54-Diyalektik Nedir indd

cek makul bir sınır keşfedeceğiz diye boşuna yorulan hukukçular, işin 
burasını pek iyi bilirler. Ölüm anını tespit etmek de gene o kadar im-
kânsızdır; çünkü, fizyoloji, ölümün bir anlık ve bir tek olay değil, fakat 
uzun bir süreç olduğunu ispat eder. Tıpkı onun gibi, her organik varlık 
her an, hem aynı şeydir, hem aynı şey değildir; zira her an dışarıdan 
gelmiş maddeleri alabora ederek, başka maddeleri dışarıya atar; her an 
vücudunun birtakım hücreleri ölür ve başka birtakımları oluşur; daima, 
az çok uzun bir zaman geçince, o vücudun cevheri [maddesi] baştan 
başa yenilenir, başka atomlar o cevherin yerine geçer, öyle ki, her orga-
nik varlık boyuna hem aynı şey, hem başka şey olur. Gene böyle, şayet 
nesneleri daha yakınca gözden geçirirsek, bir antitezin iki kutbu, artı ve 
eksi olarak birbirlerine zıt oldukları kadar, birbirlerinden ayrılmaz halde-
dirler ve zıt bulunmalarına rağmen, karşılıklı olarak iç içe girmişlerdir; 
gene öyle, sebep ve sonuç dediğimiz fikirler, ancak falan özel olaya 
uygulanınca sebep ve sonuçturlar. Fakat biz, özel olayı evrenin bütünü 
ile olan genel bağıntısı içinde gözden geçirir geçirmez, sebeple sonuç 
birbirine karışır ve evrensel etki, tepki (amel, aksülâmel) kavrayışı için-
de eriyip giderler; bu kavrayışta sebeplerle sonuçlar boyuna birbirlerine 
girip çıkarlar; şimdi burada etki sonucu olan şey, başka yerde ve başka 
zaman sebep haline gelir ve bunun aksi de doğrudur. 
"Bütün bu düşünüş işleri ve metotları metafizik düşünüş çerçevesi içi-
ne girmezler." (F. Engels, agy. (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 21-22)) 
Özetçe, Diyalektik süreç, İnkârın inkârı ve Zıtların birliği, bir akıl 
uydurması değil, olayların ta kendisi, varlığın ruhu sayılmaya değen 
canlı bir gerçek'tir. Diyalektik, insan düşüncesinin herhangi keyfî cil-
vesi veya sapıtması değil, Olayların kendi mantığı'dır. 
Diyalektiği başka türlü sanmak, olayların canlı gerçekliği içinde 
hüküm süren objektif ve somut ilişkileri dışında bir diyalektik farz 
etmek, kelleden atma bazı saçmalamalara yol açar. Mesela: "Diya-
lektikte bir şeyin var olup olmadığını söyleyemiyoruz; Diyalektiğin 
kendisi de hem doğrudur, hem değildir, hem vardır, hem yoktur" gibi 
Sofizmler (Safsatalar) çok görülmüştür. O çeşit Sofizmler, daha baş-
langıçta önlenmiş ve gereğince cevaplândırılmıştır. Bir şeyi keyfimiz 
öyle istediği için var yahut yok farz etmek başka; doğa, toplum ve 
düşünce olaylarını kendi normal gelişimleri ve objektif, somut hare-
ketleri içinde, oldukları gibi ele almak başka şeydir. Hatta, keyfimizin 
şöyle veya böyle istemesi bile, zannedeceğimiz kadar elimizde olan 
bir şey değildir. En keyfî arzularımızda bile, objektif, somut birtakım 
toplumsal, organik ve doğal sebepler ve zorunluluklar rol oynar. Bu-
gün Psikanaliz denilen Ruh derinlikleri bilimi, en basit dil sürçmeleri-
nin, en aykırı rüyaların, en ipe sapa gelmez deli saçmalarının bile bir 
anlamı, yani icap ettiren [gerektiren] derin sebebi bulunduğunu ispat 
etmiştir. Eğer, insan düşüncesi, bazı olaylar dışında, hatta gerçeğe 

