrudan frenlemekte 
ve onun gerilemesine neden olmaktadır. O, bu mekanizmayı bilinçsiz 
olarak uygulamakta, yanında çaresiz ve kendisine bağlı bir hasta var ol-
duğu zaman kendisini faydalı ve faal hissetmektedir. Bu tür davranışlar-
la tedavi süreci bilinçsiz olarak uzatılmakta ve sağlık çalışanı pozisyonu 
nürotik açıdan suistimal edilmektedir. 
3. MİSTİFİKASYON
 - bu kavram mistik (açıklanamayan, tuhaf 
gerçek olmayan) kelimesinden kaynaklanır. Sağlık çalışanı-hasta iliş-
kisinde ayan olmayan bir şeyin gösterilmesi, ihtilafl i olabilecek bazı 
olayın örtbas edilmesi demektir
. İhtilaf, çatışma ve ek açıklamaların 
önlenmesi esas amaçtır. Bunun sonucu şaşkınlık ve gerçekten meydana 
gelenlerin tanınmamasıdır. Mistifikasyon, bir kimsenin bir şeyi ger-
çekten hissedip yaşadığını göz önüne almadan, ona yaşamışlık duy-
gusunu yüklemek demektir
. Hastalar mistifikasyon için çok elverişlidir. 
Konuşma ve çatışmalardan kaçınmak amacıyla, sağlık çalışanları onlara 
sıklıkla yaşamadıkları duygu ve yaşantıları yüklemektedirler. Bu şekilde 
sağlık çalışanı kendisinin sahte huzurunu korumakta, hastayla ve onun 
hastalığı ile yüzleşmekten kaçmaktadır. Bütün olayları sahte iyimserlikle 
ve bulanık gösterir, buysa hastada şaşkınlık yaratır onu tedirgin ve pasif 
kılar. Örneğin hastanın midesinde ağrılar vardır, hemşireye söyler, hem-
şire ise “geçecek” veya “öyle olması lazım” cevabını verir, buysa gerçek-
lere uygun değildir. İki bile cevap hastaya hiçbir şey açıklamaz. Bu tür 

---

192
Psİkolojİ
davranış hastaya zarar verir ve şaşkınlık içinde yanlız kalır. Sağlık çalı-
şanları genelde kendi rahatlıklarını bozmamak ve kendi pozisyonlarını 
korumak için sıklıkla bilinçsizce mistifikasyon yapmaktadırlar.
SAĞLIK ÇALIŞANLARI ARASINDAKİ 
İNTERPERSONEL İLİŞKİLERDE PSİKODİNAMİK
Sağlık çalışanları arasında iyi ilişkiler ve iletişim başarılı takım ça-
lışmaları açısından önemli bir ön koşulu temsil etmektedir. 
Bu ilişkiler dahilinde önemli olan prensipler şunlardır:
1. KARŞILIKLILIK
, kendi içinde şunları içerir:
-Diyalog - özne-nesne ilişkisinde karşılıklı, iki yönlü aktivite, or-
tak çalışmalara ait olan her konuda açıklamaların aranması ve alınma 
imkânı;
-Karşılkılı tanınma ve saygınlık - kendini diğerine hem özne 
hem nesne olarak sunmak yani her bireyin takım ferdi olarak karşılıklı 
saygılanması;
-Personel arası ilişkilerde çatışmaya izin vermek ve onun sti-
mülasyonu
 - insanlar arası ilişkilerin kaçınılmazlığı olarak düçünce 
mücadelesi, farklılık ve uyuşmazlık. Sağlık sektöründe karşılıklığın en 
büyük engeli, bazı profillerin özerk gelişimini frenleyen bireylerin kendi 
pozisyonlarına olan hiyerarşik sabitliğinden kaynaklanmaktadır (hem-
şire ya da bir laboratuvar çalışanı doktora tedavi sırasında yardım eden 
obje pozisyonunda sabit kalamaz, tedavi sürecinde aktif özne olma hak-
kına sahiptir. Sadece bu şekilde takımın eşit haklı üyesi olacaktır.
2. FEEDBACK (GERİBİLDİRİM) BİLGİLER
 - dolayısız ve söz-
lü geri bildirim bilgileri
 üzerinden, davranışlarımızın başkalarına nasıl 
etki ettiğini öğrenebiliriz. Bununla insanlar arası ilişkilerde açıklık iklimi 
yaradılmakta ve insanlar arasında güven teşvik edilmektedir. Buna göre 
iş arkadaşımıza işle ilgili söyleyeceklerimizi onun önünde söylemeliyiz. 
Arkasından söylenen her şey personel arası ilişkilere destrüktif etkide 
bulunan ve sağlık çalışanlarının hastalar ile ilişkisine olumsuz yansıyan 
“dedikodulardır”. Üç hemşire örneği: teknisyen A terapi hazırlayarak 
hastallara ilaç dağıtmaya gitmiş, ardından masada atıklar kalmış, tek-
nisyen hemşire B buna kızıyor ve teknisyen hemşire Cye sertlikle şunu 

---