A. N. Abbasbəyli, S. Z. Yusifzadə

 
25
 Makedoniyanın ilk yüksəlişi dövrü I İskəndərin  (e.ə. 495-450) ilə bağlıdır. Mərkəzləşmə siyasəti 
yeridən I İskəndər və I Arxelayın çarlığı dövründə (e.ə. 419-399) mərkəzi hakimiyyətin konsolidasiyasına 
yönəldilmiş bir sıra islahatlar verilir. Arxelay Makedoniyada qalalar tikdirir, yeni yollar saldırır, hərbi işi 
canlandırırdı. Antik tarixçilərdən Fukididin yazdığına görə, o Makedoniya üçün özündən  əvvəl gələn səkkiz 
çarın hamısından daha çox iş görmüşdü. Arxelay  dövründə paytaxt Pella şəhərinə köçürülür və onun yeritdiyi 
birləşmə siyasətini varislərindən III Perdikka (e.ə. 365-360) tərəfindən davam etdirilmişdi. Bununla belə, 
sülalənin son nümayəndələrinin dövründə Makedoniyada hakimiyyət uğrunda mübarizə ölkəni xeyli 
zəiflətmişidi. 
 Makedoniyada 
vəziyyət II Filippin (e.ə. 359-336) hakimiyyəti illərində stabilləşir və qüdrətli monarxiya 
yaranır. II Filipp tərəfindən həyata keçirilmiş siyasi-hərbi islahatlar nəticəsində orduda başlıca rol falanqaya 
verilmişdi. Bir-birinin arxasında 16 sıra ilə düzülmüş, qılınc, qalxan və iki metrlik nizələrlə silahlanmış 
Makedoniya falanqası o dövrkü hərbi qaydanın  ən mükəmməl nümunəsi hesab edilirdi. Qalxanlarla mühafizə 
olunub, uzun nizələrlə düşməndən özünü qoruyan Makedoniya falanqasının hücumu düşməndə vahimə 
yaradırdı. Ağır silahla silahlanmış süvari alayları isə ictimai tərkibi etibarı ilə Makedoniya zadəganlarından 
ibarət idi. Makedoniya falanqalarının  sağ və sol cinahında duran yüngül silahlı piyada və atlı alaylar falanqanı 
düşmənin mühasirəyə almasından müdafiə edirdi. Bu muzdlu alaylar tərkib etibarı ilə yunan, Frakiya, İlliriya və 
başqa tayfaların nümayəndələrindən ibarət olmuşdu. Makedoniya qoşununda döyüş texnikasından – taran və 
katapultadan da məharətlə istifadə edilirdi. 
 II 
Filippin 
islahatları içərisində iqtisadi islahatın da böyük əhəmiyyəti var idi. Makedoniya çarı Strimon 
çayı yaxınlığındakı  qızıl və gümüş  mədənlərini  ələ keçirməklə böyük sərvət sahibi olmuş  və ildə 1000 talant 
qızıldan artıq gəlir  əldə etmişdi. Tədricən Makedoniya pul vahidləri olan qızıl və gümüş sikkələr Aralıq 
dənizinin şərq rayonlarında həqiqi mübadilə vahidinə çevrilərək İran darikləri (qızıl pul vahidi) ilə paralel olaraq 
işlədilməyə başlanmışdı. 
 
II Filippin iqtisadi islahatı ölkənin ticarət  əlaqələrinin inkişafına xeyli təkan vermiş,  əldə edilmiş pul 
vəsaitləri Makedoniya ordusunun gələcək hərbi müvəffəqiyyətlərində böyük rol oynamışdı. Digər tərəfdən 
ticarətin inkişafı Makedoniyanın beynəlxalq əlaqələrinin güclənməsinə də müsbət təsir göstərmişdi.  
 
II Filip tərəfindən qüdrətli ordunun yaradılması  və çoxlu sərvətlərin  əldə edilməsi Makedoniyanın 
işğalçılıq siyasətinə təkan vermişdi. II Filippin planlarında dənizə çıxmaq və Yunan polislərinin tabe edilməsi 
mühüm yer tuturdu. Qısa müddətdə Makedoniya dəniz sahilindəki Amfipola və Frakiyanın dəniz sahili 
rayonlarının çoxuna sahib olur və bununla da əslində qüdrətli dəniz dövlətinə çevrilir. II Filippin malik olduğu 
donanma öz döyüşkənliyi və gücü ilə seçilirdi. Bu donanmanın köməyi ilə Makedoniya quru döyüşlərində də 
böyük uğurlar qazanmışdı. 
 
