A bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
46
41). Bundan sonra Qəbələ və Kərzol ĢirvanĢahların əlində qaldı. 1025-ci ildə (- 129-) adı çəkilən IV Yəzidin, bəzi arvadlarını götürərək, gəzinti və ov məqsədilə Kərzola gəldiyi söylənilir (s. 42). ġərifoğlu Qəbələnin hələ XIV əsrdə xarab olduğu fikrindədir. Halbuki, Ģəhər həmin yerdə monqollar, Teymur, səfəvilər, osmanlılar və Nadir Ģahın dövrlərində də xatırlanır. Monqollar dövründə Qəbələ ipək və əkin məhsulları ilə tanınırdı 135 . 1387-ci ildə (15) Teymur Tiflisdən dönərkən düĢərgəsini Qəbələdə salmıĢdı 136
. Səfəvilərin və osmanlıların vaxtında Qəbələdə hakimlik edən valilərin adları belə məlumdur 137 . 1606-cı ildə osmanlı ordusunun məğlubiyyəti və ġah Abbasın ġirvanı istilasına qədər Qəbələ möhkəmləndirilmiĢ qala olub, əhalisi də axıra kimi osmanlıların tərəfində olmuĢdur. Eləcə də, Qəbələ 1733-cü ildə Nadir Ģaha qarĢı da hüsni-rəğbət bəsləmədi. Osmanlı tərəfdarı olan Surxay xan ġamaxıda məğlub olduqdan sonra Qəbələdə sığınacaq tapdı. Nadir Ģah qalanı həmin ilin dekabr ayının 26-da iĢğal etdi və orada bir həftəyə qədər qaldı 138
. 1580-cı ildə Özdəmiroğlu Osman PaĢanın təzkirəçisi Dal Mehmet Asafi, Qıyqı bəy adlı birisi ilə, Qəbələnin mühafizəsinə təyin edildiyi üçün Ģəhər və qalanın müfəssəl təsvirini vermiĢdir. Qala o zaman xarab vəziyyətdə olduğundan onların özləri tərəfindən təmir edilərək müdafiəyə layiq Ģəklə salınmıĢdır. Asəfinin təsvirinə görə, qala indi olduğu yerdə, iki çayın birləĢdiyi məkanda olub, qədimdən bir xəndəklə əhatələnmiĢdir. Bunun sahilində bir top atımı yerdə boğaz vardı ki, onun ağzı bağlandığı təqdirdə xəndəklərə su dolur və Ģəhərə ancaq qayıqlarla gəlirmiĢlər 139
. Lazım olduqda su ilə doldurula bilən bu xəndəyin qalığı bu gün də
135 H.Qəzvini, mətn, 92. 136 ZN, I, 406. 137 Aləm-ara, s. 60, 474; Ali, Nüsrətnamə, vər. 120, 168 a . 138 Mirzə Mühdi xan, CahangüĢay-e Nadiri, s. 139-142. 139
Osman PaĢanın müəllifə (Dal Mehmet Asəfiyə - P.V.) əmri (ġücaətnamə, vər. 138 b:
Gəl, gir, seyr elə Qəbələ qalasını Tez bina et yıxılmıĢ qülləsini. Qalanın vəsfi. vər. 129 b : Adlı qaladır, amma ki, divarı yox Köhnəlib, yerdə yatır, bir qaladır Çox müvərrixlər tarixdə demiĢ Ġki yandan iki arx axsa əgər Bir olur ikisi o suyun o dəm . Əvvəllər bir sədd imiĢ həm o boğaz, HirslənirmiĢ su dayanıb səddinə, AlırmıĢ qalanın su çevrəsini, Belə yazmıĢlar bilənlər o dəmi, Gərki, yox divarı, amma dari (evləri) çox. Görməyən onu sanır bir qaladır. Əvvəllər o qala su içrə imiĢ. Bir-birini qala önündə kəsər. Bir boğaza girər o su dəmbədəm Qaladan varır ona top-diraz (uzun). 47
