va mahalliy hokimlaming kuchayishi natijasida asta-sekin markaziy hukumat
nomigagina Bag‘d o d d a b o ‘lib, uning o ‘lkalardagi noiblari deyarii mustaqii
davlatlar sifatida faoliyat ko‘rsata boshladilar.
Bu esa madaniyat, ilm-fan
sohasiga katta t a ’sir o'tkazdi.
Nomigagina xalifalikka qaram mamlakatlarda aw al oddiy xalq orasida,
asta-sekin olimlar va davlat ayonlari va rahbarlari
orasida arab tili bilan
birgalikda fors va turkiy tillardan foydalanilishi natijasida arab tili din va
diniy bilimlar tiliga aylandi. S h e ’riyat va tarixda forsiy va turkiy tillar
m a ’lum mavqega ega bo'lib,
ularda ilmiy, badiiy va tarixiy asarlar yaratildi,
davlat hujjatlari yuritila boshlandi. Bora-bora forsiy til davlat tili darajasiga
k o ‘tarilib, bu tilda juda katta h ududda badiiy va tarixiy asarlar yaratildi.
Masalan, Bayhaqiyning «Tarixi M as’udiy», Nizom iddin Shomiy va
Sharafuddin Ali Yazdiyning “Z a f a r n o m a ”
asarlari, M irzo U lu g ‘bek
rahnamoligi va ishtirokida bitilgan “Tarixi ulusi arba’” (“T o ‘rt ulus tarixi”),
M uham m ad Mirxondning “ Ravzat us-safo” ( “Jannat bog‘i”), G ‘iyosiddin
Xondamirning “Xulosat ul-axbor” va “ Habib us-siar” , Mirzo Haydarning
“Tarixi Rashidiy” va boshqalar forsiy tilda bitildi. M ovarounnahrda forsiy
va turkiy tildan doim o yonm a-yon foydalanilar edi.
Bizning tariximizga oid salmoqli tarixiy
m anbalar aw al arab tilida
y a r a tilg a n b o ‘lsa, a y n iq s a d a v la t ra h b a r l a r i yoki h o k i m l a r arab
bo'lganlarida, keyincha forsiy tilda bitildikim,
bu til ilmiy doiralar, madrasa
va maktablarda um um iy taraqqiyot darajasini belgilovchi zarurat sifatida
o ‘rgatilar va XIX asr oxirigacha ziyoli oilalarda arab tili din va “Q u ro ’ni
karim ”
tili sifatida, she’riyat va boshqa sohalar uchun forsiy va turkiy
tillari istifoda etilar edi.
Dostları ilə paylaş: 
