A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
374
kəsikli kanaldan dar kəsikli kanala keçdikdə meniskin əyrilik radiuslarının müxtəlifliyindən aşağıdakı qiymətdə əks təzyiq yaranır:
. Təbii şəraitdə neft-su qarışığının hərəkət zonasının ölçüsü yüz metrlərə çatır. Belə olan halda Jamen effektinə gğrə layda mayenin hərəkəti bəlkə də mümkün olmazdı. Deməli, fərz etmək olar ki, maye, qaz və süxurların elastik xüsusiyyətlərinə görə təbii laylarda Jamen effektinin təsiri xeyli dərəcədə azalır. Hidrofob məsaməli mühitdə kapillyar qüvvələr sıxışdırma prosesinə mənfi təsir göstərdiyindən neftvermə əmsalı azalır. Belə hallarda neftin onunla kiçik səthi gərilmə yaradan su ilə yüksək qradiyentlə sıxışdırılması yaxşı nəticə verir. Aparılan çoxlu miqdarda tədqiqat işləri göstərmişdir ki, hidrofil mühitdə kapillyar təzyiqin yaranması müəyyən şəraitdə neftin su ilə sıxışdırılma prosesinə müsbət təsir göstərir. Əgər lay bircinslidirsə, onda kapillyar hopma nəticəsində layın susuz dövründəki neftvermə qabiliyyəti artır; hətta yataq bir neçə müxtəlif keçiricilikli laylardan ibarət olarsa, kapillyar hopmanın hesabına kiçik keçiricilikli laydan da neftin sıxışdırılması başa çatdırılır. Belə yataqlarda sıxışdırma prosesinin hansı təzyiqlər fərqi altında aparılmasının böyük əhəmiyyəti vardır (V.16 şəklində 1, 2 - uyğun olaraq kiçik və yüksək keçirici qatlar; 3 - neftli hissəyə kapillyar hopan su hissəsidir).
Şəkil V.16 375
Mədən və laboratoriya tədqiqatları nəticəsində kapillyar effekti hesabına çatlı-məsaməli mühitlərdə neftvermənin xeyli artması müəyyən edilmişdir. Çatlı-məsaməli mühitdə kapillyar hopma iki istiqamətdə (hərəkət istiqamətində və onun əks istiqamətində) gedir. Təcrübə nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, laya hopan su, məsaməli mühitdən neft ehtiyatının xeyli hissəsini sıxışdırır. Çatlar su ilə dolub, məsaməli süxurları tam əhatə etdikdə neft əsas etibarilə hərəkətin əksinə gedən kapillyar hopma hesabına çıxarılır. Bu cür şəraitdə neftvermə əmsalı, sıxışdırmanın təzyiqlər fərqindən, suyun xassəsindən və süxurun fiziki-kimyəvi xassələrindən asılıdır. Təcrübə nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, məsaməli süxurda gilli hissəciklərin 5%-ə qədər artması, kapillyar hopmanın hesabına alınan nefti çoxaldır. Belə halda neftvermə, suyun fiziki-kimyəvi xassələrindən də çox asılıdır. Neftlə kiçik səthi gərilməyə malik qələvili su ilə təmasda olan laylarda (kapillyar hopma zəif olduqda belə) neftvermə əmsalı yüksək olur. Qeyri-bircinsli laylarda kapil- lyar hopma nəticəsində sıxışdırma prosesi ən əvvəl kiçik məsaməli mühitlərdə baş verir və bunun nəticəsində də neft sahəsi su zonaları ilə ayrı-ayrı hissələrə parçalanır; beləliklə, neftin su ilə sıxışdırılma məsaməli xeyli çətinləşir və belə layın neftvermə əmsalı kiçik olur. Yuxarıda qeyd olunanlara əsasən aşağıdakı nəticəyə gəlmək olar ki, neft və suyun birgə hərəkətində sıxışdırmanın effektlivliyinin artması üçün kapillyar qüvvələri