movcuddur 140 . ġücaətnamədə Qəbələ (-130-) qalasının müdafiəsini göstərən rəsmlər də vardır 141
. Qəbələ qalasının yanında “ġəhidlər” adlanan yerdə kufi yazılı kitabələr mövcud olub hələlik oxunmadığı söylənilir 142 . Tarixi mənbələrdə Qəbələ vilayətində adı çəkilən yerlərdən yuxarıdakı həmin Kərzol qalası, ərəbcə Dərbənd tarixində gəzinti və ov yeri olaraq, dağlıq məkanda göstərilir. Kərzol əgər Kərzədul kimi oxunarsa, Qəbələ xarabalarının cənubi-Ģərqində olan Girdəduldan ibarət ola bilər. Qədim zamanlarda bu vilayətdə Qəbələdən sonra ən mühüm mərkəz olduğu anlaĢılan, özü də meĢəlik və gəzinti yeri olan bir yer “Vandan Xizrəsi”dir ki, Qəbələnin 25 km Ģərqində yerləĢir. Burada ĢirvanĢahlar dövrünə aid və xaricdən gətirilən yonma daĢdan tikilən 4 türbə vardır. Əfəndioğlu RəĢid bəy 1885-ci ildə burada olmuĢ və bu gün qismən və ya tamamilə xarab olan bəzi abidələrin fotosunu çəkərək Tiflis muzeyinə göndərmiĢdir; o cümlədən, [müəllif] “Sultan ibn Sultan”ın h. 590 (m. 1194) tarixli bir kitabəsini, farsca beytlərin yazıldığı kitabələri görmüĢ olduğunu söyləyir 143
. Bu gün mövcud olan 4 türbədən biri ġeyx Bədrəddinin adına [türbədir] və yerli əhalinin nəzərində əziz bir Ģeyxin türbəsi sayılır və üzərindəki kitabədə h. 650-cı (m.1252) il və Usta Nəsnıllahın iĢi (P.V.) sözləri vardır. BaĢqa bir türbə yaxĢı mühafizə olunmuĢ və qapısı üstündə ġərifoğlunun yaxĢı oxuya bilmədiyi gözəl bir kitabə mövcuddur. ġərifoğlu ancaq kitabənin bu qədərini oxuya bilmiĢdir: Əzəmətli Sultan ġeyx əzəmətli əmir Ġbrahim xələdüllah.... əmir Həzrəddin /?/ ibn Məhəmməd əd-din /Məcdəddin ehtimal olunur/ səl /?/ Allah ? (P.V.). Ehtimal ki, bu [kitabə] ĢirvanĢah Ġbrahimin əmirlərindən birinin adına yazılmıĢdır 144
. Bu Xizrənin Ģimali-qərbində mövcud olan QutqaĢenin də əvvəldən mühüm yer olduğu qədim hamam qalığı olaraq göstərilən abidədən məlum olur. Bunun Ģimali-qərbində və Qaraçayın sahilində “Oğuz qəbiristanlığı” adlanan məzarlıqlar və ona aid rəvayətlər mövcuddur 145
ki, buradakı türk əhalisinin oğuzlardan olduğunu göstərir. QutqaĢen Nadir Ģahın səfərləri [ilə əlaqədar] da xatırlanır 146 .
mənbələrində xatırlanır. RəĢid bəy bunun Ģimalındakı Filiflinin yanında qədim istehkamların qalığının olduğunu xəbər verir 147 (-131-).
Gerisinə dönürmüĢ su yenə. Qala ortada, alır su dövrəsini. ġəhrə qayıqla varırmıĢ adamı. 140
Изв. Aзкомстарис, III, 70. 141
ġücaətnamə, vər. 140 b , 142 b , 143
b .
142 Изв. Aзкомстарис, III, 74. 143 Изв. Aзкомстарис, III, 71. 144 Изв. Aзкомстарис, III, 70. 145 Изв. Aзкомстарис, III, 70. 146 Mirzə Mehdi xan, s. 141: QutqaĢen min emal Qəbələ (P.V. ) 147 Изв. Aзкомстарис, III, 69 Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|