A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
366
Layda qapalı linzaların (keçiriciliyə malik olmayan ekranların) olması da neftvermə əmsalını xeyli azaldır. Bu, əsas etibarilə həmin zonalalardan neftin su və qazla sıxışdırıla bilməməsi ilə izah edilir. Qeyri-bircinsli laylarda neftvermənin azalması, əsas etibarilə çoxqatlı yataqlarda daha çox özünü göstərir. Belə ki, keçiriciliyi müxtəlif olan belə laylarda, neftin sıxışdırılması prosesində su, keçiriciliyiyi böyük olan qatlarda nefti daha intensif sıxışdırır. Bunun nəticəsində yataqda neft-su sərhədi qeyri-bərabər hərəkət edir. Belə vəziyyətdə keçiriciliyi böyük olan laylarda su tez bir zamanda quyudibinə çatır-quyularda sulaşma hadisəsi baş verir. Kiçik keçiricilikli laylarda isə külli miqdarda neft ehtiyatının qalmasına baxmayaraq quyudibi zonada su ilə doyma o dərəcəyə çatır ki, neftə görə keçiricilik yox dərəcəsinə enir. Beləliklə, yatağın ehtiyatından olduqca az istifadə edilir. Belə yataqlarda ehtiyatdan tam istifadə etmək üçün əsas məsələ nüft-su konturunun yatağın qalınlığı boyunca bərabər harəkətini təmin etməkdir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, elə sənaye miqyaslı neft yataqları məlumdur ki, onların süxurları çatlardan təçkil olunmuşdur. Belə yataqlara misal ölkəmizdə Qroznı vilayətindəki neft laylarını göstərmək olar. Qeyd etmək lazımdır ki, əgər çatlı yatağın sulu sahə ilə hidrodinamik əlaqəsi yoxdursa, onda kontur arxasından laya suyun vurulmasının əhəmiyyəti olmayacaqdır. Belə hallarda kontur
daxilinə su vurduqda neftin su ilə sıxışdırılma prosesi baş verəcəkdir. Hər iki halda vurulan suyun sürətindən asılı olaraq, su çatlarla quyudibinə tez çataraq, məsaməli mühitdə neft ancaq kapillyar hopmanın hesabına sıxışdırıldığından, layın neftvermə əmsalı kiçik olacaqdır. Əgər layın neft ehtiyatı əsasən çatlarda yığılıbsa, o zaman neftvermə əmsalı yüksək olacaqdır. Müəyyən edilmişdir ki, layın meyl bucağının da neftverməyə təsiri vardır. Yatağın enişinə doğru yuxarı və ya aşağı sıxışdırmada neftvermə əmsalları müxtəlif qiymətlərdə olur. Layın meyl bucağı 367
artdıqca eniş xətti boyunca yuxarıya sıxışdırmada neftvermə, aşağıya doğru sıxışdırmada neftdermə, aşağıya doğru sıxışdırmadan çox olur. III. Neft və suyun fiziki-kimyəvi xassələrinin layın səmə- rəli işlənməsinə və neftvermə əmsalına təsiri böyükdür. Müəyyən olunmuşdur ki, suyun neftverməyə təsirində əsas göstərici onun süxurdan nefti yuma qabiliyyətidir. Suyun nefti yuma qabiliyyəti isə nert-su sərhədindəki səthi gərilmədən asılıdır. Səthi gərilmənin qiyməti isə həm neftin, həm də suyun fiziki-kimyəvi xassəsindən asılıdır. Məsələn, əksər neftlər üçün sərt su və dəniz suyu sərhədində səthi gərilmə həmişə neft-qələvili suyunkuna nisbətən böyük olur. Neftin aktivlik dərəcəsinin də neftverməyə təsiri vardır. Məsələn, aktivliyi az olan neftlərin dəniz suyu və qələvili su ilə sıxışdırılmasına neftvermə, aktivliyi çox olan neftə nisbətən (3÷4)% yüksəkdir. Nefti qələvili su ilə sıxışdırdıqda süxurlarda adsorbsiya olunmuş üzvi turşular sabunlaşır və nəticədə süxur dənəciklərindən neft təbəqəsi ayrılır, süxur üzvi turşuların duzları ilə zənginləşən su ilə islanır. Bunun nəticəsində su məsaməli mühitin kiçik kanallarına daxil olaraq oradan nefti sıxışdırır ki, bu da neftvermə əmsalını artırır. Aktiv neftin, tərkibində kalsium və maqneziumlu duzları olan dəniz suyu və ya sərt su ilə sıxışdırılması isə başqa mexanizmdə geqir. Belə ki, tərkibində üzvi turşular olan neftlə dəniz suyunun və ya sərt suyun təması nəticəsində suda həll olmayan kalsium və maqnezium sabunu əmələ gəlir. Neftlə sərhəddə böyük səthi gərilməyə malik olan sərt su və ya dəniz suyu kiçik məsamələrə daxil ola bilmir və böyük keciriciklikli kanallarla hərəkət edərək sıxışdırmanın sürətini artırır. Bunun nəticəsində tez bir zamanda hasilatda suyun miqdarı artır, lay sulaşır və neftvermə azalır. Neftin sərt su ilə təmasında kalsium və maqnezium duzlarının layda çökməsi süxur səthini hidrofoblaşdırmaqla layın neftə görə keçiriciliyini azaldır. Mədən və laboratoriya tədqiqatları göstərir ki, neftvermə neftin və suyun özlülüklərinin qiymətindən də asılıdır. V.10 şəklində ABŞ-
368
ın neft yataqlarının istismarı əsasında qurulmuş layda qalan neftin onun özlülüyündən asılılıq əyrisi göstərilmişdir.
Şəkil V.10
Şəkildən göründüyü kimi, neftin özlülüyü artdıqca layda qalıq neftin miqdarı artır. Mürəkkəb geoloji şəraitdə (qeyri-bircinsli, çatlı və s.) işlənilən, neftinin özlülüyü çox olan yataqlarda su ilə sıxışdırmada neftvermə əmsalı (30+35)%-dən çox olmur. Bunlara misal olaraq Arlan, Mançarova, Zıbza, Azərbaycan və Özbəkistanın bəzi neft yataqlarını göstərmək olar. Qeyd etmək lazımdır ki, neftin və sıxışdıran suyun özlülükləri nisbətinin artması ilə neftvermə azalır. Bu nisbətin susuz dövrdəki neftverməyə təsiri daha böyükdür. V.11, a şəklində Volqaboyu neft yatağı üçün sulaşmanın müxtəlif dövrlərində layın neftvermə əmsalının -ən qiyməti artdıqca, eyni bir neftvermə 369
əmsalı üçün laya vurulan suyun miqdarı artır (deməli, əlavə xərclər də artır). V.11, b şəklində Qroznı neft yataqları üçün keçiricilikdən asılı olaraq verilmişdir. Hidrofil və hidrofob tipli süxurlardan neftin sıxışdırılma prosesinə özlülüyün təsirini göstərmək məqsədilə V.12 və V.13 şəklində laydan alınan hasilatın sulaşma dərəcəsinin, layın su ilə doyma əmsalının qiymətindən dəyişmə asılılığı müxtəlif özlülüklü neftlər üçün göstərilmişdir. Şəkildən göründüyü kimi, islanma xarakterindən asılı olmayaraq, neftin özlülüyünün artması ilə su
vasitəsilə sıxışdırma prosesinin effektivliyi azalır (şəkil V.12 hidrofil, V.13 isə hidrofob mühit üçündür).
Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|