II Filippin xarici siyasət uğurları ona Yunanıstanın daxili işlərinə qarışmaq imkanı vermişdi. Bunun 
üçün bəhanə lazım idi ki, e.ə. 355-ci ildə «müqəddəs müharibə»nin başlanması  nəticəsində belə  bəhanə  əldə 
edildi. Məlum olduğu kimi, yunan şəhərləri arasında münaqişələr mütəmadi xarakter daşıyırdı və mübahisələrin 
başlıca səbəbi torpaq və sərhəd məsələləri ilə bağlı olmuşdu. Bu qəbildən olan münaqişələrdən biri də e.ə. 355-
ci ildə Fiv və Fokida arasında olmuşdu. Münaqişəyə  səbəb fokidalıların Delfi məbədi torpaqlarını  şumlaması 
olmuşdu. Fivin və onun müttəfiqlərinin ittihamına cavab olaraq fokidalılar gözlənilmədən Delfiyə hücum etdilər 
və 10.000 talanta malik olan Apollon məbədinin xəzinəsini  ələ keçirdilər. Qısa müddət  ərzində bu ixtilaf 
ümumellin xarakteri almış və on il davam etmiş «müqəddəs müharibə»yə çevrilmişdi.  
Münaqişədə II Filipp fivlilərin tərəfindən keçir, fokidalıları  və onların mütəffiqlərini məğlub edir. 
«Müqəddəs müharibə»də Makedoniya çarının  əldə etdiyi qələbə ona Şimali Elladada möhkəmlənmək imkanı 
vermişdi. Filippin işğalçılıq siyasəti bütün yunan polislərini təşvişə salmağa başlamışdı. 
 
Tədricən Yunanıstanda Makedoniyaya qarşı siyasi ittifaq formalaşmağa başlamışdı ki, bu ittifaqa Afina 
başçılıq edirdi. Afina demokratiyasının rəhbəri qədim yunan dövrünün görkəmli siyasi xadimlərindən və 
natiqlərindən olan Demosfen idi. Lakin yunan polisləri arasında həmrəyliyin olmaması Demosfenə II Filipə 
qarşı uğurla mübarizə aparmağa imkan vermirdi. Makedoniya diplomatiyası Yunan şəhərləri arasında narazılığı 
bir qədər də gücləndirir, Oliqarxiyanı öz tərəfinə çəkməklə antimakedoniya partiyasının mövqelərini sarsıdırdı. 
II Filipin başlıca siyasi vasitəsi pulun gücü ilə hakim siniflərin seçilmiş nümayəndələrini  ələ almaq yunan 
şəhərləri arasındakı mübarizədə həmişə zəifin tərəfində durmaqdan ibarət idi.   
Makedoniya və antimakedoniya partiyaları arasında hərbi-siyasi mübarizə Afinada xüsusilə  şiddətli 
forma almışdı. Afinada Makedoniya partiyasının başında dövrün görkəmli xadimləri olan Esxin, İsokrat, 
Filokrat, Fokion və başqaları dururdular. Bu partiyanın tərəfdarları Yunanıstanda normal iqtisadi və siyasi 
həyatı  bərpa etmək üçün nəyin bahasına olursa-olsun yunan polislərini birləşdirmək, bununla da İrana qarşı 
mübarizədə  zərbə qüvvəsi yaratmaq, yunan sənətkarlığı  və ticarəti üçün meydan əldə etməklə yanaşı 
Yunanıstanı «artıq adamlardan» (şəhər yoxsullarından) qurtarmaq istəyirdilər. Makedoniya partiyası liderlərinin 
fikrincə, Yunanıstanı  birləşdirib İrana qarşı şərq yürüşünə apara biləcək yeganə qüvvə II Filipp idi. 
 Demosfen 
də Yunanıstanın birləşdirilməsi tərəfdarı idi. Lakin o, II Filippin ətrafında deyil, II Filippə 
qarşı birləşməyin tərəfdarı idi. Lakin, yunan polisləri daxilindəki parçalanma buna imkan vermirdi. Yaranmış 

---