28
Reynolds ədədini (I. 20) düsturu ilə hesablamaq üçün digər
parametrlərdən əlavə süxuru təşkil edən dənələrin effektiv diametrini də
bilmək lazımdır. Bu isə (I. 20) ifadəsinin geniş tətbiq edilməsini
çətinləşdirir.
Prof. V.N. Şelkaçev Reynolds ədədini tapmaq üçün aşağıdakı
ifadəni vermişdir:
.
3
2
10
Re
m
k
(I. 21)
V.N. Şelkaçevə görə Reynolds ədədinin böhran qiyməti 1 12
arasında dəyişir. Prof. F.İ. Kotyaxov Reynolds ədədi üçün belə düstyr
almışdır:
.
2
2
Re
m
m
k
(I.
22)
F.İ. Kotyaxova görə Reynoldsun böhran qiyməti 0,3-dür.
Məsaməli mühitdə Reynolds ədədinin qiymətinin hesablanmasında ən
səmərəli ifadə akad. M.D. Millionşikovun aşağıdakı düsturu sayılır:
.
Re
m
k
(I.
23)
M.D. Millionşikova görə Reynolds ədədinin böhran qiyməti
0,026 0,3 arasında dəyişir. Q.F. Trebinin qazın süzülməsi sahəsində
apardığı təcrübələr Reynolds ədədinin böhran qiymətinin 0,2 0,3
arasında dəyişdiyini göstərir. Bu halda Reynolds ədədnin böhran
qiyməti kiçik həddə dəyişir.
Bu
sahədə Azərb. NKİ-də bəzi təcrübələr aparılmışdır. Müxtəlif
daxili diametrli borularda yaradılmış müxtəlif keçiricilikli süxurlardan
su və kerosinin süzülməsi məsələsinə baxılmışdır. Təcrübə nəticələrinin
təhlili göstərmişdir ki, əgər Reynolds ədədini boru hidravlikasında
olduğu kimi (yəni
,
d
burada d borunun daxili dinametridir) götürsək,
Darsi qanununun pozulması üçün Reynolds ədədinin böhran qiyməti
160 olur.
29
Qeyd
etmək lazımdır ki, Reynolds ədədinin böhran qiyməti
vasitəsilə hidravlikada laminar rejiminin turbulent rejimə keçməsini
öyrənirlər. Reynolds ədədinin böhran böhran qiymətlərinin
müqayisəsindən görünür ki, boru hidravlikasından fərqli olaraq, Darsi
qanununun pozulması sərhəddində Reynolds ədədinin böhran
qiymətləri laminar rejimdən turbulent rejimə keçdikdə alınan eynolds
ədədinin böhran qiymətindən bir neçə yüz dəfə kiçik olur.
Buradan
belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, Darsi qanununun
pozulması heç də laminar hərəkət rejiminin turbulent hərəkət rejiminə
keçməsi demək deyildir. Mayenin laminar hərəkətində süzülmə sürəti
böyük olduqda mayenin həqiqi sürətinin qiymət və istiqamətinin
fasiləsiz və kəskin dəyişməsi nəticəsində ətalət qüvvələri yaranır; buna
görə də turbulent rejimə keçməzdən qabaq xətti qanun (Darsi qanunun)
pozulur. Maye hərəkətinin kiçik sürətlərində isə ətalət qüvvələrinin
qiyməti çox kiçik olur və ona görə də Darsi qanunu pozulmur. Süzülmə
prosesinin ətalət qüvvələrinin sürtünmə qüvvələrinə nisbətən çox böyük
olduğu halı öyrənmək üçün Şezi-Krasnopolski düsturundan istifadə
etmək olar.
Süzülmə prosesini ətalət və sürtünmə qüvvələrinin istənilən (və
ya müqayisə oluna bilən) qiymətlərində öyrənməkdən ötrü
Forxheymerin ikihədli düsturundan istifadə etmək ola:
.
2
l
a
l
p
(I. 24)
a və b əmsallarını təcrübə əsasında və ya nəzəri tapmaq olar. Prof. E.M.
Minskiyə görə
,
k
a
.
2
5
10
12
p
k
e
d
k
m
b
Qeyd
etmək lazımdır ki, (I. 24) ifadəsindən Reynolds ədədinin
bütün qiymətlərində istifadə etmək olar.
§§ 6. Keçiriciliyin ölçü vahidi
30
Beynəlxalq vahidlər sistemində (BVS) (I. 16) ifadəsində daxil
olan kəmiyyətlər aşağıdakı ölçülərə malikdir:
;
m
l
;
2
m
F
;
/
3
san
m
Q
;
2
/ m
H
p
2
/ m
san
H
;
1m
l
;
2
1m
F
;
/
3
1
san
m
Q
2
/
1
m
H
p
və
2
/
1
m
san
H
olduqda
.
2
1m
k
Beləliklə, BVS-də keçiricilik vahidi olaraq
2
1m
qəbul edilir.
2
1m
keçiricilik elə süxur nümunəsinin keçiriciliyinə deyilir ki, onun en
kəsiyi sahəsi
2
1m
, uzunluğu 1
m olduqda özündən 1
H/m
2
təzyiqlər
fərqində saniyədə özlülüyü 1 H·san/m
2
olan 1 m
3
maye buraxsın.
Keçiriciliyin ölçü vahidinin sahəvahidi olması göstərir ki, bu
kəmiyyət süxurun maye və qaz buraxan kanallarının sahəsini
xarakterizə edir.
Süxurların keçiriciliyini öyrənmək üçün daha əlverişli ölçü vahidi
kimi Darsidən istifadə edilir. Belə ki, 1 Darsi
12
10
m
2
-ə bərabərdir. En
kəsiyi sahəsi 1 sm
2
, uzunluğu 1 sm olan süxur parçasından 1 kq/sm
2
təzyiqlər fərqi altında 1 san müddətində 1 sp özlülüklü 1 sm
3
maye keçə
bilən süxurun keçiriciliyinə bir Darsi deyilir: 1 mD=10
-3
darsi (1
Darsi=10
-12
m
2
=1 mkm
2
).
Neft
və qaz yataqlarında süxurların keçiriciliyi bir nüçə Darsidən
2 3 Darsiyədək ola bilər.
§§
7. Keçiriciliyin təyin edilmə üsulları
Keçiricilik əsas etibarilə iki üsulla-laboratoriya və mədən
tədqiqatları nəticəsində təyin edilir.
Laboratoriyə şəraitində keçiricilik quylardan çıxarılmış təbii
süxur nümunələri və süni surətdə lay şəraitinə uyğun hazırlanmış
məsaməli mühitlər üzərində təyin edilir. Həmin şəraitdə keçiriciliyin
təyin edilmə üsulları Darsi qanununa əsaslanır (bax: (I. 16) və (I. 17)
düsturları). Bu məqsədlə aparılan təcrübələrdə maye, yaxud qazın