---

zıt fikirleri ortaya atıyorsa, bu tesadüf yahut önceden kestirilememe 
bile, sonradan açıklanması imkânsız, sebepsiz bir kapristen gelmez. 
Toplum içindeki çelişkilerin, en acayip fikre, en keyfî kaprise bile sahip 
çıkan bir sınıf veya zümre yaratmış olmasından ileri gelir. 
"Diyalektik, doğada, insan toplumunda ve düşüncede görülen genel 
hareket ve gelişim kanunlarının bilimidir." (F. Engels, agy., Fasıl XIII, 
s. 220 (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 131-132)) "Şu halde, inkârın 
inkârı nedir? Doğanın, Tarihin ve Düşüncenin fevkalâde genel olan ve 
dolayısıyla da kapsamı ve çapı en büyük olan bir gelişim kanunudur." 
(F. Engels, age., s. 219 (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 131)) 
Felsefe en büyük, en geniş, en genel meseleler demekse, geniş çap-
ta davaları incelerken Diyalektiksiz düşünmenin imkânsızlığı anlaşılır. Bu 
gerçeği en geniş doğa meselesinden bir örnekle canlandıralım. Einstein 
teorisi, doğada bütün çizgilerin eğri olduklarını gösteriyor. Galata Köprü-
sü bize dümdüz gelir. Hâlbuki dünya yuvarlak olduğuna göre, köprünün 
çizdiği deniz yüzeyi cetvel gibi düz değil, eğri, yay gibi kavislidir. Ama, 
dünya ölçüsüne göre, köprünün genişliği o kadar küçüktür ki, onun ka-
visini pratikte yok sayabiliriz. Köprüyü geçerken düz bir yol aştık sanırız; 
gerçekte bu küremizin yüzeyi kadar muazzam bir yuvarlağın bir kavisçi-
ği, yani eğri bir çizgidir. Bütün bina duvarlarını birbirine paralel sayarız. 
Gerçekte, duvarlar dikeydir, ama küremizin iki ayrı noktasına inen iki 
dikey birbirine paralel değildirler. Eski prensiplere göre kurulmuş Öklid 
Geometrisi, Einstein'ın ispat ettiği gibi, yanlış kabul edilmektedir. Ama, 
bizim küçük işlerimizde bu yanlış kendiliğinden düzelmediği vakit bile 
zarar vermez. Aynı Öklid Geometrisi yıldızların dünyasına uygulandığı 
vakit yetmez olur. Yeni bir Einstein teorisi icap eder. 
Bir cismin büyüklüğü, küçüklüğü şimdiye kadar üç boyutla ölçü-
lürdü. Einstein buna hız diye bir dördüncü boyut da ilave etmemiz 
gerektiğini gösterdi. Bir cisim, saniyede ne kadar çok hızla hareket 
ederse, o kadar kitlesinden kaybeder. Işık hızını buldu mu, gözden 
kaybolur. Bu izafilik fikri, bugün bize deli saçması gibi gelebilir. Lâkin, 
Atom biliminin temeli bu izafiliğe dayanmaktadır
-
. İşte, Metafizik man-
tık Öklid geometrisi olsa, Diyalektik mantık Einstein izafiyetçiliği de-
mektir. Küçük hesaplarımızda Metafizik düşünce yöntemi, eğer pratik 
tavizlerle kullanılırsa, bir dereceye kadar büyük zararlar vermeyebilir. 
Ama, Birey ölçülerimiz dışında, Toplum kadar cebriâlâ [yüksek mate-
matik] meseleleriyle mahşer olmuş bir alana girdik mi, Diyalektiğin 
Zıtların Birlikteliği başlıca aydınlatma yolu haline gelir. 
Diyalektik deyince, birinci derecede unutulmaması gereken gerçek 
budur. 
İkinci unutulmayacak gerçek, Diyalektiğin Soyut ve Sübjektif bir man-
tık oyunu olmadığıdır. Mesela: "İnkârın inkârı", bir inatçının tersliği, bir 

---