A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
370
Şəkil V.12 Şəkil V.13
Neft və suyun reoloji xüsusiyyətlərinin layın neftvermə əmsalına təsiri böyükdür. Belə ki, başlanğıc təzyiq qradiyentli neftli (qeyri-Nyuton xassəli) yataqların neftverməsi adi Nyuton neftlərə nisbətən az olur. Azərbaycan neft yataqlarının işlənmə material- larının təhlili nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, qeyri-Nyuton xassəli neftli yataqlarda neftvermə əmsalı adi Nyuton neftlərinə görə orta hesabla iki dəfədən az olur. Bunun əsas səbəbi ondan ibarətdir ki, layda qeyri-Nyuton neftin hərəkəti üçün müəyyən başlanğıc təzyiq qradiyenti tələb olunur. Su ilə sıxışdırma layda təzyiqlər qradienti kiçik olan hissələrdə neft hərəkətsiz qalaraq neftverməni azaldır. Qeyd etmək lazımdır ki, orta hərəkət sürəti azaldıqca və lay parametrlərinin qeyri-bircinsliyi artdıqca başlanğıc təzyiq qradien- tinin neftverməyə təsiri daha da artır. Neftin özlülüyünün artması daban suları olan layların neftvermə əmsalına daha da çox mənfi təsir göstərir. Belə yataqlarda neftin su ilə sıxışdırılmasında quyular tez bir zamanda sulaşır və bunun nəticəsində də neftverimə azalır. Məsələn, Arlan neft yatağının daban sularına malik olan Saklovski sahəsində (keçiricilik 1,5 darsi, məz saməlilik 22%) sıxışdırmanın birinci ayında neft quyularının sulaşıb tez bir zamanda 80-90%-ə çatması mmmüşahidə
371
olunmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, hasilatın 78% sulaşmasına uyğun neftvermə əmsalının qiyməti 1,8% olmuşdur. V.14 şəklində Şəkil V.14 belə laylar üçün təcrübə nəticəsində qurulmuş asılılığı h-ın müxtəlif qiymətlərində verilmişdir. Belə ki, , -dir (h 2 - neftli hissəsinin qaranlığı; h 1 - sulu hissənin qalınlığı; V 1 - cari anda laydan hasil olan mayenin həcmi; V
- layda neftin ilk həcmidir). Şəkildən göründüyü kimi, layın su ilə doyan hissəsinin qalınlığı artdıqca neftvermə əmsalı azalır. IV. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi böyük xüsusi səthdə malik süxurlu laylarda neft, səthi hidrofoblaşdırır və bunun nəticəsində də nazik təbəqə halında süxur dənəciklərinə bağlı qalır. Layda qalan belə neft hissəsi ancaq xüsusi üsulların tətbiqi ilə çıxarıla bilər. Belə bağlı neftin miqdarı maye və süxur hissəcikləri arasındakı molekulyar qüvvələrin təsir radiusundan, süxurun xüsusi səthi, onu təşkil edən mineralların tərkibi və quruluşundan asılıdır. Tədqiqatlar sübut etmişdir ki, nazik təbəqə şəklində layla bağlı neftin həcmi, kapillyar qüvvələrin təsirindən layla bağlı neftin həcmindən çox az olur.
372
Hidrofob süxurlarda kapillyar qüvvələrin təsiri ilə neft məsaməli mühitin daha kiçik məsamələrində, dənəciklərin əmələ gətirdiyi döngələrdə yerləşərək, lay üzrə paylanmış olur. Hidrofil məsaməli mühitdə isə kapillyar qüvvələrlə saxlanılan neft, damcı şəklində sulu fazada yayılmış olur. Təbii şəraitdə səth və kapillyar qüvvələrin təsirindən süxurla bağlı neftdən əlavə, pis keçirici sahələrdə, qapalı linzalarda, süxurun yuyulmayan hissələrində və s. böyük miqdarda neft qalaraq, yatağın neftverməsini xeyli azaldır. Istismarın son mərhələlərində layın yuxarıda qeyd olunan hissələrinə qazılmış quyuların təmiz neft verməsi, göstərilənlərə sübutdur. Bunun nəticəsidir ki, bəzən işlənmənin sulaşmış dövründə layın müxtəlif sahələrində yerləşən quyuların hasilatının artırılması (məsələn, sürətli istismar üsulunun tətbiqi) əlavə neftçıxarmanı təmin edir. Kapillyar və səth hadisələrinin layda neftin su ilə sıxışdırma prosesinə təsiri böyükdür. Neft-su qarışığının hərəkətində kapillyar qüvvələrin yaranma mexanizmini aydınlaşdırmaq üçün su
sütununun, su ilə islanan silindrik kapillyar boruda hərəkətinə baxaq (şəkil V.15). Kapillyar qüvvələrin təsirindən su sütunu kürə şəklini almağa cəhd göstərməklə, onun səthi ilə kapillyar boru divarı arasında qalan neft qatına p təzyiqi ilə təsir göstərəcəkdir. Belə ki:
burada σ - neft-su sərhədindəki səthi gərilmə; R - su sqtununun kürəşəkilli səthinin radiusu; r - su sütununun silindrik səthinin radiusudur.
Şəkil V.15 373
Menisklər tərəfindən yaranaraq artan təzyiqin nəticəsində su sütunu ilə kapillyarın divarı arasındakı təbəqədən maye axını baş verir. Maye təbəqəsi müvazinət vəziyyətini alana qədər axma davam edir. Bu təbəqə anomal xassəyə malik olduğundan hərəkətsiz qalır. Beləliklə, su sütununun hərəkətə başlaması ilə, suyun kapillyar boru divarına etdiyi təzyiqin hesabına sürtünmə qüvvəsi yaranır. Bundan əlavə, su sütunu yerini dəyişməzdən əvvəl fazalar sərhədində menisk deformasiyaya uğrayaraq V.15 şəklində qırıq xətlərlə göstərilən vəziyyəti alır. Sağ və sol menisklərdə yaranan kapillyar təzyiqlər aşağıdakı ifadələrdən tapılır:
Bu iki təzyiqin fərqi xarici (p 1 -p 2 ) təzyiqlər fərqinə qarşı yönəlmiş qüvvə yaradır:
olması nəzərə alınsa, kapillyar təzyiq aşağıdakı ifadə ilə təyin edilər:
Qaz dənəciklərinin, həmçinin qarışmayan maye sistemlərinin kapillyar kanallarda hərəkəti zamanı yuxarıda qeyd olunan əlavə müqavimətin yaranma effekti ilk dəfə Jamen tərəfindən tədqiq olduğundan onun adını daşıyır. Jamen effekti, həmçinin qaz-su-neft qarışığının hərəkəti zamanı da öz təsirini göstərir. Ola bilər ki, əlavə müqavimət qüvvəsi və kapillyar təzyiq vahid maye sütunu üçün kiçik olsun. Lakin bu hadisə bütün lay boyunca baş verdiyindən lay enerjisinin xeyli hissəsi müqavimət qüvvəsinin dəf edilməsinə sərf olunur.
Təbii şəraitdə neft-su qarışığı dəyişən en kəsikli mürəkkəb quruluşu kapillyarlarla hərəkət etdiyindən, neft hissəkləri geniş Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|