A r I s t o t e L si y a s ə T
Yüklə 104 Kb. Pdf görüntüsü
|
şacaq. Tutaq ki, kimsə fleytada məharətli ifaçılığı ilə seçilən b ir şəxs əsli-nəcabətdə və ya gözəllikdə əhəmiyyətli dərəcədə başqasından geri qalır (bu üstünlüklərdən hər biri isə yəni ə sil- nəcabət və gözəllik, əlbəttə, fleytanı məharətlə ifa etm əkdən daha dəyərli cəhətdir və bunlar müvafıq olaraq fleytanı ifa etməkdən son dərəcə yüksəkdədir), - yenə də ən yaxşı fleytanı həmin fleytaçalana vermək lazımdır. Əks təqdirdə razılaşmaq lazım gələcəkdir ki, var-dövlətin və əsli-nəcabətin daşıdığı üstünlük musiqi ifaçılığına həlledici təsir göstərib, hərçənd ki, onların heç bir təsiri yoxdur. 4. Bundan başqa, əgər ki, belə olsa, onda hər bir yaxşı şeyi hər hansı digər yaxşı şeylə m üqa- yisə etmək olar: hərgah yaxşı boy-buxun bir üstünlükdürsə, onda yaxşı boy-buxunu nəticə etibarilə var-dövlətlə də, m üstə- qilliklə də bərabər tutmaq olar, belə ki, əgər kimsə özünün yax- şı boy-buxunu ilə başqa birisinin məziyyətindən daha çox seçi- lirsə, onda hər şeyi, yaxşı boy-buxunu da, məziyyəti də m üqa- yisə etmək olar, baxmayaraq ki, ümumi nöqteyi-nəzərə görə, əlbəttə, məziyyət yaxşı boy-buxuna nisbətən daha dəyərlidir; əgər birinin hər hansı bir xüsusiyyəti başqa birinin hər hansı bir xüsusiyyətindən yaxşıdırsa, onda aydındır ki, onların hansısa bir xüsusiyyəti uyğun olacaq. 5. Bu, amma mümkün deyil, buna görə də siyasət sahəsində heç bir bərabərsizliyə istinad etmə- dən vəzifə tutmaqda rəqabət aparırlar, zira əgər bəziləri asta- gəl, digərləri cəlddirlərsə, onda bu, heç bir vəchlə o demək deyildir ki, bu yarışmada ikincilərin hüququ çox, birincilərin isə - hüququ az olub; gimnastika yarışlarında19 bu fərq əhəmiyyət daşıyır, siyasətdə isə yarışma zamanında yalnız dövləti təşkil edən adamlar meyar olmalıdır. Buna görə tamamilə əsaslı sü- rətdə əsli-nəcabətli şəxslər, varlılar və ata-anası kölə olmayan- lar dövlətdə hörmətli olmağa iddialıdırlar; dövlətdə ata-anası kölə olmayan adamlar da, vergi ödəyən adamlar da olmalıdır, 110 axı bunlar yalnız yoxsullardan və ya qullardan ibarət olmamalı- dır. 6. Əgər bunlar hamısı lazımdırsa, onda aydındır ki, bunun üçün ədalət də, hərbi rəşadət də gərəkdir. Fərq yalnız bundan ibarətdir ki, əvvəl göstərilənlər olmadan, ümumiyyətlə, dövlətin mövcud olması mümkün deyil, bu axırıncılarsız isə dövlətdə gö- zəl yaşayışı təsəvvür etmək olmur. Dövlətdə asan yaşamaq şərtlərini, görünür ki, - özü də ta- mamilə əsaslı surətdə - ya yuxarıda adları sadalananların ha- mısı, ya da onların bir qismi təmin edə bilər, lakin əvvəl deyildiyi kimi yaxşı həyatın labüd olması üçün tamamilə haqlı surətdə mütləq tərbiyə və xeyirxahlığın olması lazımdır. 7. Necə ki, bərabərlər də nə isə bir şeydə hamıyla bərabər olmalıdır, bərabər olmayanlar isə nə isə bir şeydə - hamıyla qeyri- bərabərdir, onda bunun baş verdiyi bütün dövlət quruluşu for- malarında yayınmalar olacaqdır. Artıq yuxarıda deyilmişdi ki, hamı bu və ya digər hüquqa əsaslanaraq hakimiyyətə can atır, lakin bununla belə buna hamının haqqı çatmır. Varlılar ona arxalanırlar ki, onlar ölkənin böyük hissəsinə sahib olublar, axırıncı isə - dövlətin ümumi sərvətidir; bundan başqa onlar öhdəliklərin yerinə yetirilməsində, adətən, özlərinin çox etibarlı olduqlarını göstərirlər; ata-anası kölə olmayanlar və əsli-nəcabətli adamlar da bir-biriləri ilə sıx münasibətdə bulunduqlarını səbəb kimi göstərirlər, bəs axı əsli-nəcabətli adamlar, yoxsul adamlara nisbətən böyük hüquq- lara malik vətəndaşlardır: əsli-nəcabət, doğrudan da, hər yerdə hörmətə malikdir, gözlənildiyi kimi də daha nəcib valideynlərdən törəyən adamlar daha yaxşı olurlar, yaxud tanınmış nəslə məxsus olan əsli-nəcabətlilik - yaxşı cəhətdir. 