çoxaltmaq və ya azaltmaq məsələsinin yeganə həlli yoxdur. Çatlı-məsaməli laylara isə yüksək hopma qabiliyyətinə malik su vurulduqda kapillyar qüvvələr neft- verməni artırır. Qeyd etmək lazımdır ki, neftin və suyun özlülükləri artdıqca çatlı-məsaməli mühitdə kapillyar qüvvələrin müsbət cəhəti azalır, dayanıqsız sıxışdırma halı yaranır. Yatağın neftvermə əmsalına onun məsaməli mühitində yerləşən neft, sərbəst qaz və suyun miqdarının da təsiri var. Yatağın su, neft və qaz ilə doyma dərəcəsindən asılı olaraq istər sərbəst neft, qaz və suyun, istərsə də neft-qaz, neft-qaz-su və neft-su
376
qarışıqlarının faza keçiriciliyinin qiymətləri dəyişir. Hesablamalar və laboratoriya işləri ilə sübut olunmuşdur ki, bircinsli qum dənəciklərindən təşkil olunmuş layda həll olmuş qaz rejimində 30% əlaqəli suyun olması, neftverməni 1,7% artırır. Əgər yataqda, neft su ilə sıxışdırılmazdan qabaq, istismar həll olmuş qaz rejimində aparılmışsa, onda təzyiqin düşməsi nəticəsində sərbəst qazla doyma halı yaranacaqdır. Bu dövrdə neftin su ilə sıxışdırılması prosesinin effektivliyi və nəhayət, layın neftvermə əmsalı həmin sərbəst qazla doyma əmsalından asılı olacaqdır. Bu vəziyyətdə neftin su ilə sıxışdırılmasında su-neft kontaktında neftlə doyması çox olan (neft valı) zona yaranır. Yatağın bu hissəsində yerləşən sərbəst qazın bir hissəsi neft ilə sıxışdırılacaq, qalan hissəsi isə neft ilə tutulub saxlanacaqdır; qalıq neftin hərəkəti, tutulub saxlanmış qazın təzyiqini artıracaqdır. Təzyiqin artması, su xəttinin qazlı hissəyə çatan anınadək davam edəcəkdir. Təzyiqin artması ilə qazın sıxılıb, neftdə həll olması nəticəsində onun həcmi azalır.
Şəkil V.17
V.17 şəklində müəyyən müddət həll olmuş qaz rejimində işlənən yataqda neftin su ilə sıxışdırılması prosesində neft, su və qazın layda paylanması göstərilmişdir. V.18 şəklində hidrofil süxurlarda sərbəst qazla doymadan asılı olaraq qalıq neftin azalması əyrisi göstərilmişdir. Şəkildən göründü- yü kimi, hidrofil tipli yataqlarda su ilə sıxışdırma prosesinin əvvə- lində sərbəst qazən olması neftvermə əmsalını artırır. Hidrofob tipli 377
yataqlar üçün isə belə qanunauyğunluq müşahidə edilməmişdir. Şəkildə 1- 2, 3 isə süxura bir və üç məsamə həcmi qədər su vurulan hallara uyğundur.
Neft və qaz yataqlarının istismarında lay sistemində bəzi hidrodinamik və termodinamik dəyişikliklər baş verir. Belə dəyişik- liklər nəticəsində bəzi mürəkkəb kütlə ötürmə hadisələri müşahidə edilir. Quyudibinə axımda neftdən qazın ayrılması, sərbəst qazla əlaqəli su arasındakı kütlə ötürməsi, layı təşkil edən mineral hissəciklərlə laya vurulan su arasındakı kimyəvi reaksiyalar nəti- cəsində müəyyən çöküntülərin yaranması, hərəkət zamanı quyudibi zonada neftdən parafin, qatran və s. ağır elementlərin çökməsi (kolmatasiya), ayrılması (suffoziya) və s. layın enerjisindən səmərəli istifadə edilməsinə, yatağın işlənmə rejiminə və ən nəhayət, neftvermə əmsalına təsir göstərir.
Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|