208
–Pirvet.
Oğul da başın yellədi və dedi:
–Poka.
Və bircə kiçik qızı heç nə demədi və mənim şalvarımın
balaqlarına baxıb bir də qaqqıldadı.
Mən də bütün fikrimi cəmləyib dedim:
–Do svidaniə.
Hamı böyük bir ruh yüksəkliyi ilə dedi:
–Do svidaniə, da svidaniya, – və uzun zaman qapıdan
ardımızca baxdılar.
Küçəyə çıxanda Fərhad soruşdu:
–Nu kak?
Da təəccüb eləmədim. Dedim ki, lap əsl sənə layiq
adamlardı, xoşbəxt olun və artıq bir şey demədim. Onu orada
buraxdım və izdihamlı küçədən qaranlıq dar bir döngəyə
çıxdım.
Bu gün gördüyüm şeylər haqda düşünə-düşünə gedirdim ki,
bir də gördüm kimsə lap ayağımın altında zarıdı:
–Ay bala, qurbanın olum, qabağında ölüm sənin, görüm səni
heç vədə neynim, necə eləyim deməyəsən, yazığın gəlsin,
qurban olum, allah sənə ömür versin, möhtac qalmayasan,
zaval görməyəsən, qurbanın ollam, ay bala.
Diksindim. Dönüb baxdım. Çarşabından tanıdım. Bu bayaq
həmin gur, yaraşıqlı küçədə büzüşüb üşüyən dilənçi idi. Oradan
milis qovduğundan gəlib oturmuşdu bu dar qaranlıq dalanda,
bilə-bilə ki, ayda-ildə bir adam keçmir bu dalandan.
Nədənsə həmin dəqiqədə qıçımın yandığını hiss etdim və elə
o saat da anladım ki, qıçımı yandıran cibimdəki əllilikdir.
Çıxarıb əlliliyi arvada uzatdım. Qaranlıqda seçə bilmədi, sonra
da gözlərinə inanmadı və ən nəhayətdə pulu öpdü. Gözlərində
bir ifadə vardı ki, ah, nə deyim?.. Onu bilirəm ki, 55 yaşıma
yaraşmayan bir çevikliklə qaçdım o yerdən uzağa.
Nə isə... heç bilmirəm bunu niyə sizə danışdım. Bilmirəm
bu gün nə olubdur mənə. Baş-ayaq vururam. Özümü də yaman
209
pis hiss eləyirəm. Ürəyim ağrıyır.
1958
210
60-CI İLLƏRİN
H E K A Y Ə L Ə R İ
211
DÖRD ÇAHAR
–Adam gərək hər işi görəndə vicdanla görə, – deyə Murtuz
müəllim çaydan bir qurtum alıb stəkanı qırağa qoydu. – Axı
niyə elə iş görəsən ki, sabah ağzı göyçəyin birisi sənə irad tuta
bilsin. Namus ki, var, ay Zəki, duru su kimi şeydir, bir damla
çirk düşdümü, bulanacaq.
Murtuzla mən eyvanda oturub çay içə-içə söhbət edirdik.
Yayın cırhacırı idi. Murtuz müəllim arvadını Kislovodskiyə
göndərmişdi, özü də sabah Soçiyə gedirdi, mən isə yayı Bakıda
qalmalı idim; qəbul komissiyasının üzvü idim. Söhbət də elə bu
barədə gedirdi.
Murtuz müəllim hələ küncdə-bucaqda gizlənib qalmış bəzi-
bəzi adamlardan danışırdı. Belə-belə adamların bəziləri bəzən
görürsən hansı qaranlıq yollarlasa ali məktəb müəllimliyinə də
yetişir və min fəndlə özlərini qəbul komissiyalarına saldırırlar.
Murtuz müəllim qəndi stəkanda isladıb ağzına qoydu,
çayından bir qurtum da içdi və söhbətinə davam etdi:
–Bəli, dəsgah onda başlayır. Bir ayın içində zalım balası
görürsən özünü elə düzəldir ki, daha nə deyim. Altına o qədər
yığır ki, ondan sonra evini top da dağıtmaz. Canımçün, Zəki,
elə adam tanıyıram ki, hər balı düz min manata verir. Nəqd beş
min sana, bir beş qiymət başının altında.
–Ay Murtuz, o haqq-hesabnan "iki" də gərək iki minə olsun
ki...
–Sən zarafat elə! Canımçün, oğlanlar var ki, bir sessiyada
əlli mini, yüz mini qatlayıb qoyur cibinə. Bəs yayın bu
cırhacırında dəlidir qala Bakıda... Mənim kimi o da gedər
özüyçün Soçiyə, Kislovodskiyə. Yox, bir il, iki il burda istidə
bişə-bişə qalır ki, sonra bütün ömrü boyu kefi haraya gəldi
gedə bilsin... – Birdən Murtuz müəllim duruxub susdu,
üzündən bir kölgə keçdi və gözümün düz içinə baxıb əlavə
212
etdi: – Zəki, birdən ürəyinə ayrı şey gələr ha. Sən də bu yay
qəbul komissiyasındasan, sonra deyərsən Murtuz mənə söz atır.
–Əşi, ay Murtuz, heç istəmirdim, bilsən Əsəd başıma nə
oyun açdı, güclə saxladı. Deyir...
Murtuz sözümü ağzımda qoyub bərkdən şaqqıldadı.
–Ay-hay! Rəhmətliyin oğlu, guya mən bilmirəm. Yox,
qardaş, o sənin kimi, mənim kimilərin işi deyil, ona da xüsusi
fərasət, bacarıq, zirəklik lazımdır. O özü də bir ustalıqdır.
Amma, ay Zəki, istəmirəm o fərasəti də, o pulu da, o qorxunu
da. Köhnə kişilərin sözü olmasın, haram malın bərəkəti də
olmaz. Elə deyil?
–Əlbəttə, Murtuz, elədir. Amma, doğrusu, mən bu ali
məktəblərdə rüşvət məsələsinə də çox inanmıram. Bəlkə indi
Bakının on beş institutunun birində bir ya iki nəfər elə
namussuz tapılar, ancaq görürsən bunu bəzən elə şişirdirlər ki,
nə bilim daha necə!..
Murtuz dərhal mənimlə razılaşdı.
–Elədir, Zəki, əlbəttə, düzdür, amma axı onu da adamın
vicdanı götürmür. Qırx ildi Sovet hökuməti qurulub, göyə
adam buraxırıq, sən də burda qanunsuz, çirkin iş görəsən?
Yaraşmaz e, yaraşmaz! Nə cəmiyyətimizə yaraşan işdi, nə də
xalqımıza! Mənə qalsa, mən belələrini lap camaatın gözü
qarşısında güllələyərəm!
–Bizim direktor Əsəd də elə deyir. Onun yanında bu barədə
söhbət düşəndə deyir ki, boş danışıqlardan bir şey çıxmaz. Bax,
mənim institutumda bircə nəfər elə adam göstərin, sonra
tamaşa eləyin, dalısıynan işiniz yoxdur. Gör mən onun başına
nə oyun açaram. Vallah, Murtuz, doğma qardaşı ola ha, bilə
qanunsuz iş görüb, öz əliylə boğar. Yaman mərd adamdır!
–Ooo, Əsəd ayrı oğlandır. Kişi adamdır. Amma, Zəki,
bilirsən də, o cür iş tutan elə tutur ki, fələk özü də gəlsə heç bir
şey isbat edə bilməz. Dərd də ondadır da!
–Bəli.
İkimiz də dərindən köksümüzü ötürdük. Murtuz nərd taxtanı
Dostları ilə paylaş: |