8. Eləcə də biz deyirik ki, xeyirxahlıq iddiasında olmaq ədalətlidir, çünki bizim təsdiq etdiyimiz kimi ədalət, məsələn, ictimai həyat üçün zəruri olan xeyirxahlığın özüdür ki, var, ədalətin arxasınca isə istər-istəməz qalan yaxşı cəhətlər gəlir. Bu surətlə azlıqdan üstün olan çoxluğun 111 iddiası da ədalətlidir, çünki çoxluq ümumilikdə azlıqla müqayisədə həm güclü həm varlı, həm də daha yaxşıdır. Beləliklə, bütün bu adamlar, - mən yaxşı adamları, vaıiılan və əsli-nəcabətliləri nəzərdə tuturam - hələ bunlarla da bərabər yerdə qalan vətəndaş kütləsi bir dövlətdə olsa, onda dövlətdə hakimiyyət kimə məxsus olmalıdır məsələsi ətrafında mübahisə qalxacaqmı, ya yox? 9. Əlbəttə, dövlətdə hakimiyyət kimin olmalıdır məsələsinin həlli, gərək yuxarıda göstərilən dövlət quruluşu formalannın hər birilə uyğunlaşsın, çünki bu formalar ali hakimiyyətin xarakteri ilə bir- birindən fərqlənir: məsələn, bir dövlət quruluşu formasında bu, varlıların əlində cəmləşib, digərində - dəyərli xadimlərin əlində, hər bir başqa quruluşda da buna bənzər surətdə. Amma biz hər halda baxmalıyıq ki, bunların hamısı eyni vaxtda olanda bunu necə həll etmək olar. 10. Tutaq ki, yaxşı cəhətlərə malik adamlann sayı tamamilə azdır, - onda nəyə əsaslanmaq lazımdır? Bu adamların qarşısında duran məqsədi nəzərə alaraq, onların az olduqları ilə hesablaşmaq lazımdırmı, yəni: onlar dövləti idarə etmək iqtidarında olacaqlarmı, yoxsa bu adamlar o qədər olma- lıdırlar ki, onlardan dövləti təşkil etmək mümkün olsun? Dövlətdə hörmətə iddialı olan bütün adamlarla əlaqədar yeni çətinlik ortaya çıxır: ola bilər ki, dövlətdə hakimiyyətə iddialı olub, öz var-dövlətinə arxalananlar, bununla bərabər əsli-nəcabətinə əsaslanaraq bu iddiada bulunanlar, əslində, heç bir hüquqa istinad edə bilmirlər. Axı aydındır ki, əgər var-dövlət cəhətdən bütün qalanlardan üstün olan hətta kimsə birisi peyda olsa, onda elə həmin hüquqa əsaslanaraq həmin birisi hamı üzərində hökm sürməlidir; eləcə də belə bir şey onda da ola bilər ki, ortaya çıxan birisi öz əsli-nəcabəti ilə azad mənşəyə malik olan bütün adamları üstələmiş olsun. 11. Məziyyətlə əlaqədar aristokratiya dövlətlərində də yəqin ki, belə bir şey ola bilər: əgər dövlət idarəçiliyində bulunan bütün xadimləri öz məziyyəti ilə üstələyən bir nəfər tapılsa, onda həminki haqla ali 112 hakimyyət ona məxsus olmalıdır. Lakin azlıqdan güclü olduğuna görə ali hakimyyətə yiyələnməli olan xalq kütləsinin içərisindən seçilən bir nəfər, yaxud bir nəfərdən çox, hər halda xalq kütləsinin əksər hissəsindən az adam, əgər yerdə qalanlarla müqayisədə böyük gücə malikdirsə və ya malikdirlərsə, onda ali hakimiyyət də kütlədən üstünlük təşkil etdiyi üçün ona və ya onlara məxsus olmalıdır. 12. Bütün bunlardan aydın görünür ki, o əlamətlərdən heç biri, hansılar ki, bunların əsasında adamlar hakimiyyətə gəlməyə iddialıdırlar və israr edirlər ki, bütün yerdə qalanlar onlann tabeçiliyində olsun, düzgün deyil. Habelə yaxşı cəhətlərinə istinad edib, eynən də öz var-dövlətinə arxalanıb dövlət idarə- çiliyində ali hakimiyyət iddiasında bulunanlara qarşı xalq kütləsi müəyyən dərəcədə ədalətli etirazını ortaya qoya bilər: axı bəzi hallarda xalq kütləsinə, əlbəttə, ayrı-ayrı şəxslər simasında deyil, ümumilikdə bir para adamla müqayisədə onlardan yüksəkdə durmağa və varlı olmağa heç nə mane olmur. 13. Bəzilərinin araşdırdığı və göstərdiyi çətinliklərə (yəni: onlar bu məsələni həll etməyə çətinlik çəkirlər ki, daha düzgün qanunlar çıxarmaq arzusunda bulunan qanunverici bunları ən yaxşıların və ya çoxluğun mənafeyinə uyğunlaşdırmalıdır, yox- sa, yox) yuxarıda deyilənləri nəzərə almaqla cavab vermək olar20. Burada biz düzgün sözünün mənasını bir bərabərdə kimi başa düşməliyik, belə düzgün bərabərlik isə bütün dövlətin mə- nafeyini və ümumən vətəndaşların xoşbəxtliyini nəzərdə tutur. Ümumiyyətlə, kimin ki, hökm sürməyə və tabeçilikdə bulun- mağa aidiyyatı var, o adam vətəndaşdır; heç bir dövlət quruluşu formasında vətəndaşın mahiyyəti dəyişmir. Ən yaxşı dövlət quruluşunda xeyirxahlıqlarla həmahəng olan həyatı nəzərdə tutaraq tabeçilikdə bulunmağı və hökm sürməyi bacaran və bunu istəyən adam vətəndaş olur. 113 Yüklə 104 Kb. Dostları ilə paylaş:
|